زندگی با فرد دوقطبی در خانواده می‌تواند یک چالش باشد و لازمه رفتار با او صبر و همدردی است. در سازگاری با فرد دوقطبی خانواده حمایت خانواده از بیمار دوقطبی، مراقبت فیزیکی و احساسی از خودتان و داشتن اطلاعات کافی و لازم درباره اختلال دوقطبی مهم است.
با بیماران دوقطبی در خانواده چگونه رفتار کنیم؟
حمایت از عضو بیمار خانواده‌تان
باید درک کرد بعضی از رفتارهای آزاردهنده فرد دوقطبی خانواده به این اختلال مربوط است. مثلاً، فردی که مدام از خودش تعریف می‌کند و خودنمایی می‌کند در شرایط عادی به‌عنوان فردی مغرور یا خودخواه شناخته می‌شود. این رفتار در فردی با اختلال دوقطبی نشانه جنون تحریکاتی است درست مثل دیگر رفتارهای خطرناک او که به همین اندازه برای شما ناخوشایند است. شناخت این نشانه به‌عنوان بیماری و نه رفتاری عمدی از فرد بیمار در درک شرایط آن‌ها کمک‌کننده است.
بااین‌حال مراقب باشید هر حالتی از این عضو خانواده‌تان را به‌عنوان نشانه‌ای از بیماری او در نظر نگیرید؛ افراد دوقطبی هم می‌توانند مثل انسان‌های سالم عصبانی یا ناراحت باشند.
یک روش برای درک بهتر عضو بیمار خانواده‌تان و نشان دادن حمایتتان از او این است که به‌سادگی از او درباره تجربه این بیماری بپرسید. احتیاط کنید و ببینید آیا راحت هستند قبل از تلاش شما برای جواب گرفتن، خودشان دراین‌باره با شما صحبت کنند. اگر این روش اوضاع را بدتر می‌کند می‌توانید به‌سادگی احوال او را بپرسید و سعی کنید اطلاعات بیشتری از احساساتشان نسبت به شرایطشان به دست بیاورید.
حمایت از بیمار دوقطبی در روند درمان ذهنی
ازآنجایی‌که بهترین درمان برای اختلال دوقطبی دارو و روان‌درمانی است، حمایت از بیمار دوقطبی خانواده در روند درمان بسیار مهم است. بهتر است در روان‌درمانی عزیزتان با او همراه باشید. خانواده‌درمانی می‌تواند راه‌حلی مفید در حمایت از فرد دوقطبی باشد.
با پزشک معالج عضو بیمار خانواده‌تان در ارتباط باشید. اگر عزیزتان تمایلی به صحبت با روان‌درمانگر یا پزشک نداشت می‌توانید به آن‌ها یادآوری کنید چه مشکلات و احتمالاتی ممکن است به وجود بیاورند. همچنین می‌توانید به این وسیله اطلاعات بیشتری درباره کمک به فرد دوقطبی به دست بیاورید.
اگر عضو بیمار خانواده‌تان در حال حاضر تحت روان‌درمانی نیست می‌توانید او را برای پیگیری درمان تشویق کنید. همچنین می‌توانید در محل زندگی‌تان درباره روان‌درمانگرها یا روان‌پزشکان متخصص درزمینهٔ اختلال دوقطبی پرس‌وجو کنید. لازم است بدانید نباید فرد دوقطبی را وقتی تمایلی به درمان ندارد به این کار مجبور کرد (مگر اینکه به خودش یا دیگران آسیب برساند)؛ این کار آن‌ها را نگران می‌کند و باعث ایجاد مشکل در رابطه شما می‌شود.
با بیماران دوقطبی چگونه برخورد کنیم؟
نظارت و کمک به مصرف داروهای بیمار دوقطبی
مقاومت افراد دوقطبی برای نخوردن دارو معمول است چون جنون تحریکاتی زیاد، به آن‌ها احساس خوبی می‌دهد. اگر متوجه شدید بیمار دوقطبی در خانواده داروهایش را مصرف نمی‌کند اولین کاری که باید انجام دهید این است که هر چه زودتر به پزشک او اطلاع دهید. به‌احتمال‌زیاد دکتر می‌خواهد که با عزیزتان صحبت کند؛ شما می‌توانید برای مصرف داروهایشان به او انگیزه دهید یا اگر با مصرف داروها موافقت کرد برای او مشوق‌هایی فراهم کنید (مثلاً یک درمان ویژه یا انجام کاری که از انجام آن لذت میبرد).
رعایت یک رژیم دارویی مخصوص اختلال دوقطبی
به یاد داشته باشید موضوع پیروی از یک رژیم دارویی لزوماً تصمیم‌گیری برای مصرف یا مصرف نکردن قرص نیست. داروهای اختلال دوقطبی معمولاً باعث عوارض جانبی مثل فراموشی، خواب‌آلودگی، عوارضی در معده و روده، عرق کردن بیش‌ازحد، افزایش زیاد وزن، ریزش مو، خارش پوست، مشکلاتی در رابطه جنسی و دیگر نشانه‌های ناخوشایند و آزاردهنده می‌شود.
اگر بیمار مصرف داروها را قطع کرد یا برای ادامه مصرف تمایلی نداشت از او دلایلش را بپرسید. ممکن است دلایل آن‌ها قانع‌کننده و چیزی بیشتر از “حالم خوب است و به دارو احتیاجی ندارم” باشد. بقیه افراد ممکن است بگویند از این دیوانگی لذت می‌برند و نمی‌خواهند این احساس سرخوشی را با مصرف دارو تمام کنند.
با شروع مصرف یک داروی جدید یا افزایش دوز آن‌ها تجربه عوارض جانبی معمول است. بااین‌حال، عوارض جانبی ممکن است در هر مقطعی از بیماری پیش بیاید و فرد دوقطبی را آزار دهد. اگر عزیزتان به دلیل عوارض جانبی از یک رژیم دارویی پیروی نمی‌کند او را تشویق کند تا با دکترش صحبت کند و اگر لازم بود میزان تأثیر یا زمان‌بندی دوز داروها تغییر کند یا دارویی جایگزین که ممکن است مشکلات را تا سطحی قابل‌تحمل کم کند یا به حداقل برساند تجویز شود.
نحوه برخورد با بیماران دوقطبی
کمک به بیمار دوقطبی در مرحله جنون تحریکاتی یا جنون خفیف
اگر متوجه شدید نشانه‌هایی که بیمار دوقطبی خانواده تجربه می‌کند غیرعادی است باید هر چه زودتر آسیب‌های این رفتارها را کاهش دهید.
- برای کاهش آسیب در طول بروز این رفتارهای خطرناک (قمار، ولخرجی، مصرف مواد، رانندگی بی‌احتیاط) با او صحبت کنید.
- بچه‌ها، افراد ناتوان و دیگر افراد آسیب‌پذیر را از فرد بیمار و رفتارهای خطرناک او دور نگه‌دارید.
- اگر بیمار با رفتارهایش به خودش یا دیگران آسیب می‌رساند با روان‌پزشک یا اورژانس یا مددجویان اجتماعی تماس بگیرید.
برنامه‌ریزی برای موقعیت‌های بحرانی بیمار دوقطبی
داشتن یک برنامه عملی برای مدیریت موقعیتی بحرانی و کاهش شدت آن مهم است. داشتن اطلاعات تماس وابستگان مهم که می‌توانند کمک کنند و همچنین شماره تلفن دکتر معالج بیمار، نشانی بیمارستان برای چنین موقعیت‌هایی لازم است. این اطلاعات را فقط در موبایلتان نداشته باشید شاید شارژ گوشی همان لحظه تمام و گوشی خاموش شود؛ شماره‌ها و نشانی را روی کاغذ بنویسید و در کیفتان نگه‌دارید.
یک کپی هم از شماره‌ها و نشانی به اعضای خانواده بدهید. می‌توانید وقتی اعضای خانواده ازلحاظ احساسی در وضعیتی ثابت هستند برنامه‌ای بهتر آماده کنید
دور کردن بیمار دوقطبی از شرایط تحریک‌کننده رفتار او
پرخاشگری رفتار یا موقعیتی است که احتمال نتایج منفی، در این موقعیت مثل یک دوره جنون تحریکاتی، جنون خفیف یا افسردگی را افزایش می‌دهد. محرک‌های احتمالی شامل کافئین، الکل و دیگر مواد مخدر است. محرک‌ها می‌تواند نتایجی منفی مثل استرس، خوراک غیر متعادل، بدخوابی (خیلی زیاد یا خیلی کم خوابیدن) و درگیری بین افراد داشته باشند.
عزیز شما می‌تواند رفتارهای تحریک‌شده خودش را داشته باشد. شما می‌توانید با منع عضو بیمار خانواده از درگیر شدن در این رفتارها یا کمک گرفتن از دیگر اعضای خانواده از میزان استرس این دوره کم کنید. انتقاد کردن و افرادی که مدام بیمار را سرزنش می‌کنند و به او ایراد می‌گیرند دلیل معمول پرخاشگری این افراد هستند.
اگر با فرد دوقطبی زندگی می‌کنید در خانه الکل نگهداری نکنید و به این وسیله به او کمک کنید. همچنین می‌توانید با کنترل نور، موسیقی و سطح انرژی محیطی آرام برای شرایط خاص بیمار فراهم کنید.
با افراد دوقطبی چگونه برخورد کنیم؟
تمرین همدردی با بیمار دوقطبی
هرچقدر بیشتر درباره اختلال دوقطبی بدانید درک و پذیرش آن برای شما راحت‌تر می‌شود. بااینکه سازگاری با این بیمار در خانواده هنوز هم می‌تواند یک چالش باشد، اهمیت دادن و مراعات شما درباره بیمار دوقطبی می‌تواند این چالش را برای شما خیلی آسان‌تر کند. یک روش برای اینکه به عضو بیمار خانواده نشان دهید به او اهمیت می‌دهید این است که بداند شما کنار او هستید و می‌خواهید تا بهبودی او پشتیبانش باشید.
همچنین می‌توانید به او بگویید اگر خواست درباره بیماری‌اش با شما صحبت کند شنوای حرف‌های او هستید.
مراقبت از خودتان در رسیدگی به بیمار دوقطبی
تمرین همدلی
اینکه خودتان را به‌جای فرد دوقطبی خانواده‌تان بگذارید روشی خوب برای افزایش درکتان از رفتار او و همچنین کاهش احساسات و واکنش‌های منفی نسبت به‌سلامت عقلی او است. خودتان را به‌جای او بگذارید و ببینید چه حسی داشتید اگر از خواب بیدار می‌شدید و خودتان را دچار افسردگی یا سطح بالایی از یک انرژی دیوانه کننده می‌دیدید.
تمرکز روی سلامت عقل و ذهن خودتان
مراقبت از عزیزتان که دچار اختلال دوقطبی است می‌تواند گاهی اوقات منجر به پدید آمدن نشانه‌های افسردگی و استرس در شما شود. یادتان باشد شما فقط در صورتی می‌توانید به دیگری کمک کنید که اول سلامت فیزیکی و ذهنی خودتان را حفظ کنید. از رفتارها و احساسات اساسی خودتان نسبت به فرد دوقطبی خانواده‌تان آگاه باشید.
از کنترل فرد بیمار دست‌بردارید. باید مدام به خودتان یادآوری کنید شما نمی‌توانید رفتارهای بیمار دوقطبی را در خانواده کنترل کنید. آن‌ها شرایطی دارند که بهبود آن از عهده شما خارج است. توجهتان را به تمرکز روی نیازهای خودتان منحرف کنید. می‌توانید لیستی از اهداف شخصی خودتان را داشته باشید و روی آن‌ها کارکنید.
مهارت‌های سازگاری خود را با منابعی خوب تقویت کنید. تقویت مهارت‌های سازگاری روش‌هایی ویژه برای سازگاری با یک مشکل خاص هستند و برای مراقبت از خودتان حیاتی هستند. راهکارهای سازگاری می‌تواند شامل فعالیت‌هایی باشد که از آن لذت می‌برید مثل مطالعه، نوشتن، کار هنری، موسیقی، فعالیت‌های خارج از خانه، ورزشی خاص یا حرکات ورزشی.
فعالیت‌های درمانی می‌تواند با فعالیت‌هایی مثل تکنیک‌های ریلکسیشن (آرام‌سازی تدریجی ماهیچه‌ها)، مدیتیشن، نوشتن روزانه اتفاقات، ذهن آگاهی و هنر درمانی به مراقبت از خودتان هم کمک کند. راهکار دیگری برای سازگاری با شرایط بیمار دوقطبی فاصله گرفتن از موقعیت‌های استرس‌زا است.
کمک گرفتن از متخصص برای سازگاری با بیمار دوقطبی
اگر دوران سختی برای سازگاری با فرد دوقطبی در خانواده دارید، اینکه خودتان قسمتی از درمان را بر عهده بگیرید می‌تواند مزیت‌هایی داشته باشد. مشاهدات نشان می‌دهد خانواده‌درمانی برای درمان اختلال دوقطبی، نه فقط آموزش می‌تواند به افرادی (به‌خصوص مراقب‌ها یا والدین) که یک بیمار دوقطبی در خانواده دارند کمک کند.
درک اختلال دوقطبی به‌عنوان شرایطی زیست‌شناختی
اختلال دوقطبی سازه‌های ژنتیکی قوی دارد و ممکن است این بیماری در خانواده‌ای ارثی باشد. بنابراین این شرایط خاص روانی تقصیر عضو بیمار خانواده شما نیست. اختلال دوقطبی چیزی نیست که فرد بیمار خودش بتواند آن را به‌صورت ارادی و به‌تنهایی کنترل کند.
زندگی با بیماران دوقطبی
شناخت و درک نشانه‌های اختلال دوقطبی
دو نوع اختلال دوقطبی وجود دارد؛ اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دوقطبی نوع دو. تشخیص نوع اختلالی که عضو خانواده شما به آن دچار است برای درک نشانه‌ها و رفتارهای خاص آن مهم است.
در اختلال دوقطبی نوع یک فرد دوره‌هایی از جنون تحریکاتی را به مدت یک هفته یا بیشتر تجربه می‌کند. بعضی از نشانه‌های این دوره شامل خلق‌وخویی عصبی یا زودرنج، اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد، کاهش احتیاج به خواب، افزایش پرحرفی، حواس‌پرتی، افزایش بیش‌ازحد فعالیت‌هایی در رابطه با اهداف شخصی و درگیر شدن در رفتارهای خطرناک (مثل قمار یا روابط جنسی کنترل نشده با افراد متعدد) می‌باشد.
در اختلال دوقطبی نوع دو فرد بیمار حداقل یک دوره افسردگی طولانی و حداقل یک دوره جنون خفیف (که شبیه به دوره جنون تحریکاتی اما خفیف‌تر ) را به مدت چهار روز تجربه می‌کند.
آشنایی با روند درمانی اختلال دوقطبی
اختلالات دوقطبی معمولاً با ترکیبی از داروها و روان‌درمانی‌ها مداوا می‌شود. روان‌پزشکان اغلب داروهایی برای رفع نوسانات خلق‌وخو و به‌منظور کاهش علائم اختلال دوقطبی مثل لیتیوم تجویز می‌کنند. روان شناسان، مشاوران ازدواج و خانواده و دیگر روان شناسان بالینی معمولاً به فرد دوقطبی در کنترل و سازگاری با علائم بیماری‌اش کمک می‌کند. انواع درمان‌های معمول برای اختلال دوقطبی شامل درمان رفتاری شناختی، خانواده‌درمانی و درمان میان فردی است.
آگاه بودن خانواده از اثرات معمول اختلال دوقطبی
اعضای خانواده فرد دوقطبی ممکن است بار مسئولیت زیاد و کمبود انرژی را تجربه کنند. علاوه بر این، همسر افراد دوقطبی ممکن است نبود حامی را حس کنند و بسیاری از آن‌ها تمایلی به کمک گرفتن از بقیه ندارند.
در آخر چند موقعیت احتمالی در ارتباط با افراد دوقطبی را بررسی می‌کنیم:
- اگر عضو خانواده مبتلابه این اختلال، به این باور غلط برسد که می‌تواند روی بیماری خود کنترل داشته باشد منجر به احساس سرباری در او و نارضایتی از رابطه‌اش با افراد دیگر شود.
- دوستی با افراد دوقطبیمشکلی ندارد. افراد دوقطبی و افسرده هم مثل دیگر افراد به دوست و دریافت حمایت از آن‌ها نیاز دارند. باید همراه آن‌ها باشید و به آن‌ها کمک کنید نه اینکه مدام از آن‌ها عصبانی شوید.
- اگر حرف‌های طولانی و تکراری فرد دوقطبیشمارا آزار می‌دهد مثل هر فرد سالم دیگری که ممکن است این کار را انجام دهد با شوخی و برخوردی مثبت حرف او را قطع کنید. شاید نتوانید کاری را که انجام می‌دهند تغییر دهید اما در این صورت احساس بهتری خواهید داشت و عصبانی هم نشده‌اید.
- ارتباط عاطفی موفق با فرد دوقطبی شخصی صبور را برای درک شرایط خاص فردی با این اختلال می‌خواهد. آن‌ها باید درک کنند گاهی اوقات فردی که از اختلال دوقطبی رنج میبرد ممکن است چیزی بگوید که واقعاً منظورش همان نباشد. درهرصورت ارتباط عاطفی با فرد دوقطبیممکن است.
- پیشنهاد مراجعه به روان‌پزشک به بیمار دوقطبی باید با لحن و رفتاری محتاطانه با او مطرح شود. بسیاری از افراد دوقطبی در طول این بیماری احساس بازدهی و سرزندگی بالایی دارند و از دخالت خوششان نمی‌آید. اجبار فرد برای درمان یا بستری ممکن است باعث شود فرد بیمار شمارا آزرده کند. با دیگر اعضای خانواده صحبت کنید یا با اعضای خانواده فرد مبتلابه اختلال دوقطبی ملاقات کنید. ممکن است فرد مبتلا وقتی نگرانی افراد بیشتری را از خانواده ببیند بیشتر به درمان تمایل نشان دهد.
