کلیهها اندامهایی شبیه لوبیا هستند که در دو طرف پهلوی انسان قرار دارند. وظیفه و کار کلیهها بسیار مهم است. بیشتر انسانها دو کلیه دارند، اما معمولاً با یک کلیه هم میتوان زندگی کرد و مشکل خاصی به وجود نمیآید.
کلیهها را بیشتر بشناسید!
همه ما میدانیم که خیلی از اندامهای بدن برای زنده ماندن انسان مهم و حیاتی هستند. مثلاً اگر ما مغز، قلب، ریه یا کلیه نداشته باشیم، زنده نمیمانیم.
میپرسی کلیه؟ بله دقیقاً! هر انسانی دو تا کلیه دارد که برای ادامه حیات حداقل به یکی از آنها واقعاً نیاز دارد. میخواهی بدانی کلیهها چه شکلی هستند؟ به یک دانه لوبیا نگاه کن!
تعجب نکن، کلیهها واقعاً شکلی شبیه لوبیا دارند. هر کلیه تقریباً 13 سانتیمتر طول و 8 سانتیمتر عرض دارد. بعضیها میگویند که کلیه هر آدمی کمی بیشتر از اندازه یک مشت بسته دست اوست، یعنی اگر دلت میخواهد بدانی کلیهات چهقدری است، کافی است دستت را مشت کنی!
حالا بیا جای دقیق کلیههایت را پیدا کنیم. دستت را روی ران پایت قرار بده و آن را بالا بیاور تا دندههایت را احساس کنی، حالا انگشت شست دستت را به سمت پشتت بچرخان. ایناهاش! کلیهها همینجا هستند. یکی سمت راست و دیگری سمت چپ. البته تو نمیتوانی آنها را احساس کنی ولی مطمئناً آنجا هستند.
اما کار و وظیفه کلیهها در بدن چیست؟
کار کلیه چیست؟
وظایف کلیه – پاکسازی و تصفیه خون
یکی از مهمترین وظایفی که کلیهها در بدن بر عهده دارند، پاک کردن و تصفیه خون از زبالههاست. اما زبالهها چطور وارد خون میشوند؟ خوب، میدانی که خون مواد مورد نیاز بدن را به سلولها میرساند. در سلولها یکسری واکنشهای شیمیایی اتفاق میافتد تا مواد مغذی دریافتی را تجزیه کند. بعضی از زبالهها نتیجه این واکنشهای شیمیایی هستند. بعضی دیگر از زبالهها موادی هستند که بدن به آنها نیازی ندارد و یا به اندازه کافی از آن ماده دارد و بقیه را نمیخواهد.
این زبالهها باید به یکجایی بروند، آنها کلیه را انتخاب میکنند. پس کلیه در واقع زبالهدانی بدن است!
خون از طریق سرخرگ کلیوی (هر چیزی که مربوط به کلیه باشد را کلیوی میگویند) وارد کلیهها میشود. هر انسان متوسط (نه خیلی چاق و نه خیلی لاغر) تقریباً 5 لیتر خون در بدنش دارد که کلیهها این خون را روزی 400 بار تصفیه میکنند و زبالههایش را دور میریزند! بیشتر از یک میلیون صافی یا فیلتر خیلی ریز در کلیهها برای پاکسازی خون وجود دارد. این فیلترها که اسمشان “نفرون” است، آنقدر کوچکاند که فقط با یک میکروسکوپ قوی دیده میشوند.
وظایف کلیه – مسیری برای ادرار
زبالههایی که در کلیه جمع میشوند، با آبی که آن هم از صافی کلیهها گذشته است ترکیب شده و ادرار را میسازد. همینطور که هر کدام از کلیهها مشغول ساختن ادرار هستند، این ادرار از داخل لولههای بلندی به نام حالب (یا همان میزنای) عبور کرده و در مثانه جمع میشود. مثانه یک کیسه است که ادرار در آن ذخیره میشود. وقتی که مثانه نیمهپر شد، بدن تو اعلام میکند که ادرار داری و فرمان میدهد به دستشویی بروی. وقتی که به دستشویی میروی، ادرار از داخل مثانه پایین میرود و از طریق لوله دیگری به اسم پیشابراه از بدن خارج میشود. به این ترتیب فرایند خروج زبالههای مایع از بدن تکمیل میشود.
کلیهها، مثانه، لولههای حالب و پیشابراه مجموعاً سیستم ادراری بدن را تشکیل میدهند.
- کلیهها: صافیهایی که زبالهها را از خون میگیرند و ادرار را میسازند.
- حالبها: لولههایی که ادرار را به مثانه میبرند.
- مثانه: کیسهای که ادرار در آن ذخیره میشود.
- پیشابراه: لولهای که ادرار از طریق آن از بدن خارج میشود.
وظایف کلیه – حفظ تعادل در بدن
کار دیگر کلیهها، در تعادل نگه داشتن حجم مایعات و مواد معدنی در بدن است. اگر کل مقدار آبی را که بدن دریافت میکند در یک ظرف و کل مقدار آبی که از بدن خارج میشود را در یک ظرف دیگر بریزیم، آب موجود در این دو ظرف با هم برابر میشود. بدن ما از طریق آب و سایر مایعاتی که مینوشیم، آب دریافت میکند. بعضی از غذاهایی که میخوریم – مانند میوهها و سبزیجات- هم به بدن آب میرسانند.
آب به روشهای مختلفی از بدن بیرون میرود. یکی از این روشها عرق کردن است. وقتی که تو عرق میکنی، آب از طریق پوست از بدنت خارج میشود. همچنین وقتی که تو نفس میکشی، مقداری آب از طریق دهانت بیرون میرود. در مدفوع تو هم همیشه مقداری آب وجود دارد. اما اصلیترین راه خروج آب از بدن، از طریق ادرار است.
کلیه چه وظایفی را برعهده دارد؟
وقتی که تشنه میشوی، مغزت از تو میخواهد که مقداری مایعات بنوشی تا تعادل بدنت تا حد امکان حفظ شود. اگر به هر دلیلی مقدار مایعات کافی به بدنت نرسانی، مغزت با کلیهها ارتباط برقرار میکند و با فرستادن یکسری هورمون به آنها فرمان میدهد که مایعاتشان را نگه دارند. وقتی که تو دوباره آب و مایعات دیگر مینوشی، سطح هورمونهای پیغامرسان در کلیهها کم میشود و آنها میفهمند که دوباره میتوانند مایعات را به بیرون از بدن هدایت کنند.
تا بهحال اتفاق افتاده که متوجه شوی رنگ ادرار تو از همیشه تیرهتر است؟ به یاد داشته باش که ادرار از آب به همراه زبالههایی که از خون پاک میشوند، تشکیل شده است. اگر تو به اندازه کافی آب و مایعات مصرف نکنی یا اگر زیاد ورزش کرده و بیش از حد عرق کنی، مقدار آب داخل ادرارت کمتر از حد معمول میشود و برای همین هم تیرهتر به نظر میرسد. اما اگر به اندازه کافی مایعات بنوشی، آب اضافی وارد ادرارت شده و باعث میشود که رنگ آن روشنتر شود.
کلیهها چهکار دیگری انجام میدهند؟
کلیهها همیشه خیلی سرشان شلوغ است. علاوه بر تصفیه خون و حفظ تعادل مایعات بدن در هر ثانیه از روز، کلیهها مدام مشغول واکنش نشان دادن به هورمونهایی هستند که مغز به سمت آنها میفرستد. حتی کلیهها خودشان هم هورمون میسازند. مثلاً هورمونی که به بدن فرمان میدهد سلولهای قرمز خون را بسازد، در کلیهها تولید میشود.
الان دیگر تو میدانی که کار کلیهها چیست و چقدر وجودشان در بدن اهمیت دارد. تو میتوانی با نوشیدن آب و مایعات زیاد به آنها کمک کنی که وظیفه مهمشان را در بدن هرچه بهتر انجام دهند. یک نکته خیلی مهم دیگر که باید همیشه رعایت کنی این است که وقتی نیاز داری به دستشویی بروی، خیلی زود این کار را بکنی و ادرارت را نگه نداری. نگه داشتن ادرار به مدت طولانی اصلاً برای کلیهها خوب نیست.
کلیه هم به اندازه قلب عضو حیاتی و مهمی است، پس شاید عید سال آینده بتوانی به دوست نزدیکت یک کارت تبریک هدیه بدهی که به جای یک قلب قرمز، رویش یک جفت کلیه نقاشی شده باشد!
