شروع زایمان زودتر از زمان تعیینشده را زایمان زودرس یا پیش از موعد (preterm) مینامند. تولد نوزاد زودتر و قبل از زمان لازم برای رشد کامل میتواند تأثیرهای کوتاه یا بلندمدتی در سلامت کودک داشته باشد. در این مطلب میتوانید با عوامل مؤثر در زایمان زودرس و اثرات آن در نوزاد آشنا شوید.
عوامل مؤثر در زایمان زودرس
در حدود نیمی از موارد، علت مشخصی برای زایمان پیش از موعد وجود ندارد. اگر فرد سابقۀ یک زایمان پیش از موعد داشته باشد، احتمال داشتن زایمان زودرس دیگر نیز بالاست. سایر مواردی که میتواند احتمال زایمان زودرس را افزایش دهد شامل موارد زیر است:
- فشار خون بالا در بارداری یا پرهاکلامپسی
- بیماریهای مزمن مانند بیماریهای کلیوی، قلبی یا دیابت
- بارداری چندقلو
- مشکلات رحم یا دهانۀ رحم
- بارداری پیش از ۱۷ سالگی یا بعد از ۳۵ سالگی
- وجود عفونتها
- کمبود وزن شدید در زمان بارداری
- مصرف دخانیات
- سابقۀ سقط ناخواسته یا سقط کردن جنین
- دریافت نکردن خدمات پزشکی مناسب
- عفونت دهانۀ رحم
- مشغول به کار بودن در شغلهایی با فعالیت فیزیکی سنگین
- استرس زیاد؛ خشونت خانگی یا فوت یکی از عزیزان
- صدمۀ فیزیکی یا تروما (trauma)
علائم و تشخیص زایمان پیش از موعد
با آغاز انقباضات رحمی در هفتههای ۲۰ تا ۳۷ بارداری و به دنبال آن تغییر، باز و نازک شدن دهانۀ رحم مادر باردار، پزشک تشخیص زایمان پیش از موعد میدهد. اگر دچار انقباضات رحمی شوید، پزشک ممکن است با استفاده از لمس کردن دهانۀ رحم، شما را معاینه کند. معاینات واژن زمانی انجام میشود که مادر باردار دارای هر یک از علائم زیر باشد:
علائم هشدار دهنده زایمان زودرس
- انقباضات رحمی
- فشار لگنی غیرمعمولی یا کمردرد
- لکهبینی یا خونریزی از واژن
- دردهای کرامپی شبیه قاعدگی
- بیشتر یا رقیقتر شدن حجم ترشحات واژن
- تغییر رنگ در ترشحات واژن؛ مایل به صورتی یا قهوهای روشن
اگر انقباضات طی یک دورۀ چندساعته ادامه پیدا کند، ممکن است میزان باز و نازک شدن دهانۀ رحم بهصورت دورهای بررسی و معاینه شود. اگر انقباض رحمی وجود داشته، اما دهانه رحم تغییری نداشته باشد، تشخیص پزشک معمولاً زایمان پیش از موعد نخواهد بود. در صورت احتمال زایمان پیش از موعد، پزشک با معاینات واژینال و لگنی موارد زیر را بررسی خواهد کرد:
- میزان باز و نازک شدن دهانۀ رحم
- میزان حرکت کودک به سمت کانال یا مسیر تولد
- برسی ترشحات واژن برای خروج مایع آمنیوتیک یا پاره شدن کیسۀ آب
درصورتیکه کیسۀ آب زودتر از موعد پاره شود، پزشک برای جلوگیری از خطر عفونت جنین، تا حد امکان معاینات واژن را انجام نخواهد داد.
تأثیر زایمان زودرس در نوزاد
هنگام زایمان پیش از موعد، عموماً جنین به شکلی کامل رشد نکرده است. رشد ناکامل جنین همیشه به معنای وجود مشکل سلامت برای جنین نیست، بلکه در چنین مواردی لازم است جنین مدت بیشتری را در بخش مراقبتهای ویژۀ نوزادان بیمارستان تحت نظر باقی بماند. ازآنجاکه ریههای نوزادان متولدشده پیش از موعد، هنوز بهصورت کامل تکامل نیافته است، مشکلات تنفسی در اکثر این نوزادان شایع است. به همین دلیل، ممکن است نیاز به استفاده از ونتیلاتور وجود داشته باشد؛ دستگاهی که به تنفس نوزاد کمک میکند.
پیشازاین که نوزاد از بیمارستان مرخص شود، باید بتواند به راحتی نفس بکشد. همچنین ممکن است این نوزادان برای کنترل دمای نرمال بدن خود مشکل داشته باشند و درنتیجه باید دمای بدن آنها را ثابت نگاه داشت. برای رفع این مشکل ممکن است نوزاد در دستگاهی به نام انکوباتور نگهداری شود. انکوباتور نوزاد دستگاهی است که برای کنترل دما و رطوبت بدن نوزاد استفاده میشود. اگر نوزاد آنقدر زود متولدشده باشد که توانایی مکیدن یا بلعیدن نداشته باشد، تغذیۀ او از طریق آنژیوکت یا لولهای خواهد بود که مواد غذایی را از طریق بینی و حلق به شکم میرساند.
مواد غذایی مفید برای جلوگیری از زایمان زودرس
رژیم غذایی سالم در بارداری برای پیشگیری از زایمان زودرس
مصرف کافئین باعث ایجاد آسیبهای سلولی در جنین و زایمان زودرس در مادر میشود. مطالعات متعددی که روی مدلهای انسانی انجامشده نشان میدهد مصرف کافئین با زایمان زودرس، تولد نوزاد نارس، نقایص مادرزادی، کاهش توانایی باروری و افزایش ریسک به دنیا آوردن نوزاد با وزن کم همراه است. اگرچه مطالعهای که بتواند بهطور قاطع در این زمینه اظهارنظر کند وجود ندارد ولی در دوران بارداری بهتر است در مصرف کافئین صرفهجویی شود.
زایمان زودرس برای زنانی که رژیم غذایی نامناسب دارند 1.5 برابر نسبت به افراد دیگر بیشتر است!
مادران بارداری که از مواد خوراکی غنی از پروتئین همچون گوشت کمچرب، ماهی و مرغ و همچنین میوه و سبزیجات مصرف میکنند بهطور قابلتوجهی کمتر در معرض زایمان زودرس هستند.
دیابت به طرق مختلف برای بارداری زیانآور است و مادر و جنین را مستعد بروز عوارض جدی کرده و میتواند به زایمان زودرس منجر شود.
درمان دیابت بارداری شامل رژیم غذایی، ورزش، کنترل وزن و دارو بوده و زنان باردار باید تحت نظر پزشک متخصص باشند.
تشنگی غیرعادی، خستگی، حالت تهوع، تاری دید و عفونت در پوست از علائم دیابت بارداری است.
مصرف قند بهتنهایی نمیتواند علت دیابت بارداری باشد، اما مصرف انواع شیرینیها و نوشابهها در دوران بارداری نوعی سم برای زنان است.
مصرف 3 گروه غذایی با سدیم زیاد نظیر سوسیس، کالباس، هر نوع ماده غذایی کنسرو شده و مواد غذایی چرب با کلسترول زیاد و انواع شیرینیها و نوشابهها در دوران بارداری مجاز نیست.
چنانچه سابقه زایمان پیش از موعد را دارید، در حال حاضر بیشتر در معرض زایمان زودرس قرار دارید، به همین علت پزشک به شما پروژسترون (IVP) تجویز میکند. طبق مطالعات اخیر، تزریق هفتگی پروژسترون در بین هفتههای 16 تا 20، حدود 33 درصد زایمان زودرس را کاهش میدهد. این دارو برای استفادهی همهی زنان، نتیجه یکسانی ندارد، با پزشک خود صحبت کنید.
پیشگیری از وقوع زایمان زودرس
جلوگیری از زایمان زودرس
دلایل وقوع زایمان زودرس کاملاً شناختهشده نیست، اما نکات مهمی برای پیشگیری از آن وجود دارد که رعایت کردن و عمل به آنها، تأثیر بسزایی در جلوگیری از تولد نوزادی زودتر از مدت زمان لازم برای یک بارداری طبیعی دارد. این نکات شامل موارد زیر است:
پرهیز از چاق شدن و اضافهوزن بیشازحد در بارداری: مادران باردار نیاز به اضافه کردن وزن دارند، اما این اضافهوزن باید در محدودۀ طبیعی و مناسب وزنگیری هنگام بارداری باشد تا مشکلی برای آنها و کودکشان به وجود نیاید.
پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات: شما در دوران بارداری هرگز مجاز به کشیدن سیگار نیستید، زیرا مصرف سیگار و سایر محصولات دخانی، علاوه بر وقوع زایمان زودرس، خطرات دیگری برای شما و کودکتان به دنبال خواهد داشت. همچنین باید از قرار گرفتن در محیطهایی با حضور افراد سیگاری خودداری کنید.
پیشگیری از عفونتهای دهان و دندان: به مراقبتهای دهان و دندان قبل از اقدام به بارداری اهمیت بدهید. بعد از باردارشدن نیز بهداشت دهان و دندان خود را بیشتر از قبل رعایت کنید و حداقل دو بار با مراجعه به دندانپزشک در طول بارداری، از سلامت دهان و دندانهای خود اطمینان پیدا کنید.
پیشگیری و درمان عفونتهای ادراری: عفونتهای مجاری ادرار از عفونتهایی است که میتواند در دوران بارداری اتفاق بیفتد. برای پیشگیری از عفونتهای مجاری ادرار، لازم است در طول روز به میزان کافی آب بنوشید، نیاز به ادرار کردن را نادیده نگیرید و بهداشت ناحیۀ تناسلی خود را رعایت کنید. در صورت ابتلا به این عفونتها نیز باید تحت درمان قرار بگیرید، زیرا درمان نکردن بهموقع آنها، احتمال زایمان زودرس را افزایش میدهد. بنابراین با وقوع علائمی مثل سوزش و درد هنگام ادرار کردن، ابتلا به تب یا لرز، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
مراقبتهای پزشکی دوران بارداری: پزشک شما در طول بارداری با انجام معاینات لازم، سلامت شما و کودکتان را تحت نظر میگیرد. پس فراموش نکنید که در تمام جلسات ملاقات با پزشک حضورداشته باشید و آزمایشهای درخواستی مراحل مختلف بارداری را بهموقع انجام دهید.
