کم‌خونی وضعیتی است که در آن گلبول‌های قرمز به میزان کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن وجود ندارد. هنگامی که بافت‌ها مقدار مناسبی از اکسیژن را دریافت نکنند، تعداد زیادی از اعضا تحت تأثیر قرار می‌گیرند. کم‌خونی در بارداری موضوع مهمی است زیرا ارتباط مستقیم با کم بودن وزن نوزاد، تولد زودهنگام نوزاد و فوت مادر دارد. در این مقاله به کم‌خونی در بارداری و راه‌های درمان آن خواهیم پرداخت.
خطر ابتلا به کم‌خونی برای زنان باردار بیشتر می‌باشد زیرا در هنگام بارداری بدن برای کمک به تولید مواد مغذی برای نوزاد، مقدار بیشتری خون تولید می‌کند. درصورتی‌که به کم‌خونی در بارداری به سرعت رسیدگی شود، به‌راحتی قابل‌درمان است و به شکل خفیف نمایان می‌شود؛ اما درصورتی‌که درمان نشود، خطری جدی مادر و نوزاد را تهدید می‌کند.
انواع کم‌خونی در بارداری
بیش از 400 نوع مختلف کم‌خونی وجود دارد اما برخی در بارداری رایج‌تر می‌باشند.
انواع کم‌خونی که در بارداری بیشتر مشاهده می‌شوند عبارت‌اند از:
کم‌خونی فقر آهن در بارداری
در آمریکا دلیل اصلی کم‌خونی کمبود آهن می‌باشد و رایج‌ترین نوع کم‌خونی در بارداری، کم‌خونی فقر آهن می‌باشد. حدود 15 تا 25% زنان باردار کمبود آهن دارند. آهن ماده معدنی است که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود و وظیفه حمل اکسیژن از شش‌ها به قسمت‌های مختلف بدن را بر عهده دارد همچنین به عضلات کمک می‌کند اکسیژن را ذخیره و استفاده کنند. هنگامی که مقدار کمی آهن تولید می‌شود، بدن خسته می‌شود و مقاومت آن نسبت به عفونت کاهش می‌یابد.
کم‌خونی فقر فولات در بارداری
فولات (فولیک اسید) نوعی ویتامین قابل‌حل در آب می‌باشد که از آسیب دیدن سیستم عصبی در طول بارداری جلوگیری می‌کند. فولیک اسید یک مکمل رایج می‌باشد که برای زنان باردار تجویز می‌شود اما این ماده در مواد مغذی مثل غلات، سبزیجات برگ‌دار، موز و هندوانه یافت می‌شود. عدم حضور فولیک اسید در رژیم غذایی باعث کاهش تعداد گلبول‌های قرمز و کم‌خونی می‌شود.
کم‌خونی فقر ویتامین ب 12 در بارداری
ویتامین ب 12 نیز یکی از ویتامین‌های ضروری می‌باشد که به تولید گلبول‌های قرمز کمک می‌کند. اگرچه برخی خانم‌ها در رژیم غذایی خود به میزان کافی ب 12 مصرف می‌کنند، اما ممکن است بدن آن‌ها این ویتامین را جذب نکرده و کمبود ویتامین ب 12 در بدن آن‌ها مشاهده شود.
دلایل کم‌خونی در بارداری
دلیل کم‌خونی به تعداد گلبول‌های قرمز تولید شده در بدن و میزان سلامتی آن‌ها مربوط می‌شود. کاهش سطح هموگلوبین در بارداری به دلیل افزایش بیشتر حجم پلاسما در مقایسه با حجم گلبول قرمز می‌باشد. در طول سه ماهه دوم بارداری، بیشترین تفاوت بین سرعت‌های افزایش حجم پلاسما و گلبول‌های قرمز مشاهده می‌شود.
علت کم خونی در بارداری چیست؟
در ادامه عواملی که گلبول‌های قرمز را تحت تأثیر قرار می‌دهند و موجب کم‌خونی می‌شوند ذکر شده است:
- کمبود آهن در رژیم غذای به دلیل مصرف نکردن مواد غنی از آهن یا عدم توانایی بدن در جذب آهن مصرف‌شده
- بارداری؛ آهنی که در بدن زن تولید شده است برای افزایش حجم خون او موردنیاز است. بدون مکمل‌های آهن، آهن کافی برای تأمین منابع خون برای رشد جنین وجود ندارد.
- خونریزی شدید به خاطر قاعدگی، زخم یا اهدا خون باعث می‌شوند گلبول‌های قرمز سریع‌تر از این‌که تولید شوند از بین بروند.
علل بروز کم‌خونی در دوران بارداری:
- تهوع و استفراغ در دوران بارداری
- بارداری‌های پشت سرهم و بدون فاصله
- دو یا چند قلو بودن جنین‌ها
- تغذیه نادرست قبل و در حین بارداری کمبود فولات در غذاهای مصرفی است که منجر به نوع خاصی از کم‌خونی می‌شود
- داشتن اختلالات ارثی و ژنتیکی کم‌خونی مانند سلول‌های خونی داسی شکل
- خونریزی‌های احتمالی در دوران بارداری
- نوع دیگر کم‌خونی که ندرتاً اتفاق می‌افتد و در اثر کمبود ویتامین B12 اتفاق می‌افتد و بیشتر در افرادی که سابقه رژیم طولانی گیاه‌خواری دارند دیده می‌شود و در کسانی که بیماری ژنتیکی خاصی دارند که روده‌های آن‌ها مواد مغذی را جذب نمی‌کند.
- کم‌خونی ناشی از بیماری‌های کلیوی و آرتریت روماتوئید
- کم‌خونی ناشی از تالاسمی‌ها که در این‌گونه افراد میزان هموگلوبین به‌طور ژنتیکی کمتر از حالت طبیعی است؛ که این‌گونه افراد بایستی پیش از بارداری مورد مشاوره ژنتیک قرار گیرند.
تشخیص کم‌خونی در دوران بارداری:
معمولاً پزشکان در معاینات اولیه دوران بارداری برای شخص باردار با کمک آزمایش‌هایی کم‌خونی را بررسی و تشخیص می‌دهند.
روش های تشخیص کم خونی در بارداری
آزمایش (هماتوکریت): در این آزمایش درصد میزان گلبول‌های قرمز در پلاسما سنجیده می‌شود.
آزمایش میزان هموگلوبین: در این تست وزن هموگلوبین خون را اندازه‌گیری می‌کند. بااین‌حال با پیشرفت بارداری، احتمال ایجاد کم‌خونی افزایش می‌یابد؛ بنابراین در اواخر سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم باید آزمایش تکرار شود.
کم‌خونی ممکن است علامت و نشانه خاصی نداشته باشد و مخصوصاً در موارد خفیف علائم کم‌خونی عبارت‌اند از:
- خستگی
- در گاهی موارد تب
- سرگیجه
- رنگ‌پریدگی مخصوصاً در ناحیه ناخن، پلک و لب
- تپش قلب و تنگی نفس
- اختلال در تمرکز حواس
- تمایل شدید برای خوردن مواد غیرخوراکی مثل یخ ، کاغذ، خاک، گچ
البته هر یک از علائم کم‌خونی که در بالا ذکر شد می‌تواند جز علائم بارداری محسوب شود و ربطی به کم‌خونی نداشته باشد.
بهترین زمان برای مصرف قرص آهن شب قبل از خواب است.
درمان کم‌خونی در بارداری
کم‌خونی در بارداری به‌راحتی قابل‌درمان است و لازم است بدانیم برای کم‌خونی چه بخوریم، درواقع می‌توان با افزودن آهن یا مکمل‌ها به رژیم غذایی روزانه این مشکل را حل کرد. معمولاً این مسئله می‌تواند باعث کاهش تأثیر کم‌خونی شود؛ اما در برخی موارد نادر، زنان با کم‌خونی شدید ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشند. با دکتر خود مشورت کنید و منابع ضروری برای بدن خود را مصرف کنید.
جلوگیری از کم‌خونی در بارداری
جلوگیری از کم‌خونی در بارداری با تغییر یا افزودن مواد مغذی به رژیم غذایی امکان‌پذیر است. متخصصان توصیه می‌کنند زنان باردار روزی (حداقل 3 وعده) 30 میلی‌گرم آهن مصرف کنند.
برای کم خونی زن باردار چی خوبه؟
مواد غذایی غنی از آهن:
- گوشت قرمز و مرغ و خروس
- تخم‌مرغ
- سبزیجات برگ‌دار و سبز تیره (مثل بروکلی، اسفناج و کلم)
- آجیل‌ها و دانه‌ها
- لوبیا و عدس
به دلیل این‌که خوردن این مقدار آهن به شکل مواد غذایی در طول بارداری کاری دشوار است، استفاده از مکمل‌ها در دوران بارداری نیز در کنار مواد غذایی توصیه می‌شود. مواد غذایی غنی از ویتامین ث به جذب بیشتر آهن کمک می‌کند همچنین راه‌هایی برای جذب بیشتر آهن در دوران بارداری وجود دارد که باید مطالعه نمایید. همچنین مصرف این ویتامین‌ها نیز مفید می‌باشد.
مواد غذایی غنی از ویتامین ث:
- مرکبات
- توت‌فرنگی
- پرتقال
- کیوی
- گوجه‌فرنگی
- فلفل دلمه‌ای
انتظار می‌رود بعد از زایمان، حجم خون و سطح پلاسما به حالت نرمال برگردد. بهتر است هرگونه نگرانی مربوط به کم‌خونی که در بارداری جدی‌تر می‌شود را مورد رسیدگی قرار داد. همچنین بهتر است در طول بارداری به مشکل کم‌خونی رسیدگی شود.
عوارض مصرف قرص آهن
مصرف زیاد قرص آهن به صورت ممکن است عوارضی را برای شخص باردار به همراه داشته باشد:
خوردن قرص آهن در بارداری چه عوارضی دارد؟
- بروز اختلالات گوارشی شود مانند اسهال
- یبوست و تهوع: در بیشتر موارد مصرف بیش‌ازحد آهن موجب بروز یبوست می‌شود و این باعث تشدید یبوست دوران بارداری نیز می‌شود. برای رفع یبوست، آب زیاد بنوشید، سبزیجات زیاد مصرف کنید و آب آلو بنوشید زیرا خود آلو منبع غنی آهن است.
- تهوع و به‌ندرت اسهال از سایر عوارض آهن محسوب می‌شوند. برای جلوگیری تهوع بعد از خوردن قرص آهن می‌توانید آن را پیش از خواب مصرف کنید.
برای جلوگیری از عوارض قرص آهن در دوران بارداری می‌توانید از دوزهای پایین شروع کرده و کم‌کم میزان آن را افزایش دهید و همچنین اگر مدفوع زن باردار پس از خوردن قرص آهن سیاه شد جای نگرانی نیست و این تغییر کاملاً طبیعی است.
عوارض کم‌خونی در دوران بارداری بر جنین و مادر
جنین نیاز آهن خود را از بدن شما برطرف می‌نماید، او سهم خود را قبل از زن باردار برداشت می‌کند. کم‌خونی در سه ماهه اول و دوم بارداری احتمال وقوع زایمان زودرس یا تولد نوزاد با وزن کم را بیشتر خواهد کرد؛ بنابراین این امر را جدی بگیرید و فقر آهن شدید باعث پایین آمدن ذخیره آهن بدن نوزاد به هنگام تولد خواهد شد و او را در دوران کودکی در معرض خطر کم‌خونی قرار خواهد داد.
کم‌خونی و فقر آهن در دوران بارداری باعث آسیب رساندن به سلامت شخص باردار می‌گردد انرژی شخص کم شده و قدرت مبارزه با عفونت‌ها و باکتری‌ها در بدن شخص کم‌خون کمتر خواهد شد.
پیشگیری و درمان کم‌خونی
- مصرف مرتب مکمل‌های دوران بارداری
- داشتن تغذیه مناسب در دوران بارداری
- مصرف سبزیجات و میوه‌های مناسب در دوران بارداری مانند لوبیا، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سیب‌زمینی (با پوست)، کلم بروکلی، چغندر، سبزیجات دارای برگ‌های سبز، نان‌های سبوس‌دار، شیرۀ قند سیاه، و غلات غنی‌شده با آهن.
- مصرف آب‌میوه‌های سرشار از ویتامین c برای جذب بهتر آهن مواد غذایی و مکمل‌ها مانند آب‌لیمو، آب گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، گریپ‌فروت، کیوی و…
- مصرف نکردن مواد حاوی کلسیم به هنگام مصرف مکمل‌های آهن بهتر است شیر در فاصله بین دو وعده‌غذا مصرف گردد.
نکته:
✘ از مصرف بیش‌ازحد قهوه و چای در دوران بارداری خودداری نمایید.
✘ از مصرف جگر در دوران بارداری به شدت خودداری کنید؛ زیرا حاوی ویتامین A در حدی زیان‌آور است که منجر به ناهنجاری‌های مادرزادی می‌شود.
