چَویل یا چنور (نام علمی: Ferulago) نام یک سرده از تیره چتریان (نام علمی: Apiaceae) است. حدود ۷ گونه از سردهٔ چَویل در ایران دارای رویشگاه طبیعی است؛ اغلب گونههای آن از گیاهان با ارزش مرتعی محسوب میشوند.
چویل چیست؟
چویل گیاهی است که تقریباً در اکثر خانهها بردار آویخته شده است و در بیشتر خوراکیها و مراسمهای خاص مانند عروسی، عزا آن را برای خوشبو بودنش استفاده میکنند.
این گیاه در کوهستانهای برف گیر و سرسبز سرزمین بختیاری (ییلاقات) و ارتفاعات زیبای اورامانات در فصل بهار و اوایل اردیبهشت با ذوب شده نخستین تودههای برف از روی زمین و صخره ها و همزمان با رویش قارچ خوراکی، کرفس، تره کوهی، بن سرخ و دیگر گیاهان دارویی و خوراکی رویش خود را آغاز میکند و عمر آن بیش از یک ماه تجاوز نمیکند؛ و لطافت و زیبایی خود را همچون عروسی سبز پوش در آغاز رویش نخستین گیاهان از دل طبیعت خدادادی به تماشای صخرههای سخت و کوهستانهای پر از رنگ و بوی خوش دیگر گیاهان میگذارد.
در هنگام رویش این گیاه میتوان از چندمتری عطر و بوی خوش و بیمانند آن را به مدد نسیم روح نواز کوهستان به خوبی حس کرد. در فرهنگ وزندگی مردمان لر بختیاری و نیز در ابیات تغزلی محلی گیاه چویل به عنوان نماد سرسبزی و خوش بویی جایگاه ویژه و کمنظیری دارد و همچنین در نامگذاری نوزادان بهعنوان نام دختر نیز استفاده میشود.
چویل عطری خوش بو دارد به گونهای که اگر شاخه ای (به شکل تر و نه خشک) کوچک از آن را در فضای یک ساختمان معمولی قرار دهید عطر آن به خوبی همهی فضای خانه را فرا میگیرد. عطر دلانگیز چویل بهانه ای است تا آنان که این گیاه سحر انگیز را برای یکبار هم که دیدهاند و عطر آن در خاطرهشان باقی مانده است را به دامن پر مهر طبیعت فرح بخش سرزمینهای ییلاقی بختیاری نشین و ارتفاعات اورامان در فصل بهار بکشاند.
گیاه چویل برای چی خوبه
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی چویل:
از برگ و ساقههای این گیاه به عنوان معطرکننده در ظرف محتوای روغن استفاده میکنند و از میوهی پودر شده آن به عنوان معطرکننده غذا استفاده میکنند و گاهی کارکردی شبیه گلپر دارد.
گیاه چویل بهترین ماده برای تولید عطر و کرم است. از یک کیلوگرم بوته سبز چویل 12 صدم درصد اسانس به دست میآید و گلهای باز نشده چویل در معطر کردن روغن حیوانی و دیگر فرآوردههای لبنی کاربرد زیادی دارد.
تحقیقات حاکی از آن است که در گیاه چویل ماده مؤثره و نگهدارنده قوی برای مواد لبنی وجود دارد.
چویل در درمان بسیاری از بیماریهای گوارشی نیز کاربرد دارد.
از چویل چه استفاده هایی میشود؟
چویل در زندگی روزمره و عشایری بختیاری برای خوش عطر نمودن بعضی مواد غذایی و خوش بو نمودن مشکهای تازه ساخته و پرداخته شده از پوست بز یا میش استفاده میشده است. همچنین از چویل به عنوان گیاهی برای ضد عفونی فضای محل زندگی نیز استفاده میکردهاند. زنان عشایر لر بختیاری پسازاینکه پوست بز را برای حمل و نگهداری روغن حیوانی دباغی نمودند و جدارهی داخلی آن را پرداخته نمودند (جدارهی بیرونی پوست را به همان شکل باقی میگذارند تا وجود موهای کوتاه روی پوست بز مانع از تراوش روغن از طریق منافذ پوست به بیرون شود در صورتی که برای تهیه مشک آب و جهت تبادل حرارت و خنک نگهداشتن آب جدارهی بیرونی پوست را نیز دباغی میکنند) و نام آن را “خیگ ” میگویند مقداری از برگها و ساقهی این گیاه علفی را درون خیگ روغن میگذارند تا ضمن خوش عطر و بو نگهداشتن روغن در فصل زمستان که این روغن را مصرف میکنند خود را از عطر و بوی چویل محروم نکنند.
پراکندگی چویل در ایران:
کردستان، همدان، اراک، لرستان، فارس، قزوین، کرمانشاه و چهار محال و بختیاری، ارتفاعات دالاهو، کوه پراو، کوه شاهو، در ارتفاعات 2200 متری کوه سفید در دهدز وکوه گره در چهار محال وبختیاری ونیز در بلندترین نقطهی استان خوزستان یعنی کوه برفگیر منگشت با 3300 ارتفاع میروید.
طریقه مصرف چویل:
از برگ و ساقههای آن به عنوان معطر کننده در ظرف محتوای روغن استفاده میکنند و از پودر شده میوه آن به عنوان معطر کننده غذا استفاده میکنند و گاهی کارکردی شبیه گلپر دارد.
