قسمت مورداستفاده داروی زیره سیاه میوه آن است که در تیره ماه سال دوم با قطع کامل گیاه صورت می‌گیرد و می‌گذارند تا برسد.
نام‌های رایج زیره سیاه: زیره، زیره رومی، زیره کرمانی، شاه‌زیره، کرویا، کمون رومی، قرنباد.
زیره سیاه گیاهی است دوساله که ارتفاع آن به 30 تا 80 سانتیمتر می‌رسد، ریشه‌اش راست و دوکی‌شکل و گوشت‌دار و ساقه‌اش بی‌کرک و شفاف است و برگ‌هایش به رنگ سبز و در قسمت فوقانی ساقه دارای دمبرگ کوتاهی است که انتهای آن به‌صورت غلافی ساقه را فرامی‌گیرد، گل‌آذین آن چتر مرکب و گل‌هایش کوچک و سفیدرنگ است و میوه‌اش بیضی‌شکل به رنگ قهوه‌ای تیره یا مایل به زرد و شفاف است و زیره در کرمان بیشترین سطح کشت را دارد.
ترکیبات شیمیایی زیره سیاه
زیره سیاه حاوی تانن، موم، مواد رزینی، یک روغن ثابت سبزرنگ، موسیلاژ، مواد قندی، مواد ازته و اسانس که شامل دی‌هیدروکاروئول، نوعی ترپن به‌نام کارون و دونوع ستن می‌باشد.
قسمت مورداستفاده داروی زیره سیاه میوه آن است که در تیره ماه سال دوم با قطع کامل گیاه صورت می‌گیرد و می‌گذارند تا برسد.
خواص و اثرات دارویی زیره سیاه
۱. لاغری و کاهش وزن
از مهم‌ترین خواص عرق زیره سیاه، کمک به کاهش وزن و لاغری است. مصرف این عرق به دلیل وجود مقادیر زیاد فیبر باعث کاهش اشتها و افزایش متابولیسم بدن می‌شود. این ویژگی زیره به‌ویژه به کاهش چربی دور شکم کمک شایانی خواهد کرد.
۲. تنظیم قاعدگی
عرق زیره سیاه دارای خاصیت قاعده آور است و مصرف آن به کم شدن دردهای این دوران و تنظیم قاعدگی کمک می‌کند.
۳. افزایش شیر مادران شیرده
از دیگر خواص عرق زیره سیاه تقویت و افزایش شیر مادر در دوران شیردهی است. همچنین به دلیل خاصیت ضد نفخی که دارد، مصرف آن در دوران شیردهی برای کاهش دل‌دردهای نوزاد و رفع دل‌پیچه مفید است.
۴. درمان اختلالات گوارشی
عرق زیره تقویت‌کننده معده است و به رفع نفخ، هضم بهتر غذا، رفع قولنج‌های دستگاه گوارش، اسپاسم معدی و بی‌اشتهایی کمک می‌کند. همچنین از عرق زیره سیاه در طب سنتی برای درمان سکسکه استفاده می‌شود. این عرق با تأثیر بر روی عصب معده جلوی سکسکه را می‌گیرد. به‌طورکلی خواص زیره سیاه در درمان بیماری‌های دستگاه گوارش شامل درمان ضعف عملکرد دستگاه گوارش، کاهش نفخ، بهبود بلع و پیشگیری از ترش کردن معده می‌شود.
۵. کاهش قند خون
عرق زیره سیاه در کاهش قند خون مؤثر است و به همین جهت مصرف آن برای درمان بیماری دیابت مفید است. توجه داشته باشید، مصرف داروهای شیمیایی ضد دیابت با عرق زیره تداخل دارد. زیره ممکن است قند خون را کاهش دهد و مصرف آن به همراه این داروها می‌تواند باعث افت شدید قندخون شود.
تمام خواص زیره سیاه
دیگر خواص زیر سیاه
- زیره سیاه دارای خواص مدر، بادشکن، مقوی، زیاد کننده شیر، قاعده آور، نیرودهنده، ضد کرم، هضم‌کننده، ضد تشنج، قابض، معرق، مقوی معده، قاطع اسپرم است.
- زیره سیاه در موارد بلع هوا، نفخ شکم، برطرف کردن سوءهاضمه، تسهیل هضم غذا، دل‌پیچه کودکان، انگل معده و روده، دفع بادهای کلیه و مثانه، تنگی نفس، خفقان سرد، سکسکه نفخی، استسقاء به کار می‌رود.
- زیره سیاه یک داروی سنتی برای رفع سوءهاضمه خصوصاً نفخ شکم است.
- خوردن زیره سیاه یا روغن آن در رفع سوءهاضمه و دل‌دردهای کودکان مفید است.
- زیره سیاه دارای خاصیت ضدگرفتگی دارد و برای رفع گرفتگی‌های دوران قاعدگی مفید است.
- مقوی بدن و چاق‌کننده است. معده را گرم و تقویت می‌کند و کرم تنیا را دفع‌می‌کند. و اثر قابل‌ملاحظه‌ای در جلوگیری از ایجاد بادهای اضافی در روده و درمان اسهال دارد.
- این گیاه دارای خواص ضدعفونی‌کنندگی، ضد کرم، ضد تشنج و شل کننده عضلات بوده و مقوی و نیروبخش است؛ بنابراین مصرف آن به افراد دارای مشکلات مذکور توصیه می‌شود.
خواص دم کردن زیره سیاه
- دم‌کرده یک قاشق مرباخوری میوه له‌شده زیره سیاه در نیم لیتر آب جوش برای تنبلی اعمال گوارشی 2 ـ 1 گرم، بی‌اشتهایی، باد یا درد روده مصرف می‌شود و دانه زیره را یا می‌جوند و یا از گرد گیاه مخلوطی در آب میل می‌نمایند.
- مصرف دم‌کرده زیره سیاه و یا جویدن آن در رفع و کاهش دردهای ناشی از قاعدگی، دردهای روده وبی اشتهایی بسیار مؤثر است.
- مصرف زیره سیاه یا روغن آن در رفع سوءهاضمه و دل‌دردهای کودکان و تنگی نفس نیز، کاربرد فراوانی دارد.
- دم‌کرده زیره سیاه همراه با گیاه ” اوجی ” در رفع اسهال، نفخ و سندرم تحریک‌پذیری روده مفید است.
طرز تهیه عرق زیره سیاه و ترکیبات شیمیایی آن
برای تولید عرق زیره سیاه، ابتدا آب و تخم زیره را می‌جوشانند. پس از تبخیر آب، عملیات سرد کردن بخار و تقطیر به‌صورت سنتی یا صنعتی انجام می‌شود و مایعی که با تقطیر به‌دست‌آمده، همان عرق گیاه زیره است. به‌طورکلی طی فرآیند تبخیر و تقطیر، اسانس و رایحه گیاه داخل مولکول‌های آب نفوذ می‌کند و در اصطلاح علمی، آب مقطر تولید می‌شود. این آب معطر مقطر، علاوه بر طعم و رایحه خوب، خواص درمانی گیاه را هم برای بدن دارد.
زیره سیاه حاوی تانن، موم، مواد رزینی، یک روغن ثابت سبزرنگ، موسیلاژ، مواد قندی، مواد ازته و اسانس که شامل دی‌هیدروکاروئول، نوعی ترپن به‌نام‌کارون و دو نوع ستن است و همین محتویات در اسانس و عرق تهیه‌شده از آن نیز یافت می‌شود. بوی زیره مربوط به آلدئیدی بنام کومینول است. مقدر کومینول در زیره سیاه بسته به محل کشت آن بین ۳۰ تا ۵۰ درصد متغیر است.
طریقه مصرف عرق زیره سیاه
روزانه یک فنجان از این عرق استفاده شود. آن را می‌توان همراه با یک قاشق عسل طبیعی مصرف کرد. بهترین زمان مصرف این عرق، نیم ساعت قبل از خوردن غذاست.
مضرات عرق زیره سیاه (موارد احتیاطی و منع مصرف)
از گذشته زیره همیشه به‌عنوان ادویه‌های غیر سمی و خوراکی معرفی‌شده است، بااین‌حال همانند سایر گیاهان دارویی زیاده‌روی در مصرف آن توصیه نمی‌شود.
۱. زیاده‌روی در مصرف عرق زیره باعث لاغری و زرد شدن رنگ چهره می‌شود.
۲. ممکن است بعضی افراد به آن حساسیت داشته باشند.
۳. مصرف بیش‌ازاندازه عرق زیره و در دوره زمانی طولانی‌مدت ممکن است به کبد و کلیه‌ها آسیب بزند.
۴. مصرف مقادیر زیاد این عرق در دوران قاعدگی منجر به خونریزی شدید می‌شود، بنابراین توجه داشته باشید از مصرف آن در این دوران اجتناب کنید.
۵. مصرف زیاد عرق زیره برای زنان باردار ممنوع است و ممکن است باعث سقط‌جنین شود.
۶. مقادیر بیش‌ازاندازه عرق زیره می‌تواند اعتیادآور باشد چراکه زیره دارای خواص مخدر است. همچنین می‌تواند منجر به خواب‌آلودگی، حالت تهوع و مخدوش شدن ذهن شود.
۷. مصرف همزمان عرق زیره با داروهای کلرپروپامید، انسولین، تولبوتامید و پیوگلیتازون، بایستی بااحتیاط همراه باشد و توصیه می‌شود پیش از استفاده با پزشک خود مشورت کنید.
