تَرخون یا تَلخون (نام علمی: Artemisia dracunculus)، گیاهی پایای علفی چندساله از جنس Artemisia و تیرهٔ کاسنی و بومی آسیای میانه و شمالی، قفقاز و خاور دور است. خاستگاه اصلی ترخون در دره‌های آبرفتی روسیه و نواحی غربی آمریکای شمالی بوده است اما اکنون پرورش آن در تمام نقاط ایران معمول است.
ترخون منبع بسیار خوبی از آهن، کلسیم و منگنز می‌باشد. این سبزی همچنین دارای پتاسیم، منیزیم و ویتامین‌های A و C می‌باشد.
ترخون بیشتر به صورت یک سبزی در پخت و پز استفاده می‌شود اما از آن برای مصارف پزشکی نیز استفاده می‌کنند. به دلیل داشتن خاصیت بی حس کنندگی در دهان، یونانیان باستان این گیاه را برای تسکین دندان درد می‌جویدند. این گیاه همچنین در قرون وسطی به عنوان یک پادزهر برای درمان سم مارگزیدگی استفاده می‌شد. از دیگر خواص مفید ترخون می‌توان به مواردی چون کمک به هضم بهتر غذا، مسکن ملایم و یک کمک‌کننده‌ی خوب به پیشگیری از بیماری‌های قلبی و چاقی اشاره کرد (البته به شرط این که به جای نمک استفاده شود.).
از قدیم‌الایام برای درمان دردهای شکمی و افزایش اشتها از ترخون استفاده می‌شده است. ترخون تنظیم‌کننده قاعدگی در زنان است. این گیاه مخصوصاً اگر به شکل دم کرده مصرف شود برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار سودمند است به همین دلیل برای افراد بیش فعال مفید است.
ترخون تولید صفرا به وسیله‌ی کبد را افزایش می‌دهد و به این ترتیب به هضم و گوارش غذا کمک می‌کند و موجب افزایش سرعت فرایند سم زدایی در بدن می‌شود.
افرادی که فشار خون بالایی دارند می‌توانند از این سبزی به جای نمک در غذا استفاده نمایند.
ترخون توانایی بسیار زیادی برای مبارزه با کرم‌های روده‌ای نیز دارد.
خواص و فواید ترخون
ترخون چه خواص و فوایدی دارد؟
تأثیر گیاه ترخون بر عملکرد قلب و مغز
ترخون دارای خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است. همچنین برگ‌های این گیاه سرشار از پتاسیم است که نقش مؤثری در بهبود عملکرد کلیه‌ها، کبد و قلب دارد. پتاسیم به انقباضات قلبی کمک، رگ‌های قلبی را از آسیب حفظ کرده و بدین ترتیب از ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی پیشگیری می‌کند. از سوی دیگر برگ‌های ترخون حاوی میزان بالایی آهن و ویتامین C است که نقش شایانی در از بین بردن مشکلاتی نظیر کم‌خونی دارد. آهن موجود در ترخون به تنفس سلولی کمک می‌کند و با بهبود وضعیت گردش خون و توزیع اکسیژن در بدن، منجر به افزایش بهره‌وری جسم و مغز می‌شود.
ترکیبات موجود در برگ‌های ترخون از تجمع پلاکت‌ها و در نتیجه لخته شدن خون در دیواره رگ‌های قلب و مغز پیشگیری می‌کند و بدین ترتیب مانع از بروز سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود. ویتامین B6 موجود در این سبزی دوست‌داشتنی در بهبود عملکرد شناختی مغز اثرگذار است و از زوال عقل پیشگیری می‌کند. ویتامین B12 ترخون باعث بهبود عملکرد عصبی مغز شده و از آسیب وارد شدن به نورون‌ها جلوگیری می‌کند؛ این ویژگی باعث آرامش مغز، کاهش استرس و اضطراب می‌شود.
تأثیر مصرف گیاه ترخون بر دستگاه گوارش
ویتامین‌های A و C، نیاسین، پیریدوکسین، فولات، ریبوفلاوین موجود در ترخون، خاصیت آنتی‌اکسیدان داشته و در بهبود سوخت و ساز بدن و ترشح صفرا مؤثر است؛ بنابراین روند طبیعی هاضمه را بهبود می‌بخشد و ناراحتی‌های معده، مشکلات دستگاه گوارشی و سوءهاضمه را رفع می‌کند. مصرف این گیاه در رفع بی‌اشتهایی عصبی، سکسکه، نفخ شکم و یبوست مؤثر است. علاوه بر این ترخون یک ادرارآور طبیعی است و به دفع مواد اضافی بدن از این طریق و تعادل مایعات آن کمک می‌کند.
تأثیر گیاه ترخون در درمان سرطان و دیابت
خواص ترخون برای دیابت
گیاه ترخون از بدن در برابر اثرات منفی رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند و نقش مؤثری در جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی دارد. از سوی دیگر حفظ تعادل سطح قند خون در بدن نیازمند توزیع یکنواخت کالری‌های مصرفی است. وجود ترکیبات پلی فنولیک و فیبرهای رژیمی فراوان در برگ‌های ترخون، در این زمینه مؤثر بوده و در نتیجه باعث پایین آمدن سطح قند خون در بیماران دیابتی می‌شود.
خواص مفید روغن‌های فرار ترخون:
روغن‌های ضروری ترخون به وسیله تقطیر با بخار آب از برگ‌ها و گل‌های این گیاه استخراج می‌شوند و شامل سینئول، استراگول، اوسیمن و فلاندرن می‌باشند.
روغن‌های ضروری یا همان اسانس‌های فرار موجود در ترخون دارای خواص زیادی می‌باشند که از آن جمله می‌توان به مواردی چون ضدرماتیسم، اشتهاآور، کمک به بهبود گردش خون، کمک به گوارش بهتر غذاها، برطرف‌کننده بوی بد، قاعده آور، محرک و کرم زدا اشاره کرد.
حالا چگونگی تأثیر روغن‌های فرار بر روی برخی بیماری‌ها را برایتان توضیح می‌دهم:
ضد روماتیسم
بد نیست که بدانید دو عامل مهم در ایجاد رماتیسم (درد مفاصل) و آرتریت (التهاب و ورم مفاصل) دخیل هستند؛ 1) گردش خون و لنف نامناسب مخصوصاً در اندام‌هایی مثل دست و پا و 2) تجمع مواد سمّی مانند اسید اوریک در بدن. خوب با این توضیحات برای درمان این بیماری باید 2 اتفاق بیفتد: یا این که ماده‌ی درمان کننده به جریان خون کمک کند و آن را آسان‌تر نماید یا باید سم زدا باشد یعنی باید سم‌ها را از بدن خارج کند.
روغن‌های فرار ترخون بیشتر به دلیل اول برای این بیماری مفید هستند یعنی توانایی بسیار خوبی برای افزایش جریان خون دارند. بدین ترتیب موجب گرم شدن ناحیه‌ی آسیب دیده می‌شوند و علاوه بر این نمی‌گذارند که اسید اوریک در آن مکان‌های خاص تجمع کنند. ترخون همچنین به سم‌زدایی نیز به وسیله‌ی تحریک دفع ادرار و مدفوع کمک می‌کند.
اشتهاآور
ترخون ترشح شیره‌های گوارشی معده را تحریک می‌کند و به همین دلیل موجب افزایش اشتها می‌شود. این اتفاق درست در زمانی شروع می‌شود که شما آن را در دهانتان قرار می‌دهید جایی که در آن بزاق تولید می‌شود. در قسمت‌های پایین‌تر دستگاه گوارشی، شیره‌ی معده و صفرا ترشح می‌شوند تا اگر غذایی در معده باشد سرعت هضم مواد غذایی را افزایش دهند و اگر نباشد و به عبارتی معده خالی باشد به نوبه‌ی خود موجب افزایش اشتها شوند.
کمک به بهبود گردش خون
روغن‌های فرار موجود در ترخون گردش خون و مخاط را بهبود می‌بخشند و به توزیع مناسب مواد مغذی، اکسیژن، هورمون‌ها و آنزیم‌ها در سراسر بدن کمک می‌کنند.
کمک به هضم مواد غذایی
این روغن‌ها یا به عبارتی اسانس‌ها همان طور که در بالا ذکر شد موجب افزایش شیره‌های گوارشی در سراسر دستگاه گوارش می‌شوند و بدین ترتیب به افزایش توانایی بدن به هضم مواد غذایی از طریق تجزیه‌ی غذاها به مواد مغذی مختلف کمک می‌کند (ترخون به خصوص برای هضم پروتئین‌ها و چربی‌های گوشت کمک‌کننده‌ی خوبی است) و به وسیله‌ی تحریک حرکات دودی روده‌ها موجب تسهیل حرکت غذاها در کل سیستم گوارشی می‌شوند.
بوزدایی
بوی تند و معطر ترخون برای دور کردن بوی بد از بدن استفاده می‌شود. ترخون همچنین موجب مهار رشد میکروب‌های روی پوست نیز می‌شود و به این ترتیب موجب کاهش بیشتر بوی بدن می‌شود.
قاعده‌آور
ترخون قاعدگی را آسان‌تر و آن را منظم می‌کند. علاوه بر این، ترخون موجب تسکین مشکلاتی چون دردهای شکمی، حالت تهوع، خستگی و دیگر آزار و اذیت‌های این دوران خواهد شد.
محرک
ترخون موجب تحریک مغز، سیستم عصبی، سیستم گوارشی، سیستم گردش خون و سیستم هورمونی (اندوکرینی) می‌شود. به عبارتی این گیاه به نوبه‌ی خود همه‌ی سیستم‌های متابولیکی را تحریک می‌کند و در نتیجه رشد و ایمنی بدن را ارتقا می‌بخشد.
کرم زدا
سمیّت این روغن کرم‌های بدن را می‌کشد. این‌ها شامل کرم‌های گرد و نواری که در روده یافت می‌شوند، کرم قلاب دار که می‌تواند به هر جایی از بدن برود و حتی کرم حشره که بر روی زخم‌ها وجود دارد، می‌شوند.
البته دقت داشته باشید که تا وقتی این روغن‌ها به صورت موضعی و خارج از بدن استفاده می‌شوند جای نگرانی وجود ندارد اما هنگامی که به صورت خوراکی مصرف می‌شوند باید مراقب بود زیرا این‌ها سمّی هستند.
سبزی ترخون برای بدن چه خواصی دارد؟
طرز تهیه دمنوش ترخون
- 25 تا 30 گرم ترخون را در یک لیتر آب دم کنید.
- اجازه دهید 10 دقیقه روی حرارت غیر مستقیم بماند تا دم بکشد.
- این دم‌کرده را پس از صرف غذا، سه یا چهار بار در روز و هر بار یک فنجان بنوشید.
چند نکته که باید توجه کنید:
این روغن‌ها به دلیل وجود استراگول سمّی هستند، استراگول نام دیگر میتل چاویکول است و ازاین‌رو نباید به کودکان کم سن (زیر 4 سال) و زنان باردار داده شود.
ترخون را به صورت تازه 10 تا 14 روز می‌توان در یخچال نگهداری کرد. اما در فریزر 4 تا 6 ماه قابل نگهداری است.
برای خشک کردن ترخون، ابتدا آن را پاک کرده و خوب بشویید و سپس در یک محل تاریک و گرم قرار دهید وقتی که خشک شدند آن‌ها را درون شیشه‌ی تمیزی ریخته و در جای خنک و تاریک نگه داری کنید.
ترخون‌های خشک شده دارای طعم و مزه‌ی همانند ترخون‌های تازه نیستند، اما به‌هرحال برای زمانی که سبزی تازه در دسترس نیست مناسب هستند.
اقدامات احتیاطی و هشدارهای ویژه ترخون:
بارداری و شیردهی: ترخون به‌احتمال‌زیاد برای خانم‌هایی که باردار یا شیرده هستند و از آن به عنوان دارو استفاده می‌کنند، ناسالم است. ترخون ممکن است باعث آغاز دوران قاعدگی شده و بارداری را به خطر اندازد.
اختلال خونریزی: ترخون ممکن است لخته شدن خون را کند کند. این نگرانی وجود دارد که ترخون هنگام مصرف به عنوان دارو خطر خونریزی را افزایش دهد.
حساسیت به گیاهان خانواده ترخون و گیاهان وابسته: ترخون ممکن است در افرادی که به خانواده Asteraceae / Compositae حساس هستند، یک واکنش آلرژیک ایجاد کند. اعضای این خانواده عبارت‌اند از ترخون‌ها، گل داودی، گل دریایی، گل مروارید و بسیاری دیگر. اگر به این موارد آلرژی دارید، قبل از مصرف ترخون حتماً با ارائه دهنده خدمات بهداشتی خود مشورت کنید.
جراحی: ترخون ممکن است لخته شدن خون را کند کند. این نگرانی وجود دارد که ترخون ممکن است خونریزی را در حین و بعد از عمل طولانی کند. حداقل 2 هفته قبل از جراحی برنامه‌ریزی‌شده، مصرف ترخون را متوقف کنید.
