آنورکسیا نوعی اختلال روحی است که بر روی اندام و ظاهر فرد مبتلابهشدت تأثیر میگذارد. در ادامه به بررسی کامل بیماری آنورکسیا میپردازیم.
آنورکسیا Anorexia nervosa یا کم خوری عصبی چیست؟
کم خوری عصبی یا آنورکسیا (به انگلیسی: Anorexia nervosa) نوعی اختلال خوردن است که با کاهش بیشازحد وزن بدن نمایان میشود و فرد بهشدت از افزایش وزن میترسد و درواقع دارای نوعی درک نادرست از وزن بدن است. افراد مبتلابه آنورکسیا یا کم خوری عصبی به کنترل وزن و شکل بدن خود اهمیت زیادی میدهند و تلاش زیادی دراینباره میکنند که بهطور قابلتوجهی با فعالیتهای روزانه آنها تداخل دارد.
برای پیشگیری از افزایش وزن یا برای ادامه کاهش وزن فرد مبتلابه آنورکسیا معمولاً بهشدت میزان غذاهایی را که میخورد، محدود میکند. این افراد با استفراغ کردن عمدی بعد از خوردن یا مصرف زیاد ملینها، کمکیهای رژیم غذایی یا ادرارآورها کالری دریافتی خود را کنترل میکنند. بهعلاوه این افراد با ورزش زیاد سعی میکنند وزن خود را کاهش دهند.
بعضی مبتلایان به آنورکسیا در خوردن شبیه به افراد مبتلابه پرخوری عصبی یا بولیمیا Bulimia رفتار میکنند. بااینحال افراد مبتلابه آنورکسیا بهشدت دچار کمبود وزن هستند، درحالیکه افراد مبتلابه پرخوری عصبی دارای وزن متعادل یا بالاتر از متعادل هستند. مهم نیست کاهش وزن چطور اتفاق میافتد، اما بههرحال فرد مبتلابه آنورکسیا بهشدت از افزایش وزن هراس دارد.
آنورکسیا درواقع به غذا ارتباطی ندارد، بلکه یک روش ناسالم برای مقابله با مشکلات عاطفی است. غلبه بر آنورکسیا بسیار دشوار است. اما با درمان فرد میتواند حس بهتری نسبت به خودش داشته باشد و به عادات سالم برای غذا خوردن بازگردد و برخی پیامدهای آن برطرف شوند.
نشانههای آنورکسیا
علائم آنورکسیا یا بی اشتهایی عصبی چیست؟
نشانههای فیزیکی آنورکسیا مربوط به گرسنگی بیشازحد است، اما این اختلال با مشکلات رفتاری و عاطفی هم در ارتباط است، به این دلیل که فرد درک نادرستی از وزن بدن خود دارد و بهشدت از افزایش وزن و چاقی میترسد.
نشانههای جسمی آنورکسیا
نشانههای جسمی آنورکسیا عبارتاند از:
- کاهش وزن شدید
- ظاهری بهشدت لاغر
- میزان غیرطبیعی خون
- خستگی شدید
- بیخوابی
- سرگیجه و ضعف
- تغییر رنگ و آبی شدن انگشتها
- نازک شدن، شکنندگی یا ریزش موها
- موهای نرم که روی بدن را میپوشانند
- نامنظم شدن قاعدگی
- یبوست
- پوست زرد و خشک
- عدم تحمل سرما
- ریتم نامنظم قلب
- فشارخون پایین
- کم آب شدن بدن
- پوکی استخوان
- التهاب دستها و پاها
نشانههای رفتاری و عاطفی آنورکسیا
- فرد میزان غذا خوردن خود را از طریق رژیم غذایی بهشدت محدود میکند و ممکن است بهشدت ورزش کند.
- پرخوری و سپس استفراغ عمدی برای رهایی از غذایی که خورده و همچنین ممکن است از ملینها و ادرارآورهای مختلف نیز استفاده کند.
دیگر نشانههای رفتاری و عاطفی مربوط به آنورکسیا عبارتاند از:
- مشغله داشتن نسبت به غذا
- امتناع از غذا خوردن
- انکار گرسنگی
- ترس از افزایش وزن
- دروغ گفتن در مورد میزان غذایی که خورده
- بیتفاوت شدن
- انزوای اجتماعی گ
- تحریکپذیری
- کاهش علاقه به رابطه جنسی
- افسردگی روحی
- فکر به خودکشی
علائم هشداردهنده آنورکسیا که باید مراقب آنها باشید
شاید متوجه علائم آنورکسیا شدن کمی سخت باشد، زیرا افراد مبتلابه آنورکسیا لاغری اندام خود، عادتهای غذا خوردن و یا مشکلات جسمیشان را مخفی میکنند.
اگر نگران هستید که ممکن است یکی از اطرافیانتان مبتلابه آنورکسیا باشد، به دنبال این نشانههای هشداردهنده در وی باشید:
- نخوردن وعدههای غذایی
- بهانه آوردن برای غذا نخوردن
- داشتن بعضی آداب غذایی نامناسب، بهعنوانمثال تف کردن غذا بعد از جویدن
- پختن غذاهای سخت برای دیگران و امتناع از خوردن آنها
- اندازهگیری مکرر وزن
- بررسی مکرر معایب خود در آینه
- شکایت از چاقی
- عدم تمایل به غذا خوردن در جمع
- پوشیدن تعداد زیادی لباس
علت آنورکسیا چیست؟
دلایل بی اشتهایی عصبی
علت اصلی آنورکسیا یا کم خوری عصبی مشخص نیست. مانند بسیاری از بیماریهای دیگر این بیماری هم احتمالاً بر اثر ترکیبی از عوامل بیولوژیک، روحی و محیطی بروز میکند که در ادامه به برخی علتهای آنورکسیا اشاره میکنیم.
عوامل بیولوژیک: گرچه هنوز دقیق مشخص نیست چه ژنهایی در بیماری آنورکسیا دخیل هستند، اما بههرحال تغییرات ژنتیک برخی افراد را در مقابل آنورکسیا تحریکپذیرتر میکند. برخی افراد تمایل ژنتیکی به کمالگرایی دارند که این عامل با بروز آنورکسیا در ارتباط است.
عوامل روحی: برخی ویژگیهای روحی و عاطفی نیز ممکن است منجر به بروز آنورکسیا شود. خانمهای جوان دارای ویژگیهای وسواسی و سخت هستند که راحتتر میتوانند رژیمهای غذایی سخت را ادامه داده و علیرغم گرسنگی غذا نخورند. آنها ممکن است تمایل زیادی به کمالگرایی داشته باشند و این مسئله باعث میشوند فکر کنند هرگز بهاندازه کافی لاغر نبودهاند. به همین دلیل دچار اضطراب شدید میشوند و غذا خوردن خود را محدود میکنند.
عوامل محیطی: فرهنگ مدرن غرب به لاغری تأکید دارد. موفقیت و ارزش اغلب با لاغر بودن در ارتباط هستند. فشار هم سن و سالها نیز باعث تمایل بیشتر به لاغر شدن در فرد به وجود میآورد، بهویژه در دختران جوان.
عوامل تشدیدکننده آنورکسیا
برخی عوامل میزان ابتلا به آنورکسیا را در فرد افزایش میدهند. ازجمله:
مؤنث بودن: آنورکسیا در بین زنان و دختران بسیار شایع است. بههرحال میزان شیوع این بیماری در پسرها و مردها هم در حال افزایش است که شاید علت آن افزایش فشار اجتماعی است.
کم سن و سال بودن: آنورکسیا بیشتر در بین نوجوانان رایج است. بااینحال افراد در هر سنی ممکن است به اختلال آنورکسیا دچار شوند، اما میزان شیوع آن از سن 40 سالگی به بعد کمتر است. نوجوانان بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند چراکه بدن آنها در دوران بلوغ تغییرات زیادی را تحمل میکند. بهعلاوه در نوجوانی بیش از هر سن دیگری تحتفشار از طرف هم سن و سالان خود هستند و به انتقادها حساستر هستند.
ژنتیک: تغییر در برخی ژنها افراد را در مقابل آنورکسیا حساستر میکند.
سابقه خانوادگی: افرادی که فامیل درجهیک مبتلابه این اختلال دارند – مانند والدین، خواهر یا برادر و یا فرزند – بیش از دیگران در معرض ابتلا به آنورکسیا هستند.
تغییر در وزن: زمانی که وزن افراد تغییر میکند، بهعمد یا غیر عمد، این تغییر در زمان کاهش وزن از طرف دیگران تشویق و در صورت افزایش وزن انتقاد میشود. این تغییرات و نظرهای دیگران فرد را برای شروع یک رژیم غذایی سخت تشویق میکند. بهعلاوه گرسنگی شدید و کاهش وزن در افراد حساس عملکرد مغز را تغییر داده و ممکن است باعث بروز رفتارهایی مانند کم کردن غذا و عادتهای نامناسب غذایی در فرد شوند.
تغییر و جابهجایی: مدرسه جدید، خانه جدید یا کار جدید یا شکست در یک رابطه و یا مرگ یک عزیز ممکن است باعث بروز مشکلات عاطفی شوند و خطر ابتلا به آنورکسیا را در فرد افزایش دهند.
ورزش، کار و فعالیتهای هنری: ورزشکاران، هنرپیشهها، رقاصها و مدلها بهشدت در معرض ابتلا به آنورکسیا هستند. مربیان و والدین نیز با توصیه به کاهش وزن بهطور غیرمستقیم این خطر را افزایش میدهند.
رسانه و جامعه: برخی مجلههای مد بهطور مکرر مدلها و هنرپیشههای لاغر را نمایش میدهند. این تصاویر ممکن است لاغری را با موفقیت و محبوبیت مرتبط سازد.
پیامدهای آنورکسیا
آنورکسیا پیامدهای زیادی ممکن است در پی داشته باشد. در شدیدترین حالت خود میتواند کشنده باشد. مرگ ممکن است کاملاً ناگهانی اتفاق بیفتد – حتی زمانی که فرد خیلی دچار کاهش وزن نشده است. این مسئله ممکن است بر اثر ضربان نامنظم قلب یا عدم تعادل الکترولیتها در بدن بروز کند – الکترولیتها مواد معدنی مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم هستند که تعادل مایعات را در بدن تنظیم میکنند.
دیگر پیامدهای آنورکسیا عبارتاند از:
- کمخونی
- مشکلات قلبی، مانند پرولاپس دریچه میترال، ریتم نامنظم قلب یا نارسایی قلبی
- کاهش تراکم استخوانها و افزایش خطر شکستگی استخوانی
- پریود نشدن در خانمها
- کاهش تستوسترون در آقایان
- مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ یا حالت تهوع
- اختلالات الکترولیتی، مانند کاهش پتاسیم، سدیم یا کلرید در خون
- مشکلات کلیوی
- خودکشی کردن
اگر شخص مبتلابه آنورکسیا دچار سوءتغذیه شود، همه اندامهای داخلی بدن، ازجمله مغز، قلب و کلیهها آسیب میبینند. این آسیب ممکن است برگشتناپذیر باشد، حتی زمانی که آنورکسیا تحت کنترل است.
افراد مبتلابه آنورکسیا علاوه بر پیامدهای جسمی، معمولاً دچار مشکلات روحی نیز میشوند که برخی از آنها عبارتاند از:
- افسردگی، اضطراب و دیگر اختلالات خلقی
- اختلالات شخصیتی
- اختلالات وسواس فکری
- سوءمصرف مواد مخدر و الکل
درمان بیاشتهایی عصبی (آنورکسیا)
بی اشتهایی عصبی را چگونه درمان کنیم؟
معمولاً تیمی از پزشکها، روانشناسها و متخصصان تغذیه درمان بیماری آنورکسیا را بر عهده دارند. در ادامه به درمانهایی که برای بیماران مبتلابه این بیماری در نظر گرفته میشود، میپردازیم:
۱ ـ بستری شدن در بیمارستان
در صورت وجود خطر جانی، فرد مبتلابه بیاشتهایی عصبی باید در بیمارستان بستری شود؛ مخصوصاً در صورت بروز مشکلاتی مثل ضربان قلب نامنظم، کمآبی بدن، نداشتن تعادل الکترولیت یا مشکلات روانشناسی اورژانسی. همچنین بستری شدن در بیمارستان برای افرادی که دارای مشکلات سوءتغذیه، اختلالات حاد روانشناسی یا خودداری از مصرف غذا بهصورت مداوم دارند، ضروری است.
۲ ـ مراقبتهای دائمی پزشکی
فرد مبتلابه بیاشتهایی عصبی، به خاطر ماهیت پیچیدهی این بیماری نیازمند نظارت دائمی علائم حیاتی، سطح آب بدن و الکترولیتها میباشد. در موارد حاد، مواد غذایی باید از طریق سرم که از مسیر بینی وارد معده میشود، مواد غذایی را دریافت کند.
۳ ـ بازگرداندن بیمار به وزن طبیعی
هدف اول درمان، بازگرداندن بیمار به وزن طبیعی است. زیرا بدون رسیدن به وزن طبیعی درمان بیهوده و بینتیجه است. خدمات زیر برای رسیدن به وزن طبیعی موردنیاز است:
- یک متخصص تغذیه که با برنامهی غذایی مناسب، کالری موردنیاز برای بدن بیمار را تعیین کرده و کمک کند شخص به وزن ایدهآل برسد.
- یک پزشک عمومی که ضمن مراقبتهای پزشکی، روی کالری مصرفی بیمار نظارت داشته و به او کمک کند تا به وزن ایده آل برسد.
- یک روانشناسی که بتواند با راهکارهای رفتاری مناسب، فرد را راضی کند در ادامهی درمان همراهی داشته باشد.
- خانواده که میتواند در پذیرش عادات غذایی مناسب کمک شایانی به بیمار و تیم پزشکی برساند.
۴ ـ رواندرمانی
این نوع درمانها که طی جلسات متعدد انجام میشوند، برای درمان بیاشتهایی کاربردی هستند:
جلسات خانوادگی: برای درمان نوجوانها این جلسات بیشتر کاربرد دارد. نوجوانهای مبتلابه بیاشتهایی آنورکسیا درک درستی از غذا و سلامتی بدن خود ندارند، به همین خاطر والدین میتوانند طی این جلسات به کودکان خود برای رسیدن به وزن مناسب کمک کنند.
جلسات خصوصی: جلسات رفتاردرمانی شناختی برای بزرگسالان میتواند بسیار مفید باشد. در طی این جلسات مصرف وعدههای غذایی به امری عادی تبدیل میشود و این قضیه هدف اصلی جلسات رفتاردرمانی است. همچنین در این جلسات، رفتارهای لازم برای افزایش وزن هم توصیه میشود. هدف دوم تغییر افکار ناشی از عدم مصرف مواد غذایی است.
۵ ـ دارودرمانی و بیاشتهایی عصبی
متأسفانه برای درمان بیاشتهایی عصبی هیچ دارویی تأیید نشده چراکه هیچکدام تأثیرگذار نیستند. هرچند داروهای ضدافسردگی یا سایر داروهای روانپزشکی در بهبود افسردگی و اضطراب و سایر مشکلات ذهنی و عوامل این بیماری میتوانند مؤثر باشند.
روش های درمان آنورکسیا یا بی اشتهایی عصبی
۶ ـ استفاده از درمانهای خانگی و تغییر سبک زندگی
برای فرد مبتلابه آنورکسیا مراقبتهای شخصی بسیار سخت است. ازاینرو درمان این بیماری نیازمند تیمهای پزشکی مختلف است. پیشنهاد میشود در کنار درمانهای حرفهای مراحل زیر را هم دنبال کنید:
- تعهد داشتن به برنامهی درمانی ضروری است. لازم است به برنامه غذایی خود پایبند باشید و از جلسات درمانی خود غافل نشوید؛ حتی اگر رعایت آن مشکل باشد.
- لازم است در مورد مصرف انواع ویتامینها و مواد معدنی موردنیاز بدن و مکملهای غذایی مناسب با پزشک خود مشورت داشته باشید. احتمالاً به علت عادت بد غذایی دارای فقر مواد مغذی لازم مثل ویتامین دی و آهن هستید. البته بهتر است این ویتامینها و مواد معدنی لازم را از رژیم غذایی دریافت کنید.
- منزوی بودن بس است. با دوستان و خانوادهی خود معاشرت کنید. این افراد به فکر سلامتی شما هستند و به صلاح شما فکر میکنند.
- در برابر وسوسهی نگاه کردن به آینه و وزن کردن مداوم خود مقاومت کنید. با انجام دادن این کارها تنها عادات بد خود را تقویت میکنید.
۷ ـ درمانهای جایگزین پزشکی
گاهی بیماران مبتلابه بیاشتهایی عصبی، سرخودانه از مکملهای غذایی بهخصوص برای کاهش وزن به روش نادرست استفاده میکنند. مکملهای کاهش وزن یا برخی داروها دارای عوارض جدی هستند و ممکن است با داروهای پزشکی دیگر در تداخل باشند. علاوه بر این، چنین محصولاتی تحت نظارتهای دقیقی قرار ندارند و مشخص نیست ترکیب آنها همان چیزی باشد که روی بسته ذکرشده.
طبیعی بودن همیشه دلیل منطقی برای سالم بودن نیست. در صورت مصرف داروها یا مکملهای گیاهی، لازم است حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
درمانهای اضطراب هم میتوانند با افزایش آرامش، در درمان بیاشتهایی عصبی نقش داشته باشند؛ روشهایی مثل یوگا، مدیتیشن و ماساژ هم توصیه میشوند.
موانع و چالشهای درمان بیاشتهایی عصبی
از بزرگترین چالشهای درمانی بیاشتهایی عصبی میتوان به این اشاره کرد که بیمار تمایل به استفاده از روشهای درمانی ندارد. این موانع شامل:
- فکر کردن به اینکه درمان ضروری نیست؛
- هراس از افزایش وزن؛
- بیاشتهایی را یک سبک زندگی دانستن و عدم تلقی آن بهعنوان بیماری؛
پشتیبانی از بیمار مبتلابه آنورکسیا و مقابله با بیماری
مواجهه با بیاشتهایی آسان نیست؛ خصوصاً با پیامهای متناقضی که شخص از جامعه، فرهنگ و حتی خانواده دریافت میکند. حتی دیدهشده افرادی آرزو دارند دچار بیاشتهایی شوند تا کمی وزن از دست بدهند.
برای مواجهه با بیاشتهایی عصبی کمکهای پزشکی و رواندرمانی از همهچیز راهگشاتر هستند. یادگیری روشهای مؤثر برای مواجهه و داشتن حامی خوب از دوستان یا خانواده در درمان بیاشتهایی عصبی ضروری است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
بهتر است شخص تنها به پزشک مراجعه نکند و یک دوست یا یکی از اعضای خانواده همراه او باشد. چون امکان فراموشی برخی نکات وجود دارد. همچنین همراه شما توانایی دارد توضیحات جامعتری به پزشک شما بدهد.
شخص مبتلا چهکارهایی میتواند انجام بدهد؟
تهیهی لیست پیش از ملاقات پزشک به این صورت بسیار راهگشا است:
- نشانههایی که تجربه کرده را با ذکر زمان بروز آنها بنویسد؛ حتی نشانههایی که ارتباطی به بیماری او ندارند.
- اطلاعات شخصی که لازم است پزشک بداند مانند همهی انواع استرس یا تغییرات ایجادشده در زندگی؛
- لازم است شخص مبتلا فهرست تمام داروها، ویتامینها، محصولات گیاهی را که مصرف میکند را در اختیار پزشک قرار دهد.
- هر سؤالی که به ذهنش میرسد از پزشک خود بپرسد.
بعضی از سؤالات که میتوانید از پزشک و روانشناس خود بپرسید:
- این شرایط موقتی هستند یا دائمی؟
- از چه روشهای درمانی میشود استفاده کرد و کدامیک مناسبتر است؟
- آیا دستورالعمل خاصی هست که بشود از آن استفاده کرد؟
- چه آزمایشهایی باید انجام بدهم؟ قبل از انجام آزمایش چهکارهایی باید انجام بدهم؟
چه انتظاری از پزشک داشته باشیم؟
پزشک یا روانشناس نیز تعدادی پرسش مطرح میکند، شامل:
- چند وقت است که نگران وزن خود بودهاید؟
- آیا ورزش میکنید؟ در هفته چند ساعت؟
- برای کاهش وزن از چه روشهایی استفاده میکنید؟
- نشانههای فیزیکی خاصی در خود دیدهاید؟
- آیا تابهحال خودتان را مجبور به بالا آوردن غذای مصرفی کردهاید؟
- آیا دیگران به شما در مورد لاغری زیاد هشدار دادهاند؟
- آیا بیشتر اوقات به غذا فکر میکنید؟
- آیا تابهحال دور از چشم بقیه غذاخوردهاید؟
- شخصی را در خانواده داشتهاید که دچار اختلالات گوارشی باشد؟
