پتاسیم خون بالا یا هایپرکالمی افزایش سطح خونی یون پتاسیم در بدن است.
میزان نرمال پتاسیم خون
میزان طبیعی پتاسیم خون معمولاً ۳٫۵ تا ۵٫۰ mmol/L است که افزایش آن را هایپرکالمی می‌خوانند.
هیپرکالمی شرایط حاصل از بالا بودن غیرطبیعی غلظت پتاسیم خون است. پتاسیم عنصر کلیدی در انقباض ماهیچه‌ها (شامل قلب) و عملکرد بسیاری از پروتئین‌های پیچیده (آنزیم‌ها) می‌باشد.
پتاسیم در درجۀ اول در استخوان‌ها و ماهیچه‌های اسکلتی یافت می‌شود و به همراه سدیم در حفظ جریان طبیعی میان سلول‌ها و مایعات بدن (هومئوستاز) نقش دارد. غلظت پتاسیم توسط کلیه‌ها تنظیم و تعادل آن با دفع از طریق ادرار برقرار می‌شود. اگر کلیه‌ها عملکرد طبیعی داشته باشند، مقدار پتاسیم موجود در رژیم غذایی برای تأمین نیاز بدن کافی است و مقدار مازاد آن از طریق ادرار قابل دفع است. عوامل شیمیایی و هورمونی نیز به تنظیم تعادل داخلی پتاسیم کمک می‌کنند. اختلال در عملکرد این فرآیندهای طبیعی می‌تواند منجر به هایپرکالمی گردد.
برای کاهش پتاسیم خون چه باید کرد
نسبت غلظت پتاسیم داخل سلولی به پتاسیم خارج سلولی عامل مهم تعیین پتانسیل استراحت غشاء است. با افزایش غلظت پتاسیم خارج سلولی، غشای سلول به‌طور نسبی دپولاریزه می‌شود و نفوذپذیری نسبت به سدیم کاهش می‌یابد و توانایی تولید پتانسیل عمل کم می‌شود. این امر در بافت عضلانی موجب ضعف عضله و فلج می‌شود.
علل بروز پتاسیم خون بالا:
- نارسایی حاد کلیوی
- بیماری‌های مزمن کلیوی
- بیماری آدیسون (نارسایی غده‌ی فوق کلیه)
- مصرف مداوم الکل و مواد مخدر که سبب رابدومیولیز می‌گردد به همراه تجزیه‌ی فیبرهای ماهیچه‌ای هم می‌تواند منجر به آزاد شدن پتاسیم در خون شود.
- مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده‌ی آنژیوتانسین
- مسدودکننده‌های گیرنده‌ی آنژیوتانسین II
- استفاده‌ی بیش‌ازحد از مواد غذایی دارای پتاسیم بالا مثل موز
- دیابت نوع اول
- تروما
- سوختگی
- عمل جراحی
- همولیز (تجزیه سلول‌های قرمز خون)
- زوال عظیم سلول‌های تومور
علائم پتاسیم خون بالا چیست؟
هیپرکالمی می‌تواند بدون علامت باشد، به این معنی که علت آن هیچ نشانه‌ای ندارد. گاهی بیماران مبتلابه آن علائم مبهم زیر را گزارش می‌دهند:
- حالت تهوع
- خستگی
- ضعف عضلانی
- احساس سوزن سوزن شدن
- ضربان آرام و ضعیف قلب
هیپرکالمی شدید می‌تواند به توقف حرکت قلب در بدن منجر شود. به‌طورکلی، سطح پتاسیم اگر به‌آرامی افزایش پیدا کند مانند زمانی که نارسایی مزمن کلیه وجود دارد علائم و عواقبش بسیار بهتر از تحریک ناگهانی پتاسیم در بدن است. علائم افزایش سطح پتاسیم در بدن معمولاً تا زمانی که سطح پتاسیم بسیار بالا نرود، بروز پیدا نمی‌کنند.
علائم موجود ممکن است که منعکس‌کننده بیماری اصلی باشد که باعث ایجاد هیپرکالمی شده است.
تشخیص پتاسیم خون بالا
برای تشخیص این اختلال مانند سایر آزمایش‌های خون، به نمونه خون نیاز است. غلظت پتاسیم خون در آزمایشگاه تعیین می‌شود. اگر پزشک به هیپرکالمی مشکوک باشد، الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) را تجویز می‌کند. ECG تغییرات معمولی متوسط تا شدید مرتبط با این بیماری را با نشان دادن آریتمی های قلبی که ناشی از هیپوکالمی هستند تشخیص می‌دهد.
درمان پتاسیم خون بالا
درمان هیپرکالمی به اورژانسی بودن یافته‌های بالینی بستگی دارد. در صورت وجود تغییرات نوار قلبی مطابق با هیپر کالمی، سریع‌ترین راه برای برطرف کردن اثرات هیپرکالمی، برقراری مجدد پتانسیل طبیعی غشا است. کلسیم اثرات غشایی هیپرکالمی را خنثی می‌کند و می‌تواند به‌سرعت تشکیلات هدایت قلبی را محافظت کند، اما مدت این حفاظت کوتاه است و به همین دلیل باید در کنار تجویز کلسیم اقدامات درمانی دیگری به‌منظور کاهش غلظت پتاسیم خارج سلولی انجام شود.
توزیع پتاسیم به فضای داخل سلولی براثر مصرف بی‌کربنات سدیم، آگونیست‌ها B۲ آدرنرژیک یا انسولین باعث می‌شود غلظت پتاسیم در سرم به‌سرعت کاهش یابد. هدف نهایی درمان هیپرکالمی آن است که پتاسیم اضافی به‌کلی از بدن خارج شود.
درمان بالا بودن پتاسیم خون
درمان هیپرکالمی ممکن است شامل هر یک از موارد زیر باشد. این درمان‌ها می‌توانند به‌صورت جداگانه یا در ترکیب باهم استفاده شوند:
- رژیم غذایی کم پتاسیم (برای موارد خفیف)
- قطع داروهایی که سطح پتاسیم خون را افزایش می‌دهند
- تجویز گلوکز و انسولین که باعث حرکت پتاسیم از فضای خارج سلولی به داخل سلول می‌شود.
- تزریق کلسیم داخل وریدی که به‌طور موقت از قلب و عضلات در برابر اثرات هیپوکالمی محافظت می‌کند.
- تجویز بی‌کربنات سدیم برای مقابله با اسیدوز و ترویج حرکت پتاسیم از فضای خارج سلولی به داخل سلول‌ها
- داروهایی که گاستروانرهای بتا-۲ را تحریک می‌کنند، مانند آلبوترول و اپی نفرین
- داروهایی که به‌عنوان رزین‌های تبادل کاتیون شناخته‌شده و به پتاسیم متصل شده و از طریق دستگاه گوارش آن را دفع می‌کنند
- تجویز دیورتیک برای کاهش کل پتاسیم از طریق افزایش دفع پتاسیم در ادرار. البته اکثر دیورتیک ها دفع کلیوی پتاسیم را افزایش می‌دهند. فقط دیورتیک های محافظ پتاسیم که در بالا ذکر شد، دفع کلیوی پتاسیم را کاهش می‌دهند.
- دیالیز، به‌ویژه اگر سایر درمان‌ها شکست‌خورده یا نارسایی کلیه وجود داشته باشد.
