اسکیزوفرنی (روان گسیختگی)؛ علل، علائم، تشخیص و درمان آن

اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یکی از انواع بیماری های روانی است که در آن فرد دچار رفتار و گفتار غیرعادی شده و به همراه آن توانایی درک واقعیت فرد کاهش می یابد (اختلال در واقعیت سنجی) و این بیماری با این علائم نمایان می‌شود.

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در اندیشیدن و عاطفه ضعیف هستند، رفتارهای نامعقول انجام می دهند و نمی توانند واقعیت را درک کنند. این بیماران احساس بی ارزشی می کنند و افکار مریضی را در ذهن خود می پرورانند که باعث می شود احتمال خودکشی در آنان بالا برود.

بیماران اسکیزوفرن به افکار و اعمالشان باور قلبی داشته و به نظر خود عملکرد صحیحی دارند. این افراد تمایل دارند که اطرافیان به حرف های آنها گوش دهند و به آن توجه کنند. همچنین از اینکه دیگران آنها را دوست داشته باشند لذت میبرند و همین امر درصد بهبودی آنها را بالا میبرد.

گاهی اوقات بیمار نمی تواند توهم‌های شنوایی خود را به روشنی توضیح دهد زیرا آن‌ها مبهم هستند. از نشانه های دیگر این بیماری می توان به داشتن باورهای نادرست، آشفتگی اندیشه، شنیدن صداهایی که وجود ندارند، خوابگردی ، کاهش تعامل اجتماعی،کابوس های پی در پی، ابراز نکردن عاطفه و بی‌انگیزگی اشاره کرد. این بیماران اغلب دارای مشکلات بهداشت روان دیگری مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات مصرف مواد هستند. علائم این بیماری معمولاً به تدریج بروز پیدا می کند، در نوجوانی آغاز می‌شود و در بسیاری از موارد هرگز برطرف نمی‌شود که به آن اسکیزوفرنی پایدار گفته می شود.

علل ابتلا به اسکیزوفرنی

هم ژنتیک و هم عوامل زیست محیطی در پیشرفت این بیماری نقش دارند.

– ژنتیک

داشتن یک فامیل درجه اول مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی، بزرگترین خطر برای پیشرفت این بیماری است (درصد خطر ۶٫۵٪ است)؛ بیش از ۴۰٪ از دوقلوهای همسان افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنی هستند نیز تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند.

– دوران جنینی

عواملی مانند فقدان اکسیژن خون و عفونت، یا استرس و سوء تغذیه مادر در دوران رشد جنین، ممکن است اندکی خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را در مراحل بعدی زندگی افزایش دهند.

– محیط زیست

عوامل زیست‌محیطی که با پیشرفت اسکیزوفرنی ارتباط دارند عبارتند از: محیط زندگی، مصرف مواد مخدر و عوامل استرس زای قبل از تولد. بررسی ها نشان می دهند سبک و شیوه تربیتی والدین بر ایجاد این بیماری اثر عمده‌ای ندارد، اگر چه افرادی که از حمایت والدین خود بهره می برند، نسبت به افرادی که والدینی انتقادی یا خصمانه دارند، از موقعیت بهتری برخوردارند.

عوامل دیگری که در ابتلا یا پیشرفت اسکیزوفرنی نقش مهمی را ایفا می‌کنند عبارتند از: انزوای اجتماعی و مهاجرت مرتبط با سختی‌های اجتماعی، تبعیض نژادی، اختلال در خانواده، بیکاری، و کمبود شرایط مسکن.

علت اسکیزوفرنی چیست؟

– سوء مصرف مواد مخدر

تعدادی از انواع مواد مخدر که باعث رشد و پیشرفت اسکیزوفرنی می‌شوند عبارتند از: ماری جوانا (و حشیش)، کوکائین، و آمفتامین و ال اس دی. حدود نیمی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، بیش از حد مواد مخدر و یا الکل مصرف می‌کنند. برخلاف حشیش، داروها و مواد دیگر ممکن است تنها برای مقابله با افسردگی، اضطراب، خستگی، و تنهایی مصرف شوند.

افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نیکوتین بسیار بیشتری نسبت به دیگران مصرف می‌کنند. حدود ۹۰٪ از مبتلایان به اسکیزوفرنی به نیکوتین وابستگی دارند. نیکوتین علاوه بر افزایش مرگ و میر مرتبط با سیگار، سبب کاهش غلظت خونی برخی داروهای ضدروان‌پریشی می‌شود. گفته شده شیوع بالای مصرف سیگار در این بیماران حداقل تا حدودی مربوط به ناهنجاری‌های گیرنده‌های نیکوتینی مغز است.

– آیا فصل تولد افراد با میزان احتمال ابتلا آنها به این بیماری ارتباطی دارد؟

افرادی که احتمال ابتلایشان به این بیماری در آینده بالاتر است، بیشتر در زمستان و اوایل بهار متولد شده‌اند و برای تعداد کمتری از متولدین اواخر بهار و تابستان احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد.

برای توضیح این مشاهده فرضیه‌های گوناگونی ارائه شده است؛ از جمله این فرضیه که نوعی عوامل خطرساز که مختص این فصل‌هاست در این بیماری دخالت دارد: عاملی نظیر ویروس یا تغییر فصلی برنامه غذایی. فرضیه دیگر بیان می کند افرادی که استعداد وراثتی برای ابتلا به اسکیزوفرنی دارند، برتری زیستی بیشتری برای بقا در برابر صدمات مختص این فصل را دارند.

علائم فرد مبتلا به اسکیزوفرنی

برای تشخیص بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، سه معیار مشخص در نظر گرفته می شود:

الف – علائم مشخصه: اگر دو یا چند مورد از موارد زیر، هر کدام برای مدتی طولانی در طول یک دوره یک‌ماهه در فرد مشاهده شود.

• توهمات
• وهم و خیالات
• سخنان آشفته، که جلوه‌ای از اختلال در تفکر رسمی است.
• رفتار به شدت آشفته (مانند نامناسب لباس پوشیدن یا اغلب گریه کردن) یا رفتار جنون جوانی
• علائم منفی مانند تحت تأثیر کم توجهی عاطفی (فقدان یا کمبود در پاسخ عاطفی) قرار گرفتن، عجز گویایی (فقدان یا کمبود در گفتار)، یا نداشتن اختیار و اراده (فقدان یا کمبود انگیزه)

اگر فرد دارای یکی از علائم زیر باشد، تنها همان یک علامت برای تشخیص اسکیزوفرنی کافی است:

• توهمات فرد عجیب و غریب (bizarre) تشخیص داده شوند.
• یک صدای آمیخته با صحبت‌های بیمار هم‌زمان با انجام گرفتن اعمال بیمار شنیده شود.
• فرد دچار توهم شنیداری شده باشد (شنیدن دو یا چند صدا که در حال گفتگو با یکدیگر هستند.)

ب – اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی: اگر فرد برای مدت قابل توجهی از زمان شروع اختلال، عملکرد پایین تری در مقایسه با پیش از ابتلا به اختلال در یک یا چند زمینه عمده از عملکرد مانند کار، روابط بین فردی یا مراقبت از خود داشته باشد.(در صورتیکه اختلال از دوران کودکی یا نوجوانی شروع شده باشد، بیمار به سطح مورد انتظار پیشرفت تحصیلی،شغلی و یا بین فردی نخواهد رسید).

ج – طول مدت: اگر نشانه های مداوم اختلال اسکیزوفرنی حداقل به مدت ۶ ماه ادامه پیدا کنند. در این دوره ۶ ماهه باید علائم بیمار طبق ملاک تشخیصی A (علائم مرحله فعال) به مدت حداقل یکماه وجود داشته باشد و میتواند شامل دوره علائم مقدماتی با باقیه ای نیز باشد. طی مرحله مقدماتی یا باقیه ای،نشانه های اختلال بیشتر به‌صورت علائم منفی هستند و یا ممکن است دو یا چند علامت از ملاک تشخیصی  A به شکل خفیف مشاهده شود (مثلا باورهای عجیب،تجارب ادراکی غیر عادی).

اگر نشانه‌های اختلال برای بیشتر از یک ماه ولی کمتر از شش ماه ظاهر شوند، تشخیص اختلال حالت اسکیزوفرنی فرم است. نشانه های روان پریشی که کمتر از یک ماه به طول می‌انجامند، ممکن است به عنوان اختلال روانی کوتاه تشخیص داده شوند و در شرایط مختلف ممکن است به عنوان اختلال روانی غیرقابل تشخیص دسته‌بندی شود.

درمان مبتلایان به اسکیزوفرنی

روش های درمان اسکیزوفرنی

– دارو درمانی

اولین راه درمان اختلال روانی مرتبط با اسکیزوفرنی، تجویز داروی ضد روان پریشی است، که می‌تواند علائم مثبت روان پریشی را در حدود 14 – 7 روز کاهش دهد. توجه به این نکته ضروری است که داروهای ضد روان پریشی به میزان قابل توجهی نسبت به بهبود علائم منفی و اختلال در شناخت ضعیف هستند اما استفاده طولانی مدت از این دارو خطر عود را کاهش می‌دهد.

از عوارض استفاده از داروهای ضد روان پریشی می توان به افزایش قابل توجه وزن، دیابت و خطر ابتلاء به سندرم متابولیک اشاره کرد. برخی از داروهای ضد روان پریشی نامنظم از قبیل کوئتیاپین و ریسپریدون نسبت به داروهای روان پریشی معمولی پرفنازین با خطر جدی مرگ همراه هستند، در حالیکه کلوزاپین با کمترین خطر مرگ همراه است.

– درمان‌های تکنولوژیک

درمان با TMS بیشتر در مواردی آزمایش شده‌است که بیماران دارای توهمات مقاوم بوده‌اند و یا به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دادند. خاستگاه به‌کارگیری این روش به مطالعاتی برمی گردد که نشان می‌دهند این نوع مداخله جدید در اختلالات خلقی مؤثر است. افزون بر این، طبق شواهد مختلف، اثربخشی این رویکرد درمانی در اختلالاتی نظیر وسواس فکری- عملی و اختلال استرس پس از سانحه و شیدایی نیز نشان داده شده‌است.

– درمان‌های روانی – اجتماعی

ممکن است تعدادی از مداخلات روانی – اجتماعی در درمان اسکیزوفرنی مفید باشند. این مداخلات عبارتند از: خانواده درمانی، ارتباط درمانی مثبت، اشتغال، بازسازی شناخت، آموزش مهارت درمان شناخت رفتاری (CBT)، مداخلات اقتصادی اعتباری، و مداخلات روانی اجتماعی به منظور مواد مصرفی و کنترل وزن. خانواده درمانی یا آموزشی که کل سیستم خانواده را نسبت به یک فرد مخاطب قرار دهد، ممکن است باعث کاهش عود شدن بیماری و بستری شدن در بیمارستان شود.

پیشگیری از ابتلا به اسکیزوفرنی

شواهدی وجود دارد که نشان می دهد کمک زودهنگام به افرادی که با یک فقره بیماری روانی همراه هستند، ممکن است نتایج بهبودشان را در کوتاه مدت مهیا سازد. متاسفانه تلاش برای جلوگیری از اسکیزوفرنی در مرحله علائم اولیه بیماری سودمند نیست و  پیشگیری در صورت نبودن نشانه‌های قابل اعتماد بعد از پیشرفت بیماری دشوار است. با این حال برخی از موارد اسکیزوفرنی را می توان با تشویق به پرهیز کردن از مصرف حشیش، به ویژه در میان جوانان را به تعویق انداخت.

 – تفاوت میان زنان و مردان در ابتلا به اسکیزوفرنی

اسکیزوفرنی غالباً در مردان ۱٫۴ برابر بیشتر از زنان و به‌ طور معمول در مردان زودتر رخ می‌دهد. اوج سن شروع اسکیزوفرنی 28 – 20 سال برای مردان و 32 – 26 سال برای زنان است. ابتلا به این بیماری در بدو دوران کودکی بسیار نادرتر از بدو میان سالی – کهن‌سالی است.