تنگناهراسی یا کلاستروفوبیا (به انگلیسی: Claustrophobia) به ترس از گیر کردن در یک مکان تنگ و راه گریز نداشتن در محیط‌های بسته گفته میشود. تنگناهراسی شدید اغلب به عنوان یک اختلال اضطراب دیده میشود و می‌تواند به وحشت‌زدگی بینجامد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۵ تا ۷ درصد از مردم جهان دچار تنگناهراسی هستند ولی تنها درصد کمی از آن‌ها از درمان روان‌پزشکی برخوردار شده‌اند.
قرارگرفتن داخل دستگاه تصویربرداری MRI می‌تواند علائم را شعله‌ور کند.
هراس شدید و بیمارگونه از احساس تنگنا و نداشتن راه فرار که معمولاً در محیط‌های بسته و شرایط خاصی مثل حضور در بین جمعیت‌های شلوغ و فشرده یا گیر افتادن در آسانسور ایجاد میشود.
اتاق‌های کوچک یا قفل‌شده، تونل، آسانسور، مترو، جمعیت‌های شلوغ هریک به تنهایی می‌تواند محرکی برای شروع علائم باشد. فردی که در مواجهه با یکی از این شرایط دچار بروز علائم میشود، معمولاً در مواجه با سایر شرایط نیز دچار این حالت میشود.
علل ابتلا به کلاستروفوبیا
علت کلاستروفوبیا، ترس از فضای بسته یا تنگناهراسی چیست؟
معمولاً احساس وحشت یا خطری قریب‌الوقوع که به واسطۀ قرار گرفتن در محیط کوچک و بسته به فرد دست می‌دهد، ریشه در تجربه‌ای دارد که به دوران کودکی یا گذشتۀ فرد مربوط میشود. به‌طورکلی تجربه‌های مختلفی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز ابتلای فرد به کلاستروفوبیا شوند. برخی از مهم‌ترین این تجربه‌ها عبارت‌اند از: گرفتار شدن یا زندانی شدن در محیطی بسته، مورد اذیت و آزار قرار گرفتن در دوران کودکی، جدا شدن از والدین یا دوستان به هنگام رفتن به خیابان یا مکانی شلوغ و داشتن والدینی که مبتلا به کلاستروفوبیا باشند.
تجربۀ ناخوشایندی که فرد در دوران کودکی یا گذشته داشته است، قاعدتاً چگونگی رفتار او در موقعیت‌های مشابه در آینده را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد. از این مسئله با عبارت «شرطی‌سازی کلاسیک» یاد میشود. اتفاقی که در چنین شرایطی می‌افتد این است که فرد به شکل ناخودآگاه قرار گرفتن در محیطی بسته و کوچک را به در معرض خطر بودن ارتباط می‌دهد. بدن او نیز بر اساس همین ذهنیت واکنش نشان می‌دهد.
امکان انتقال شرطی‌سازی کلاسیک از والدین یا دوستان نزدیک به فرد هم وجود دارد. برای نمونه اگر پدر یا مادر فرد ترس از محیط‌های بسته داشته باشد، او با مشاهدۀ رفتار والدین خود به‌مرورزمان ترس‌هایی مشابه پیدا خواهد کرد.
عوامل احتمالی ژنتیکی و فیزیکی تأثیرگذار بر کلاستروفوبیا
علاوه بر تمامی مطالبی که تاکنون دربارۀ این اختلال عنوان کردیم، نظریه‌هایی هم وجود دارند که کلاستروفوبیا را از جنبه‌های دیگر مورد بررسی قرار داده‌اند. در ادامه به برخی از این نظریه‌ها اشاره‌ای خواهیم داشت:
نظریۀ کوچک‌تر بودن آمیگدال (یا بادامه) مغز: بر اساس این نظریه، آمیگدال مغز افراد مبتلا به کلاستروفوبیا در مقایسه با دیگران کوچک‌تر است. آمیگدال همان قسمتی از مغز است که ترس و احساسات مشابه در آن پردازش می‌شوند.
نظریۀ عوامل ژنتیکی: بر اساس این نظریه، افراد مبتلا به کلاستروفوبیا واکنش‌هایی نشان می‌دهند که در دنیای امروزی دیگر به آن‌ها نیازی نیست و ریشه در مکانیسم‌هایی دارند که در گذشته‌های دور توسط نیاکان ما برای بقا به کار گرفته می‌شده است. (البته باید عنوان کرد که صحت این نظریه‌ها جای بحث دارد و موارد یاد شده تنها احتمال درست بودنشان هست).
بررسی‌های صورت گرفته بر موش‌های آزمایشگاهی حاکی از آن بوده است که وجود ژنی منفرد در برخی موش‌ها باعث می‌شده است که در مقایسه با سایر موش‌ها نگرانی بیشتری دربارۀ ورود مزاحم به اقامتگاهشان را داشته باشند.
گروهی از محققین عنوان کرده‌اند که افراد مبتلا به کلاستروفوبیا اجسام را نزدیک‌تر از فاصلۀ واقعی‌شان در نظر می‌آورند و این مسئله باعث تحریک مکانیسم دفاعی‌شان میشود.
علائم کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی
علائم کلاستروفوبیا، ترس از فضای بسته یا تنگناهراسی چیست؟
- احساس ترس شدید از گیر افتادن و محدودیت
- ترس شدید از خفه شدن
- تمایل شدید به رفتن به مکان‌های باز
- اضطراب و نگرانی
- احساس تنگی نفس
نشانه‌های کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی
- نفس‌نفس‌زنان (تاکی‌پنه)
- تپش‌قلب (پالپیتیشن)
- تعریق
- ضعف
شروع‌کننده‌های تنگناهراسی
شرایط زیر می‌تواند شروع‌کننده تنگناهراسی در کودکان یا بالغین باشد.
- گیر افتادن در یک اتاق بسته بدون هیچ راه فراری
- افتادن در آب برای کسی که شنا کردن را بلد نیست.
- گم‌شدن کودک در یک جمعیت خیلی شلوغ
گیر افتادن در چنین جمعیتی می‌تواند شروع‌کننده تنگناهراسی در یک کودک باشد.
مکان‌ها و شرایط محرک
- اتاق‌های کوچک
- اتاق قفل شده
- مترو
- آسانسور
- جمعیت شلوغ
- نشستن در یونیت دندانپزشکی
- اتاقک تصویربرداری MRI
- زندان
درمان تنگناهراسی
درمان تنگناهراسی از طریق دارو درمانی، روان‌درمانی (حساسیت‌زدایی منظم، غرقه‌سازی، سرمشق‌گیری و تنش کاربردی)، هیپنوتیزم و خانواده‌درمانی امکان‌پذیر است. درمان با داروهای ضداضطراب مانند بنزودیازپین‌ها، بتا بلاکرها و مهارکننده‌های مونو آمینو اکسیداز و سایر داروها مانند بوسپیرون امکان پذیر است. همچنین می‌توان از نوروفیدبک و بیوفیدبک نیز در درمان غیر دارویی هراس به عنوان روش مکمل دارو درمانی یا در موارد مقاوم به درمان دارویی استفاده کرد.
بااین‌حال، بیرون آوردن فرد از شرایط محرک بهترین درمان است. برای مثال بیرون آوردن از محل شلوغی و تراکم جمعیت. در فاز حاد تجمع در اطراف فرد تشدید کننده علائم است. درمان مواجهه سازی یا غرقه سازی، برای درمان تنگناهراسی می‌تواند مفید باشد. به این شکل که فرد را در موقعیت استرس و هراس قرار می‌دهند و برای ماندن در آن موقعیت موردنظر به فرد فشار وارد می‌کنند تا زمانی که حمله اضطراب از بین برود. اما خوشبختانه این هراس قابل درمان است و رفتاردرمانی شناختی با استفاده از تصویر ذهنی و انجام گام‌به‌گام تمرین‌های خاص، فرد مبتلا را کمک خواهد کرد تا بر این هراس خود غلبه کند.
غرقه سازی یکی از روش‌های این درمان است که جهت مواجهه سازی خود با هراس خود از مکان‌های بسته که با شرطی‌سازی متقابل همراه خواهد شد. به این شکل که تصور و افکار مربوط به هراس فرد با تکنیک‌های آرام‌سازی عضلانی همراه خواهد شد. البته بعضی از درمان‌های روان‌شناختی با دارو درمانی همراه هستند. همچنین برنامه‌ریزی عصبی-کلامی و هیپنوتیزم درمانی نیز از راه‌های دیگر از بین بردن هراس مکان‌های بسته هستند.
در این نوع درمان از پنج حس اصلی برای تنظیم افکار و رفتار استفاده میشود و در هیپنوتیزم که دسترسی به ناخودآگاه افراد آسان‌تر میشود به وسیله تلقین و القاء واکنش به مکان‌های بسته و محدود کمتر خواهد شد. برای افرادی که به هراس شدید و بیمارگونه از احساس تنگنا و نداشتن راه فرار در محیط‌های بسته مبتلا نیستند ممکن است که قابل درک و فهم نباشد که یک مکان در بسته چقدر هراسناک و وحشتناک است.
روش های درمان و غلبه بر کلاستروفوبیا، ترس از فضای بسته یا تنگناهراسی
غلبه بر محرک‌ها به هنگام مسافرت
غلبه بر کلاستروفوبیا در پرواز
سفر هوایی برای کسی که مبتلا به کلاستروفوبیاست می‌تواند دشوار باشد. برای اینکه احساس راحتی بیشتری داشته باشید، با انتخاب‌های هوشمند ترس خود را برآورده کنید. به‌عنوان‌مثال، اگر بُلَندی هَراسی یا ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) دارید، صندلی راهروی هواپیما را انتخاب کنید. اگر ترس از گیر کردن در هواپیما را دارید، صندلی جلویی هواپیما را انتخاب کنید تا بتوانید به سرعت بگریزید. داروهای ضد اضطراب ممکن است کمک کننده باشند.
غلبه بر کلاستروفوبیا در رانندگی
اگر مبتلا به کلاستروفوبیا هستید، سفرهای طولانی مدت در جاده (با اتوبوس و …) می‌تواند برایتان ناراحت کننده باشد. بااین‌وجود، رانندگی (با ماشین شخصی) به شما این امکان را می‌دهد تا در صورت لزوم خودرو را متوقف کنید و از آن خارج شوید. استراحت‌های مکرر در طول رانندگی و انتخاب همسفر مناسب می‌تواند به آرامش شما در جاده کمک کند.
غلبه بر کلاستروفوبیا در سفر با قطار
اگرچه دوران طلایی مسافرت با قطار مدت‌هاست که به پایان رسیده است، اما هنوز هم به عنوان یک راه اصلی حمل و نقل، به ویژه برای کسانی است که ترس از پرواز دارند. سفر با قطار راحت‌تر است هم ترس از پروازتان را برطرف می‌کند و هم صندلی‌های بیشتر و بزرگ‌تری دارد که می‌توانید هر وقت خواستید داخل قطار قدم بزنید.
غلبه بر کلاستروفوبیا در کشتی مسافرتی
اگر کلاستروفوبیا دارید، ممکن است نگران محصور شدن در کابین‌های کوچک یک کشتی باشید. بااین‌حال، کشتی‌های مدرن، شهرهای مجازی شناوری هستند که فضای بزرگی دارند و به راحتی می‌توانید در آن تحرک داشته باشید. انتخاب یک کابین راحت و یادگیری محل کابین خود، کلیدهایی برای جلوگیری از کلاستروفوبیا در دریا هستند.
غلبه بر کلاستروفوبیا در سفر با اتوبوس
بسیاری از افراد برای داشتن سفری کم هزینه تر به جای پرواز یا قطار، به شرکت‌های اتوبوس‌رانی مراجعه می‌کنند. بااین‌حال اتوبوس‌ها می‌توانند برای کسانی که از فوبیا رنج می‌برند، بسیار چالش‌برانگیز باشد.
صندلی‌های کوچک، فضای محدود و طولانی شدن مدت سفر و تماس نزدیک با افراد غریبه از جمله چالش‌های سفر با اتوبوس به شمار می‌رود. سفر در جاده‌های فرعی و در زمان‌های کمتر متداول (مثلاً شب هنگام) می‌تواند در کنار آمدن با وضعیت کمکتان کند.
روش‌های درمانی جایگزین برای کلاستروفوبیا
متخصصان بهداشت و روان و حتی خود بیماران به طور فزاینده‌ای، به دنبال روش‌های درمانی جایگزین فوبیا به منظور تقویت تکنیک‌های قدیمی هستند. فوبیا، در طول تاریخ و از طریق ترکیبی از تراپی ها و دارودرمانی برطرف شده است و هر دو گزینه توسط مرکز تحقیقات پزشکی به دقت مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
اگرچه درمان‌های جایگزین تحت آزمایش دقیق و کنترل شده لازم، برای تأیید جامعه پزشکی قرار نگرفته‌اند، اما بسیاری از افراد از طریق راه‌های جایگزین، علائمشان تسکین یافته است. البته، هر روش درمانی جایگزین فقط باید با راهنمایی یک متخصص بهداشت روان انجام شود.
درمان کلاستروفوبیا با CAM
طب مکمل و جایگزین (CAM) اصطلاحی چتری است که برای توصیف طیف گسترده‌ای از محصولات و شیوه‌های غیرمتعارف استفاده میشود. این تکنیک‌ها در سال‌های اخیر توسعه‌یافته‌اند و امروزه برای معالجه انواع بیماری‌های پزشکی و روانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. تکنیک‌های CAM به عنوان مکمل گزینه‌های درمانی اصلی محسوب می‌شوند.
هیپنوتیزم
درمان کلاستروفوبیا با هیپنوتیزم
هیپنوتیزم در جامعه پزشکی بحث‌برانگیز است، بسیاری از درمان گران مجاز، از هیپنوتیزم درمانی به عنوان بخشی از برنامه درمانی بزرگ‌تر استفاده می‌کنند.
هیپنوتیزم مبتنی بر این عقیده است که فوبیا، در ذهن ناخودآگاه فرد ساکن است. درمانگر با قرار دادن درمان‌جو در وضعیت هیپنوتیک، می‌تواند بدون دخالت ذهن آگاه، به ناخودآگاه فرد دسترسی پیدا کند. درمان‌جویان به عمل به “توصیه‌های” درمانگر بازتر هستند.
همچنین بخوانید: هیپنوتیزم چیست و چگونه انجام میشود؟
درمان‌های هیپنوتیزم از تکنیک‌های آرام‌سازی هدایت شده تا رگرسیون (فرایند بازگشت) متفاوت است (که در آن درمانگر درمان‌جو را برای مقابله با حافظه‌ای که نخست باعث ایجاد فوبیا شده است هدایت می‌کند).
هومیوپاتی یا همسان درمانی
هومیوپاتی سیستمی از داروی جامع است، که در قرن 18 و 19 به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت و امروزه نیز طرفداران خاصی دارد. هومیوپاتی برای مقابله با بیماری‌ها از مواد سمی استفاده می‌کند. اگر به دنبال داروهای هومیوپاتی برای فوبیای خود هستید، لطفاً با یک متخصص هومیوپاتی و همچنین با یک پزشک مشورت کنید. مواد مورد استفاده بسیار سمی هستند و می‌توانند باعث بیماری یا مرگتان شوند. امروزه داروهای هومیوپاتی در جامعه پزشکی به طور گسترده‌ای پذیرفته نشده است.
داروهای گیاهی برای درمان کلاستروفوبیا
این داروهای درمانی، که از گیاهان طبیعی گرفته می‌شوند، به طور فزاینده‌ای رواج پیدا کرده‌اند و برخی از متخصصان بهداشت روان در حال اذعان به سودمندی آن‌ها هستند. بااین‌حال، هنوز مطالعات کنترل شده‌ای در مقیاس بزرگ انجام نشده است، بنابراین نمی‌توان ایمنی و اثربخشی طولانی مدت آن‌ها را تضمین کرد.
داروهای گیاهی محبوب برای رهایی از فوبیا و سایر اختلالات اضطرابی شامل موارد زیر هستند:
دوزهای مصرفی این گیاهان می‌توانند به طور گسترده‌ای بین گیاهان مختلف متفاوت باشند. عمل به راهنمایی‌های یک پزشک و یا گیاه‌شناس بسیار توصیه میشود زیرا برخی از داروهای طبیعی در صورت همراه شدن با داروهای ضد اضطراب ممکن است عوارض جانبی ناخواسته‌ای داشته باشند.
علاوه بر این، داروهای طبیعی برخلاف انواع شیمیایی آن‌ها بدون تضمین کیفیت، فروخته می‌شوند. درمان فوبیا یک فرآیند فردی است و ممکن است آنچه برای یک شخص مفید است برای دیگری اثر نکند. فقط شما و پزشکتان می‌توانید تصمیم بگیرید که آیا درمان جایگزین برای شما مناسب است یا خیر. این روش یک رویکرد جامع است. هرچند که این روش، در لیست درمان کلاستروفوبیای MRI در چهارمین رده قرار دارد، بااین‌حال برای بسیاری از افراد، می‌تواند مؤثرترین روش باشد.
شما نمی‌خواهید چیز غیرطبیعی را وارد بدن خود کنید، اما فکر نمی‌کنید که بتوانید در دستگاه ام آر آی نیز قرار گیرید. اگر این‌گونه باشد مصرف داروی طبیعی گیاهی می‌تواند کمکتان کند. در ادامه داروهای گیاهی بسیاری آورده شده است که پیشنهاد میشود قبل از مصرف در مورد آن‌ها تحقیق کنید.
گل شور برای درمان کلاستروفوبیا
گل شور برای درمان کلاستروفوبیا
داروهای گیاهی طبیعی از دیرباز، نه برای چند دهه گذشته، بلکه قرن‌هاست که به عنوان روشی برای درمان اضطراب و حتی کلاستروفوبیا توصیه می‌شوند. در طی این مدت، چند گیاه به عنوان گیاهانی که ممکن است به کاهش کلاستروفوبیا کمک کنند، برجسته‌تر از سایرین شدند. دو مورد ویژه، گل شور و کاوا هستند.
بومیان آمریکای شمالی از گل شور، به طور مؤثری به عنوان آرام‌بخش استفاده می‌کردند. گیاه شناسان نیز این گیاه (با نام علمی: Passiflora incarnata) را به عنوان درمانی برای شماری از اختلالات از جمله بی‌خوابی تأیید کرده‌اند. اما در درجه اول به عنوان درمانی برای اعتیاد به مواد مخدر و اضطراب از جمله کلاستروفوبیا استفاده می‌شد.
درمان کلاستروفوبیا با کاوا
درمان کلاستروفوبیا با گیاه کاوا
از طرف دیگر، کاوا نوعی فلفل بومی در جزایر جنوب اقیانوس آرام است و گفته میشود که همان نقش را برای برطرف کردن اضطراب ایفا می‌کند. اما جای تعجب این جاست: فلفل و درمان اضطراب؟ کاوا اغلب به عنوان دارویی جایگزین برای علائم یائسگی، بی‌خوابی و کاهش کلاستروفوبیا کمک می‌کند. بااین‌حال، حتی داروهای طبیعی مانند کاوا نیز با خطراتی همراه هستند.
گل شور و کاوا ممکن است به صورت قرص یا کپسول استفاده شوند، یا ممکن است ترجیح دهید خودتان از این گیاهان به عنوان چای یا طعم دهنده استفاده کنید. مرکز پزشکی دانشگاه مریلند پیشنهاد می‌کند که 200 میلی‌گرم از گیاه کاوا- دو تا چهار بار در روز- مصرف کنید تا علائم اضطرابتان به خفیف یا متوسط کاهش یابد.
گیاهان طبیعی دیگری نیز وجود دارد که به درمان اضطراب کمک می‌کنند. اسکالکپ آبی (یا اسکاتلاریا لاتریفلورا) و سنبل الطیب (علف گربه) به عنوان گیاهانی هستند که به بدن یا ذهن کمک می‌کنند تا خود را از ترس رها سازد. گفته میشود گل راعی، سطح سروتونین مغز را متعادل می‌سازد و سطح اضطراب فرد را کاهش می‌دهد. گلف بازان برای کاهش سطح اضطراب خود از این گیاه استفاده می‌کنند.
در کل، اگر به دنبال رویکرد جامع‌تری برای مدیریت اضطراب ناشی از انجام MRI هستید، گیاهان طبیعی ممکن است احساس خوبی را برای شما به وجود آورند و اضطرابتان را در طول آزمایش تسکین دهند و یکی از جذاب‌ترین قسمت آن این است که این گیاهان عوارض جانبی کمی دارند و یا حتی کوچک‌ترین عوارضی در پی ندارند. همیشه، همیشه و همیشه قبل از استفاده از هر یک از این گیاهان به هر میزانی که باشد، با پزشک خود مشورت کنید.
تعدادی از عوارض جانبی منحصربه‌فردی وجود دارد که می‌تواند بر اساس سلامتی و بدن خود فرد اتفاق بیفتد. پزشکان توصیه می‌کنند که از مصرف هرگونه گیاه دارویی در طول بارداری و شیردهی خودداری کنید. هرچه بیشتر بدانید، بهتر است. پزشک شما دستور MRI را برای شما صادر کرده است ولی شما کلاستروفوبیک هستید و دستپاچه‌اید که چه کنید…! ازاین‌رو، گاهی اوقات هرچه بیشتر درباره راه‌های مقابله با ترس خودآگاهی داشته باشید، ترستان کمتر میشود.
