گیاه مرزه؛ خواص و فواید مرزه + ارزش غذایی مرزه

مرزه (Summer savoury) که از گیاهان خانواده نعناع به شمار می‌رود، در فاصله ماه‌های تیر تا شهریور در ایران به گل می‌نشیند.

مرزه گیاه چند ساله ای است که بومی مدیترانه شرقی و جنوب غربی آسیاست.

قسمت‌های هوایی به انضمام برگ‌ها که در بعضی مواقع، فقط قسمت‌های فوقانی گل دار جمع آوری می‌گردد، به صورت خوشه ای دسته شده و یا بر روی قاب‌های چوبی پهن کرده و در سایه و با حرارت مصنوعی کمتر از 40 درجه سانتی گراد خشک می‌شوند.

برگ‌های آن نرم و متقابل و تقریباً بدون دمبرگ و باریک و نوک تیز و پوشیده از کرک و دارای تارهای غده‌ای فراوان اسانس دار است.

ارزش غذایی مرزه

فرآوری

اسانس مرزه از تقطیر با بخار آب از برگ‌ها و سرشاخه‌های برگدار حاصل می‌شود. این اسانس مایعی بی رنگ و یا مایل به زرد و دارای عطر و بوی تند و زننده ای و با مزه ای که طعم فلفل را به یاد می‌آورد، می‌باشد.

این گیاه دارای 0/8 تا 1/5 درصد اسانس به همراه تانن، رزین و موسیلاژ می‌باشد. اسانس مرزه در صنایع غذایی کاربرد دارد.

کاربرد مرزه

اسانس گیاه مرزه دارای طبیعت گرم و اثرات تقویت کننده معده، تسهیل کننده عمل هضم، ضد نفخ و مُدر (ادرار آور) است.

برای معالجه اسهال بسیار مناسب است و یک ضدعفونی کننده قوی می‌باشد.

این گیاه را به عنوان چاشنی و ادویه به همراه لوبیا، سالاد فصل، خیار، ماهی، گوشت، کالباس و سوسیس مصرف می‌کنند.

دارویی به نام تیمیان Thymian در داروخانه‌های کشور وجود دارد که از گیاه مرزه، آویشن، رازیانه و اکالیپتوس تهیه می‌شود و دارای اثرات ضد سرفه و خلط آور می‌باشد.

این گیاه در ایران جزو سبزی‎های خوراکی است و به صورت خام و پخته در غذاها مصرف می‌شود.

دارای خاصیت بادشکن و همچنین دافع کرم می‌باشد.

به صورت دم کردنی در رفع گرفتگی معده و روده مؤثر می‌باشد.

کشف ترکیبات ضد درد در گیاه مرزه

تحقیقات نشان می‌دهد چهار ترکیب شیمیایی ضد درد در گیاه مرزه وجود دارد.

گیاهی که در این تحقیق استفاده شده با نام علمی (Satureja hortensis) “ساتوریا خوزستانیکا” شناخته می‌شود که محل رویش طبیعی آن در استان‌های خوزستان و لرستان است و در گویش محلی به نام “مرزه خوزستانی” شناخته می‌شود.

رویش مرزه خوزستانی نه تنها در این استان، بلکه در سایر استان‌های جنوبی تا میانه ایران نیز وجود دارد.

آن چه در تحقیق جدید به آن اشاره شده وجود ترکیبات شیمیایی با خواص ضد التهابی و ضد درد در نمونه‌هایی از گیاه است که نه به شکل وحشی، بلکه به صورت دستی کاشته شده‌اند.

پیش از این به خواص 2 ترکیب از 4؟ ترکیب شیمیایی موجود در قسمت برگ و ساقه مرزه اشاره شده بود. این دو ترکیب عبارت‌اند از: بتا سیتروزول و اسید اورسولیک. به عنوان مثال ترکیب بتا سیتروزول که در بادام زمینی نیز وجود دارد، منجر به توقف رشد غده پروستات در حیوانات آزمایشگاهی می‌شود.

همچنین گزارش‌های متعددی مبنی بر اثر ضد التهابی اسید اورسولیک برای درمان سوختگی‌ها و نیز اثر بازدارندگی آن بر رشد تومورها منتشر شده است.

خواص ضد التهابی اسید اورسولیک منجر به استفاده وسیع از این ترکیب در صنایع آرایشی شده است

تا کنون گزارش‌های مختلفی درباره وجود انواعی از روغن‌های ضروری در این گیاه به چاپ رسیده است.

علاوه بر این، سه گزارش علمی مختلف در ایران در فاصله سال‌های 2003 تا 2005 میلادی، به خواص ضد التهابی و ضد میکروبی این گیاه اشاره کرده‌اند.

در بین مصارف بومی از گیاه مرزه در ایران می‌توان به استفاده از آن برای تسکین دندان درد اشاره کرد.

تأثیر مرزه در درمان دردهای عصبی

مصرف مرزه در درمان دردهای عصبی و نرمی استخوان تأثیر دارد.

اگر روزانه 100 گرم مرزه در 500 گرم آب جوشانده شود و تا 5 روز مصرف گردد، علاوه بر این که باعث تقویت معده می‌شود، در رفع زخم روده نیز مؤثر است.

همچنین حمام (بُخور) جوشانده برگ‌های گیاه مرزه در رفع دردهای روماتیسمی، عصبی و نرمی استخوان نیز مؤثر است.

اثرات ضد انعقادی خون گیاه مرزه

محققان تأثیر گیاه مرزه را بر افزایش فعالیت فاکتورهای انعقادی خون در حیوانات آزمایشگاهی نشان دادند.

تحقیقات این پژوهشگران نشان می‌دهد که مصرف سه بار در روز گیاه مرزه و هر بار به میزان 50 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، موجب افزایش پروترومبین (PT) و پارشیال پروترومبین (APTT) فعال شده می‌گردد که هر دو از فاکتورهای انعقادی خون می‌باشند.

کاهش چربی خون با مرزه

یک طرح تحقیقاتی که در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی لرستان به مدت یک سال انجام شد، نشان داده است که گیاه “مرزه” با نام علمی “ساتوریا خوزستانیکا” اگر درست مصرف شود، مانند داروهای شیمیایی میزان چربی خون را در بدن انسان کاهش می‌دهد.

لازم است پژوهشگران گیاه را پس از تبدیل به پودر، به شکل کپسول خوراکی درآورند تا برای کنترل چربی خون افراد بیمار از آن استفاده کنند.

گیاه مرزه، وزن را کاهش می‌دهد

پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی لرستان با بررسی گروهی از افراد چاق دریافتند، افرادی که از رژیم غذایی کم کالری همراه با مکمل گیاهی حاوی مرزه استفاده می‌کنند، در کاهش وزن خود موفق تر از افرادی هستند که فقط رژیم غذایی کم کالری مصرف می‌کنند. پژوهشگران با توجه به نتایج این بررسی که در مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز منتشر شد، برای کاهش وزن، رژیم غذایی کم کالری همراه با مکمل گیاه مرزه را توصیه می‌کنند.