اختلال شخصیت وابسته یکی از انواع اختلالات شخصیت دسته c است. این افراد هم برای تصمیمگیریهای عادی و هم برای تصمیمات مهم زندگیشان به دیگران متکی هستند، آنها یک ترس غیرمنطقی از ترک شدن و تنها گذاشته شدن دارند. همه انسانها در تمام طول زندگی نوعی وابستگی متقابل و منطقی با اطرافیان خود خواهند داشت. در اختلال شخصیت وابسته، وابستگی معمولاً یکطرفه است و فرد دچار این اختلال فقط میخواهد نیازهای عاطفی و جسمیاش را بهوسیله دیگران برطرف کند و اگر به خواستههایش پاسخ داده نشود، احساس اضطراب و ناامنی میکند و اعتمادبهنفسش را از دست خواهد داد و بر این اساس ممکن است رفتارهای خاصی از خود نشان دهد. ما در این مقاله قصد داریم به بررسی و تعریف اختلال شخصیت وابسته بپردازیم.
اختلال شخصیت وابسته
اختلال شخصیت وابسته از شایعترین اختلالات شخصیت است. شخصیتهای وابسته هم برای تصمیمگیریهای عادی و هم برای تصمیمات مهم زندگیشان به دیگران متکی هستند و این باعث میشود یک ترس غیرمنطقی از ترک شدن و تنها گذاشته شدن در آنها به وجود آید. حتی وقتی عقیدهٔ خودشان باعقیدهٔ دیگران تفاوت دارد؛ برای اینکه دیگران آنها را طرد نکنند، گاهی حرف آنها را میپذیرند.
افراد مبتلابه اختلال شخصیت وابسته شبیه به افراد مبتلابه اختلال شخصیت اجتنابی هستند، چون آنها نیز احساس عدمکفایت (بیعرضگی) میکنند. نسبت به هرگونه انتقاد حساس هستند و به دلگرمی گرفتن نیاز دارند. تفاوت شخصیتهای وابسته باشخصیتها اجتنابی در این است که شخصیتهای اجتنابی برای پاسخ دادن به این احساسات و نیازها از طریق اجتناب کردن از روابط میان فردی و روابط اجتماعی عمل میکنند. درحالیکه شخصیتهای وابسته با چسبیدن به روابط میان فردی سعی در برطرف کردن این نیازها دارند. شخصیتهای وابسته را میتوان شبیه به شخصیتهای مهر طلب هم دانست.
اختلال شخصیت وابسته چه ویژگیهایی دارد؟
مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته ازلحاظ عاطفی وابستهٔ دیگران میشوند و شدیداً سعی دارند که دیگران را خشنود کنند. این افراد رفتارهای محتاج گونه، منفعلانه و چسبنده نشان میدهند و ترس از جدایی دارند. سایر ویژگیهای این نوع اختلال شخصیتی عبارتاند از:
ویژگیهای شخصیت وابسته
- ناتوانی در تصمیمگیری بدون توصیه و قوت قلب دیگران (این رفتار حتی در مورد تصمیمات عادی روزمره مانند انتخاب لباس نیز صدق میکند)؛
- پرهیز از مسئولیتهای بزرگسالی، آنهم از طریق اتخاذ رفتارهای منفعلانه و حاکی از درماندگی و درنتیجه تکیهبر همسر یا دوستان در تصمیمگیری در مورد مسائلی مانند انتخاب محل کار وزندگی؛
- ترس شدید از ترک شدن و احساس ویرانی و درماندگی درصورت اتمام یک رابطه (این افراد معمولاً پس از اتمام یک رابطه بلافاصله رابطهٔ دیگری را شروع میکنند)؛
- حساسیت شدید نسبت به انتقاد؛
- بدبینی، عدم برخورداری از اعتمادبهنفس و باور به اینکه نمیتوانند از خودشان مراقبت کنند؛
- خودداری از مخالفت کردن با دیگران به دلیل ترس از ازدستداده حمایت و تأیید دیگران؛
- ناتوانی در شروع کردن و بهدستگرفتن پروژهها و وظایف مختلف به دلیل عدم اعتمادبهنفس؛
- احساس دشواری از بابت تنها ماندن؛
- تمایل به تحمل بدرفتاریها و سوءاستفادههای دیگران؛
- اولویت دادن به نیازهای حامیانشان؛
- تمایل به سادهلوحی و خیالبافی.
علل ابتلا به اختلال شخصیت وابسته
ازجمله مهمترین عوامل شکلگیری و علل اختلال شخصیت وابسته میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
- همهٔ ما از بدو تولد به والدین خود وابسته هستیم، برای غذا، امنیت فیزیکی، رشد و بزرگ شدن و… ادامه پیدا کردن بیرویه این روند سبب به وجود آمدن شخصیت وابسته در کودک میگردد.
- قسمتی از فرآیند جامعهپذیری (آمادگی برای ورود به جامعه) عبارت است از کمک گرفتن از دیگران برای یادگرفتن زندگی مستقل.
- بعضی رویدادها مثل فوت یکی از والدین یا هر دو یا مورد غفلت و بیاعتنایی واقعشدن از سوی والدین یا جانشینان آنها، ممکن است باعث شود بعضی افراد با ترس از ترک شدن و تنها گذاشته شدن بزرگ شوند.
- این نگرش از سوی روان شناسان با عنوان پدیدهٔ “دلبستگی” موردبررسی قرارگرفته است.
اختلال شخصیت وابسته چگونه تشخیص داده میشود؟
اختلال شخصیت وابسته دارای علائم مشترکی با اختلال شخصیت مرزی است که باید از یکدیگر تفکیک شوند. در اختلال شخصیت مرزی، واکنش فرد نسبت به ترک شدن همراه بااحساس خشم و پوچی است؛ اما در اختلال شخصیت وابسته، فرد به ترس از ترک شدن باحالتی از تسلیم واکنش نشان میدهد و جهت حفظ وابستگی در جستوجوی رابطهٔ دیگری برمیآید.
چنانچه بیشتر یا همهٔ علائم اختلال شخصیت وابسته در فرد مشهود باشد، بیمار باید ازلحاظ جسمی و نیز سابقهٔ بیماریهای روانی مورد معاینه و ارزیابیهای دقیق قرار بگیرد. هیچ آزمایش خاصی جهت تشخیص سرراست اختلال شخصیت وابسته وجود ندارد و ازاینرو پزشک معالج بهمنظور اطمینان از مربوط نبودن علائم فرد به بیماریهای جسمی ممکن است آزمایشهای تشخیصی مختلفی تجویز کند. درصورتیکه هیچ علت جسمی مشخصی بهعنوان عامل علائم بیمار یافت نشود، فرد به روانپزشک، روانشناس یا سایر مراکز درمانی ارجاع داده خواهد شد تا ازلحاظ بیماریهای روانی موردبررسی قرار بگیرد. روانپزشکان و روانشناسان معمولاً از پرسشوپاسخهای خاص و ابزارهای تشخیصی بهخصوص جهت ارزیابی فرد ازلحاظ ابتلا به اختلال شخصیت وابسته استفاده میکنند.
تعملات اجتماعی شخصیت وابسته
نحوه برخورد صحیح باشخصیتهای وابسته
در برخورد باشخصیت وابسته او را مطیع، فروتن، موافق دائمی درمییابید که به افراد دیگر اجازه میدهد در تصمیمات مهم زندگی آنها دخالت کنند، زیرا اعتمادبهنفس بالایی نداشته، قادر به اداره زندگی خود بهطور مستقل نیستند. شخصیتهای وابسته در روابطشان با رفتارهای مطیعانه و خوشمشرب افراطی سعی میکنند که هیچکس نتواند خواهان ترک اجتماعی با آنها باشد و هرگونه تنهایی و رها شدن به حال خود، احساسات خالی بودن و اضطراب بیشازاندازه را در آنها به وجود میآورد. روابط این بیماران محدود به کسانی است که به آنها اتکا دارد.
اگر قصد ازدواج باشخصیت وابسته رادارید باید دانید که نکتهٔ مهم در برخورد باشخصیتهای وابسته این است که این افراد پذیرفتن هر نوع بدرفتاری دیگران نسبت به خودشان بدون اعتراض است. اگر این بیماران والدین یا همسر سلطهجو داشته باشند، والدین مسلط احساس سودمندی، قدرت و شایستگی نموده، بهطور ناخواسته این رفتار را در فرزندانشان دامن میزنند و همسران مسلط احتمالاً به سوءاستفادههای بدنی و جسمی آنها مبادرت میکنند؛ بدون اینکه با اعتراض یا ترک جسورانه آنها روبرو شوند.
انواع اختلال شخصیت وابسته
میلیون پنوع اختلال شخصیت وابسته را تعریف کرده است که عبارتاند از:
- شخصیت وابسته مضطرب
- شخصیت وابسته مطیع
- شخصیت وابسته نابالغ
- شخصیت وابسته غیرموثر
- شخصیت وابسته ایثارگر
-
اختلال شخصیت وابسته مضطرب
این افراد غالباً مخلوطی از خصوصیات شخصیت وابسته و شخصیت اجتنابی هستند؛ تمایلی به خودمختاری و استقلال وخودکفایتی ندارند؛ آنها همیشه از اینکه طرد بشوند میترسند و هنگام تنهایی دچار اضطراب جدایی میشوند و حتماً باید دیگران این اطمینان را به آنها بدهند که تا همیشه کنارشان میمانند در غیر این صورت بهشدت مضطرب میشوند. اضطراب شخصیتهای وابسته گاه به خشم تبدیل میشود اما اغلب خشم خود را از ترس از دست دادن دیگران بروز نمیدهند. چنین افرادی همواره احساس ترس و خشم دارند و همینطور مدام منتظر اتفاقات بد و ناگوارند و اکثر مواقع بهسادگی بیقرار و آشفته میشوند.
-
شخصیتهای وابسته مطیع
این افراد از طرد شدن میترسند و اغلب به این خاطر با دیگران صمیمی نمیشوند. در روابط خود بسیار فروتن و متواضع هستند. از هرگونه تعارض و درگیری دوری میکنند و هرگز احساس ارزشمندی ندارند. گاه برای جلب حمایت دیگران و دوری از سرزنش شدن، طرد شدن و انتقاد شنیدن از جانب اطرافیان، وانمود میکنند که بیمار هستند و یا حال روحی خوبی ندارند. این افراد تأیید طلبند و درواقع از درون موردپذیرش خود نیستند. تنها زمانی که دیگران آنها را تأیید میکنند احساس رضایت دارند. شدیداً فداکار و مطیع و ازخودگذشتهاند و اغلب در برابر مشکلات احساس ناتوانی میکنند.
-
شخصیتهای وابسته نابالغ
همانطور که از اسمش پیدا است این دسته از شخصیتهای وابسته دیدگاهی کودکانه دارند. بعضی از آنها انرژی زیادی برای سازگاری با اطرافیان صرف میکنند و بعضی دیگر بالعکس حتی هیچ آرزویی و هدفی را مدنظر ندارند و در هیچ زمینهای به موفقیت دست پیدا نمیکنند. درواقع بزرگسالانی که فعالیتهای کودکانه دارند، غالباً تمایل دارند با افراد کم سن و سال معاشرت کنند و از مسئولیتها گریزانند و شانه خالی میکنند، در این دسته جای میگیرند.
-
شخصیتهای وابسته غیر مؤثر
شخصیتهای وابسته غیر مؤثر در کنار وابستگی از خود تمایلات اسکیزوئیدی نشان میدهند. سریع خسته میشوند و انرژیشان بهشدت اندک است؛ اغلب ساکت و در خود فروماندهاند و انگیزهٔ کمی دارند و اغلب مسئولیتهایشان را بیاهمیت میدانند و نادیده میگیرند. درکل عقاید منفی مخربی دارند و اکثر اتفاقات زندگیشان را به شانس و تقدیر نسبت میدهند و به همین خاطر زندگی یکنواختی هم دارند.
-
شخصیتهای وابسته ایثارگر
برخی از این افراد ویژگیهای خود آزارگری هم دارند و شدت وابستگی آنها بیشتر از وابستههای مطیع است. درواقع به برقراری روابط با دیگران خیلی بیشتر اهمیت میدهند. حتی ممکن است هویت خود را از دست بدهند؛ به این خاطر که بهشدت مطیع دیگران میشوند و حتی ارزشهای خود را زیر پا میگذارند و به ارزشهای طرف مقابلشان بها میدهند. تنها رضایت دیگران برای افراد وابسته مهم است و به خاطر جلب رضایت دیگران موجب آزار خودشان میشوند و با این کار هم لذت میبرند.
اختلال شخصیت وابسته و نحوهی درمان آن
اختلال شخصیت وابسته چگونه درمان میشود؟
مردم بهطورکلی نسبت به درمان اختلالات شخصیتی دیر اقدام میکنند. مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اغلب اوقات زمانی فرد در پی درمان برمیآید که مشکلات زندگیِ ناشی از افکار یا رفتارهای مربوط به اختلالات شخصیتی از آستانهٔ تحمل خارجشدهاند. مبتلایان به اختلال شخصیتی وابسته مستعد ابتلا به افسردگی و اضطراب هستند و ممکن است به بهانهٔ همین علائم به پزشک مراجعه کنند.
رواندرمانی اصلیترین روش درمان اختلال شخصیت وابسته است. این نوع مشاوره حول محور فعال و مستقل کردن بیمار و نیز آموزش تشکیل روابط سالم میچرخد. درمانهای کوتاهمدت با اهداف مشخص بهویژه زمانی به کار میآیند که درمان روی مدیریت رفتارهای مداخلهگر در اَعمال بیمار متمرکز باشد. درمانگر و بیمار هردو باید نسبت به نقش درمانگر طی روند درمان آگاه باشند تا بیمار همان نوع وابستگی منفعلانه را نسبت به درمانگر پیدا نکند. استراتژیهایی مانند آموزش ابرازمندی به مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته کمک میکند که اعتمادبهنفس پیدا کنند. همچنین این افراد میتوانند به کمک درمان شناختی-رفتاری به رویکردها و دیدگاههای جدید در مورد خودشان نسبت به دیگران برسند.
تغییرات معنادارتر در ساختار شخصیتی بیمار معمولاً نیازمند دورههای بلندمدت روانکاوی است تا درمانگر بتواند تجارب کودکی فرد را بررسی کند، زیرا تجاربی که در مراحل اولیهٔ رشد اتفاق میافتند، میتوانند روی شکلگیری مکانیسمهای دفاعی، روشهای مقابله و الگوهای وابستگی و صمیمیت در روابط نزدیک تأثیر بگذارند.
در بیمارانی که ضمن ابتلا به اختلال شخصیت وابسته از سایر مشکلات مرتبط مانند افسردگی و اضطراب نیز رنج میبرند، ممکن است از درمان دارویی استفاده شود؛ اما دارودرمانی بهتنهایی قادر به حل اساسی علائم اختلالات شخصیتی نیست. همچنین نحوهٔ مصرف دارو در این افراد باید بهدقت زیر نظر گرفته شود، زیرا احتمال دارد که داروهایشان را طبق دستور مصرف نکنند یا به سوءمصرف برخی داروهای تجویزی روی بیاورند.
اختلال شخصیت وابسته با چه عوارضی همراه است؟
مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته در معرض ابتلا به افسردگی، اختلالات اضطراب، فوبیا و سوءمصرف مواد قرار دارند. این افراد همچنین ممکن است بازیچهٔ سوءاستفادههای دیگران شوند، چراکه حاضرند جهت حفظ رابطهشان با شخص سلطهگر و دارای اقتدار به هر کاری دست بزنند.
اختلال شخصیت وابسته تا چه حد درمانپذیر است؟
مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته میتوانند درصورت پیگیری جلسات رواندرمانی یاد بگیرند که چگونه تصمیمات مستقلتری در زندگی اتخاذ کنند.
آیا اختلال شخصیت وابسته قابلپیشگیری است؟
اختلال شخصیت وابسته چندان قابلپیشگیری نیست؛ اما افراد مستعد این اختلال میتوانند با اقدام بهموقع نسبت به درمان بر راهکارهای سازندهٔ مقابله با بحران تسلط کافی پیدا کنند.
تکامل ساختار شخصیتی انسان فرایند پیچیدهای است که از همان سنین اولیهٔ رشد آغاز میشود. رواندرمانی بهمنظور اصلاح شخصیت زمانی نتیجهبخشتر واقع خواهد شد که نهتنها زودهنگام و بهموقع صورت بگیرد، بلکه خود فرد نیز تاحدزیادی مایل به تغییر باشد و نیز رابطهٔ سازندهای بین بیمار و درمانگر برقرار شود.
