گرفتگی زبان یا لکنت زبان به معنای اختلال گفتار است. وقفه‌ها و اختلالات باعث منقطع شدن روانی و زبان گفتار می‌شود. این وقفه‌ها ممکن است به‌صورت تکرار اصوات، هجاها یا کلمات باشد مثل گفتن پ پ پدر.
همچنین ممکن است تطویل اصوات وجود داشته باشد به‌گونه‌ای که به نظر می‌رسد کلمات کشیده شده‌اند مثل گفتن ممممامان. همچنین ممکن است شامل توقف و سکون در تلفظ باشد به‌طوری که هیچ صدایی شنیده نمی‌شود. درنتیجه، ادای واژه به صورت ناگهانی، همراه با فشار و تشنج می‌باشد.
لکنت زبان (گرفتگی زبان) می‌تواند خفیف باشد و مشکل زیادی ایجاد نکند و یا شدید باشد که در این صورت به یک اختلال زبانی جدّی تبدیل خواهد شد. لکنت زبان همچنین می‌تواند برای یک شخص متغیر باشد. این شخص ممکن است دوره‌هایی از لکنت داشته باشد درحالی‌که پس‌ازآن برای مدتی بتواند بدون لکنت حرف بزند.
افرادی که دچار لکنت زبان هستند ممکن است از ادای بعضی کلمات یا موقعیت‌های خاص که می‌دانند آن‌ها را دچار مشکل خواهد کرد، پرهیز کنند. برخی تا حدی از گفتن بعضی کلمات اجتناب کرده یا آن کلمات را جایگزین می‌کنند که افرادی که با آن‌ها در ارتباط‌اند متوجه نشوند که دچار لکنت می‌باشند. این حالت تحت عنوان لکنت زبان (گرفتگی زبان) نهان شناخته می‌شود. شخص مبتلابه لکنت ممکن است حتی تا حد امکان از صحبت کردن دوری کند.
علت لکنت زبان ناگهانی در بزرگ‌سالان
علت لکنت زبان در کودکان معمولاً ناشی از شکل نگرفتن مسیرهای عصبی مغز است که با بزرگ شدن کودک به‌تدریج درمان می‌شود؛ اما بزرگ‌سالان هم در مواردی به لکنت زبان دچار می‌شوند که لکنت اکتسابی یا دیررس می‌گویند. این نوع لکنت اغلب در اثر سکته‌های مغزی ایجاد می‌شود، حتی عواملی مانند ضربه به سر و مسائل عاطفی منجر به ایجاد لکنت زبان ناگهانی در بزرگ‌سالان می‌شود.
از عوامل مهمی که باعث ایجاد لکنت زبان ناگهانی در بزرگ‌سالان می‌شود می‌توان به فشارهای عصبی، کم بودن میزان اعتمادبه‌نفس، خجالتی بودن فرد؛ عدم تمرکز و عدم توانایی برقراری روابط با دوستان را نام برد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که افراد بالغی که عصبی، خجالتی، پرخاشگر، احساساتی و ناپایدار هستند، بیشتر به لکنت دچار می‌شوند. این مورد به همین ترتیب در میزان خوددوستی و اعتمادبه‌نفسشان هم دچار مشکل می‌شوند. بنابرین برای از بین بردن آن باید فرد ازنظر ذهنی و درونی خود را به سطح خوبی برساند تا بتواند این موانع را که بر گرفتگی زبان می‌افزایند، از میان بردارد.
پیش‌بینی اینکه آیا لکنت زبان در کودک برای مدت طولانی ادامه دارد، خیلی حیاتی و ضروری است. این کار را به صورت دقیق با استفاده از آزمایش، مشاهده و مصاحبه انجام می‌دهند؛ اما پیش‌بینی احتمال اینکه لکنت زبان در یک کودک بزرگ‌تر یا بزرگ‌سال برای طولانی‌مدت به صورت مداوم ادامه دارد، آن‌چنان اهمیتی ندارد چون به‌احتمال‌زیاد مشکل به‌اندازه‌ای طولانی بوده است که دیگر نیازی به پیش‌بینی نیست و فرد باید در اولین فرصت به درمان اقدام کند.
علت لکنت زبان در بزرگ‌سالان
لکنت زبان در چه سنینی مشاهده می‌شود؟
لکنت از کودکی شروع می‌شود و می‌تواند تا بزرگ‌سالی ادامه داشته باشد. به‌طور میانگین بر اساس تحقیقات انجام‌شده از هر صد بزرگ‌سال یک نفر به اختلال لکنت زبان دچار است و میزان شیوع آن در مردان ۳ تا ۴ برابر زنان است. همچنین اختلال لکنت زبان در همه فرهنگ‌ها و گروه‌های اجتماعی وجود دارد و مختص قشر خاصی نیست.
برای تشخیص و پیشگیری از اختلال لکنت زبان می‌توان از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها، مشاهده‌ها و مصاحبه‌ها استفاده کرد. در کودکان بزرگ و افراد بزرگ‌سال با انجام ارزیابی، می‌توان شدت اختلال و تأثیر آن بر توانایی شخص در ارتباطات و عملکرد فعالیت‌های روزانه را، تعیین کرد.
درمان شکل‌دهی روانی گفتار
کنترل و نظارت بر سرعت گفتار- این درمان ممکن است شامل تمرین حرف زدن روان در سرعت بسیار پائین، با استفاده از جملات و عبارات کوتاه باشد. به شخص آموزش داده می‌شود تا حروف صامت و صدادار را بکشد درحالی‌که سعی می‌کند بدون انقطاع و وقفه حرف بزند. شخص با تمرین کردن به‌تدریج می‌تواند با سرعت بالاتر و با جملات و عبارات بلندتر به صورت روان حرف بزند. اگر جلسات با آسیب‌شناس به‌طور منظم ادامه پیدا کند، بیماران نرخ موفقیت بالاتر و بلندمدت‌تری خواهند داشت- این امر از عود و بازگشت لکنت هم جلوگیری می‌کند.
کنترل تنفس- بیمار همراه با تمرین کردن گفتار طولانی‌مدت، چگونگی تنظیم تنفس خویش را هم فرامی‌گیرد. همچنین، شرطی شدن فعال، آواسازی و نحوه گفتار (لب‌ها، آرواره و زبان) هم وجود دارد.
درمان اصلاح گرفتگی زبان
در این علاج به‌جای سعی برای حذف گرفتگی زبان، هدف اصلاح آن است به‌گونه‌ای که ادای کلمات آسان‌تر شده و نیاز به تلاش کمتری داشته باشد. این درمان بر این قاعده استوار است که درصورتی‌که استرس باعث تشدید گرفتگی می‌شود، لکنت زبان (گرفتگی زبان) آسان همراه با اجتناب و ترس کم‌تر باعث کم‌تر شدن این حالت خواهد شد. چارلز ون ریپر درمان اصلاحی بلوک را در سال ۱۹۷۳ معرفی کرد که شامل ۴ مرحله است.
مرحله یک (شناسایی)- درمانگر و بیمار رفتار اصلی، رفتار ثانویه و احساسات و حالاتی که همراه بالکنت زبان رخ می‌دهند را شناسایی می‌کنند.
مرحله دو (حساسیت‌زدایی)- بیمار رفتار لکنت را جهت تلاش برای کاهش ترس و اضطراب ثابت نگه می‌دارد- این حالت شامل مواجهه با اصوات، کلمات و حالات دشوار (به‌جای پرهیز از آن‌ها) و ایجاد لکنت در گفتار از روی عمد (لکنت داوطلبانه) می‌باشد.
مرحله سه (اصلاح)- بیمار لکنت زبان آسان را یاد می‌گیرد. او چگونگی انجام این رفتار را فرامی‌گیرد: الف) لغو کردن (cancellations)- توقف عدم روانی گفتار، ایجاد وقفه برای یک‌لحظه و بعد تکرار لغت. ب) خارج شدن (pull- outs)- خروج از حالت عدم روانی گفتار و انجام گفتار روان. پ) مجموعه‌های اماده‌سازی (preparatory sets)- پیش‌بینی کلماتی که باعث لکنت می‌شوند و استفاده از حالت لکنت آسان برای آن کلمات.
مرحله ۴ (تثبیت)- بیمار تکالیف‌هایی را جهت تمرین آماده می‌کند و شیوه‌های preparatory sets و pull- outs را به صورت خودکار انجام می‌دهد و تصوری که از خویش دارد را از یک شخص دارای لکنت زبان (گرفتگی زبان) به شخصی که اکثر وقت‌ها روان صحبت می‌کند ولی گهگاه لکنت خفیفی دارد، تغییر می‌دهد.
راه‌های درمان لکنت زبان
درمان گرفتگی زبان یا لکنت زبان ناگهانی در بزرگ‌سالان
در درمان لکنت زبان از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که بعضی از این روش‌ها مبتنی بر کنترل و نظارت بر سرعت گفتار بوده و بعضی دیگر مبتنی بر اصلاح گرفتگی زبان است.
درروش کنترل سرعت گفتار از جملات کوتاه استفاده می‌شود و شخص تلاش می‌کند با سرعت پائین جملات را بیان کند. هر چه قدر سرعت بیان پائین باشد، شخص راحت‌تر می‌تواند کلمات را ادا کند. همچنین در این شیوه حروف صدادار کشیده بیان می‌شود تا شخص بدون وقفه حرف بزند. درروش فوق تنفس شخص هم کنترل می‌شود و با تنظیم تنفس شرایط گفتار شخص بهبود می‌یابد.
درروش اصلاح گرفتگی زبان، سعی می‌شود گفتار و بیان شخص اصلاح شود و با کاهش استرس و ترس فرد درمان را در چهار مرحله (کشف و شناسایی – از بین بردن آلرژی – اصلاح و تثبت) به سرانجام می‌رسانند.
مراحل درمان کامل لکنت زبان بزرگ‌سالان در مراکز درمانی
۱- بررسی لکنت زبان، شخصیت و رفتار شخص
۲- واکاوی شکل مواجهه شخص بالکنت زبان خویش، محیط اطراف، اعضای خانوادگی و اعضایی که به دنبال درمان هستند.
۳- واکاوی امکانات رفت‌وآمدی، مجموعه علایق و اهداف، شیوه و منش زندگی و هم میزان جدیت و پیگیری شخص و اعضا اصلی وابسته به او.
