در این مطلب ترکیبات شیمیایی بادرنجبویه، خواص بادرنجبویه، طرز تهیه چای بادرنجبویه، عوارض جانبی و موارد منع مصرف بادرنجبویه را بیان خواهیم نمود، با ما همراه باشید 😉
بادْرَنجبویه (Dracocephalum)، بادَرشبی، بادرنگبویه، بادرنجوبه یا ملیسا نام یک سرده از تیره نعناعیان است.
این گیاه از راسته نعناسانان و تیره نعناعیان است که بین ماه‌های تیر و مرداد گل می‌دهد. رویشگاه اصلی این گیاه قسمت وسیعی از شرق مدیترانه است. امروزه به‌منظور بهره‌برداری‌های تزیینی و طبی و تولید عسل، این گیاه را در باغ‌ها و مزارع کشت می‌کنند.
ترکیبات شیمیایی بادرنجبویه
ازنظر ترکیبات شیمیایی در اندام سبز این گیاه موادی مانند اسیداولئیک، سیترال، ژرانیول و رزماری اسید وجود دارد. این گیاه دارای اسانس روغنی فرار است که به‌عنوان منبع غنی از سیترال است. سیترال بوی تند لیمویی دارد و معمولاً از مرکبات و از این گیاه گرفته می‌شود و در صنعت عطرسازی مصرف دارد.
همه چیز درباره بادرنجبویه
همچنین در برگ‌های بادرنجبویه تانن ها وجود دارند. از دیگر ترکیبات آن می‌توان لیمونن و فلاونوئیدها را نام برد.
تمام خواص بادرنجبویه
۱. خواص بادرنجبویه: بهبود کیفیت خواب
بادرنجبویه به‌تنهایی یا در ترکیب با سنبل‌الطیب، کیفیت خواب را در افرادی که از علائم یائسگی و بی‌خوابی رنج می‌برند، بهبود می‌دهد. این گیاه دارویی با افزایش GABA در مغز باعث کم شدن اختلال در اوضاع خواب می‌شود، بنابراین آرامش و راحتی را افزایش می‌دهد.
بادرنجبویه در ۸۵٪ افراد مبتلابه اختلالات اضطرابی و اختلالات خواب، سبب بهبود اوضاع خواب شد.
برای رفع بی‌خوابی‌های ناشی از استرس و فشارهای عصبی نیز می‌توانید روزانه 1 تا 2 فنجان دمنوش بادرنجبویه میل کنید. برای هر لیتر آب 4 قاشق غذاخوری از این گیاه کافی است. افراد بزرگسال همچنین می‌توانند پشت گردن خود را با روغن گیاهی بادرنجبویه ماساژ دهند. برای این کار یک تا دو قطره از روغن را باکمی روغن جوجوبا مخلوط کرده و پشت گردن خود را ماساژ دهید.
۲. خواص بادرنجبویه: بهبود حافظه و عملکرد مغز
بادرنجبویه عملکرد و حافظه را در شرکت‌کنندگان سالم در یک مطالعه‌ی دوسوکور و کنترل‌شده، بهبود داد؛ بنابراین، خواص گیاه دارویی بادرنجبویه ممکن است به درمان بیماری‌هایی مانند آلزایمر و زوال عقل که با ناتوانی در به یاد آوردن و مشکل در یادگیری مشخص می‌شوند، کمک کند.
در یک مطالعه (دوسو کور کنترل‌شده)، بادرنجبویه باعث بهبود عملکرد شناختی و خلق‌وخوی در ۲۰ فرد سالم شد. علاوه بر این، بادرنجبویه باعث افزایش دقت و توجه در عملکرد شناختی ۲۰ دانشجو در دانشگاه شد.
بادرنجبویه حافظه و عملکرد مغز را بااتصال به گیرنده‌های نیکوتینی و موسکارینی در مغز بهبود می‌بخشد. هر دو نوع گیرنده توسط استیل کولین عصبی فعال می‌شوند و نقش مهمی در افزایش حافظه و هشیاری ایفا می‌کنند.
۳. خواص بادرنجبویه: کاهش وزن
خواص بادرنجبویه برای لاغری
عصاره‌ی بادرنجبویه رشد بافت چربی را در موش‌ها سرکوب کرد و سلول‌های چربی را با جلوگیری از تشکیل عروق خونی که این سلول‌های چربی را تغذیه می‌کنند، از بین برد. علاوه بر این، عصاره‌ی بادرنجبویه فعالیت‌های پروتئین‌هایی که در تولید چربی دخیل هستند (۴ FABP و ۴ PDK) را کاهش می‌دهد.
۴. خواص بادرنجبویه: درمان دیابت نوع دو
گیاه دارویی بادرنجبویه با کاهش میزان قند خون و میزان چربی در موش‌های مبتلابه دیابت نوع ۲ کمک می‌کند. این گیاه همچنین PPAR ها را فعال می‌کند و به‌این‌ترتیب حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد.
۵. خواص بادرنجبویه: درمان پرکاری تیروئید
بادرنجبویه با جلوگیری از اتصال هورمون تحریک‌کننده تیروئید به گیرنده‌اش در یک مطالعه مبتنی بر سلول، عملکرد تیروئید را کاهش داد.
۶. خواص بادرنجبویه: دارای اثرات ضد میکروبی
در مطالعات مبتنی بر سلول مشخص شد که روغن گیاه دارویی بادرنجبویه دارای اثرات ضد میکروبی روی قارچ‌ها و گونه‌های باکتریایی مضر است. رزمارینیک اسید و سیترال موجود در گیاه دارویی بادرنجبویه رشد قارچ و باکتری را با توزیع تولید انرژی آن‌ها (ای تی پی سنتاز) متوقف می‌کنند.
۷. خواص بادرنجبویه: ضد درد و تسکین دهنده اعصاب
بادرنجبویه تسکین دهنده درد
بادرنجبویه آرام‌بخش است و در کنار مصرف مسکن‌هایی مانند ایبوبروفن و غیره برای تسکین برخی از دردها نیز مؤثر است. حتی اگر این گیاه باعث رفع کامل درد نشود بدون شک شدت آن را کاهش خواهد داد. از این گیاه برای تسکین دردهای میگرنی، تسکین مشکلات عصبی و همچنین برای کاهش کرامپ ها یا گرفتگی‌های عضلانی ناشی از مشکل سندرم پیش از قاعدگی نیز استفاده می‌شود.
8. خواص بادرنجبویه: مقابله با تپش قلب
بادرنجبویه تسکین‌دهنده و آرام‌بخش است. به همین دلیل هم برای مقابله با اضطراب و تشویش و گرفتگی‌های عضلانی مفید است. متأسفانه زمانی که اضطراب و نگرانی بر فرد غلبه می‌کند اسپاسم های عضلانی نیز آزاردهنده می‌شوند. در این شرایط می‌توانید به این گیاه اعتماد کنید.
برگ‌های بادرنجبویه روی گیرنده‌های گابا (GABA) تأثیر می‌گذارند. این گیرنده‌ها در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی کنترل‌کننده‌ی سیستم عصبی اختلال ایجاد می‌کنند به‌طوری‌که فعالیت آن‌ها را افزایش داده و به‌این‌ترتیب مانع از فعالیت درست سیستم عصبی مرکزی می‌شوند که وظیفه‌ی آرامش عضلات را بر عهده دارد. زمانی که تپش قلب نیز به‌واسطه‌ی استرس و فشارهای روحی افزایش می‌یابد این گیاه می‌تواند کارساز باشد. برای این کار باید روزانه یک تا دو فنجان دمنوش بادرنجبویه میل کنید. برای تهیه‌ی آن برای هر لیتر آب 4 قاشق غذاخوری از این گیاه کافی است.
9. خواص بادرنجبویه: رفع اسپاسم‌های معده و روده
زمانی که بدن تحت استرس و فشارهای عصبی قرار می‌گیرد عضلات معده و روده نیز در امان نمی‌مانند و دچار گرفتگی و اسپاسم می‌شوند. بادرنجبویه علاوه بر رفع این اسپاسم‌ها باعث کاهش سنگینی معده شده و به کبد کمک می‌کند تا صفرای بیشتری تولید کند. برگ‌های این گیاه برای کودکانی که قولنج می‌کنند مفید است. البته قبل از مصرف بهتر است نظر پزشک یا عطاری را جویا شوید. در حالت کلی از دمنوش این گیاه برای بچه‌هایی که دچار قولنج می‌شوند استفاده می‌شود. به‌این‌ترتیب که برای هر کیلوگرم وزن کودک یک قاشق چای‌خوری از این دمنوش کافی است. برای رفع اسپاسم معده و روده‌ی خودتان نیز روزی یک تا دو فنجان از این دمنوش را میل کنید.
10. خواص بادرنجبویه: رفع تبخال
منشأ تبخال ویروس است و استرس نیز یکی از عوامل بروز آن. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بادرنجبویه برای مقابله با این مشکل مؤثر است. این گیاه حاوی ترکیباتی مانند اسید رزمارینیک و همچنین سیترال است که هر دو خواص ضدویروسی دارند. برای این کار باید دست‌به‌کار شوید و یک روغن مخصوص درست کنید.
یک قاشق غذاخوری روغن جوجوبا را با یک قاشق غذاخوری موم عسل مخلوط‌کنید و کاملاً هم بزنید تا یکدست شود. یک قاشق چای‌خوری تنتور بادرنجبویه و سپس 5 قطره روغن گیاهی بادرنجبویه، 10 قطره روغن گیاهی درخت چای و 10 قطره روغن گیاهی اسطوخودوس به آن اضافه کنید. همه‌ی مواد را ترکیب کنید و با دیدن اولین علائم بروز تبخال روی محل بگذارید. هر نیم ساعت یک‌بار به مدت 3 ساعت و بعدازآن یک‌مرتبه هر دو ساعت از این روغن را روی تبخال بزنید.
خواص برگ بادرنجبویه
برگ این گیاه، بهترین دارو برای کسی است که هنگام نگرانی و اضطراب دچار ناراحتی معده می‌شوند. دم‌کرده آن نیز جهت بهبود تهوع، مراحل اول سرماخوردگی، خستگی عصبی و افسردگی مفید است.
ضماد برگ این گیاه برای بهبود درد مفاصل مفید است.
در اسپانیا، برگ بادرنجبویه را به سس سالاد اضافه می‌کنند و برگ تازه آن را با چای معمولی مخلوط و یک نوشیدنی مطبوع تهیه می‌کنند.
خواص روغن بادرنجبویه
روغن بادرنجبویه چه خواصی دارد؟
کمپرس، پماد و روغن حاصل از این گیاه جهت دفع حشرات و درمان زخم نیش آن‌ها و رفع تنش عصبی، از زمان ابن‌سینا تجویزشده است. گیاه‌پزشکان و عطاران، روغن بادرنجبویه را برای از بین بردن افسردگی، نگرانی، بی‌قراری و سردردهای عصبی تجویز می‌کنند.
ازآنجاکه روغن این گیاه عامل اصلی درمانی گیاه است، توصیه‌شده است که از مصرف خشک‌شده گیاه خودداری و تازه آن استفاده شود.
هرچند که این گیاه هم همانند بسیاری از گیاهان دارویی دارای خواص مفید است، ولی از مصرف بیش‌ازاندازه آن باید خودداری کنید و در صورت داشتن یک بیماری خاص و مصرف یک داروی خاص از مصرف خودسرانه آن پرهیز نمایید و قبل از مصرف آن با پزشک مشورت کنید.
خواص جوشانده یا شربت بادرنجبویه
جوشانده یا شربت آن برای تقویت معده، کبد و ازدیاد هوش و حافظه تجویز می‌شود. همچنین برای تنگی نفس و برای استحکام لثه و دندان‌ها مفید است و سکسکه را آرام می‌کند.
دم‌کرده آن تعریق بدن را افزایش می‌دهد که راه درمان سنتی سرماخوردگی‌های همراه با تب است. همچنین نوشیدن دم‌کرده‌ی بادرنجبویه بعد از غذا به هضم آن کمک می‌کند.
طرز تهیه چای بادرنجبویه
چای بادرنجبویه چگونه درست کنیم؟
برای تهیه دمنوش بادرنجبویه، این چای استثنایی یک قاشق غذاخوری برگ بادرنجبویه یا بادرنجبویه خشک را در قوری حاوی آب جوش ریخته و به مدت ۱۵ دقیقه می‌گذاریم تا دم بکشد. سپس با اضافه کردن کمی عسل ارگانیک و طبیعی به آن می‌توانید این چای دل‌چسب و گوارا را نوش جان فرمایید.
موارد منع مصرف و احتیاط بادرنجبویه
- مصرف این گیاه برای افرادی که از اختلالات تیروئیدی رنج می‌برند توصیه نمی‌شود.
- افرادی که دچار گلوکم یا همان آب‌سیاه هستند نیز نباید از این گیاه استفاده کنند چون امکان دارد فشار چشمشان بالا رفته و مشکلشان بدتر شود.
- آقایانی که دچار ورم در پروستات هستند نیز باید از مصرف این گیاه بپرهیزند.
- روغن گیاهی بادرنجبویه برای خانم‌های باردار و شیرده و همچنین کودکان مورد منع مصرف دارد.
- بهتر است اشخاص گرم‌مزاج این گیاه را نخورند و اگر هم مصرف کردند، برای رفع عوارض آن می‌توانند از گل بنفشه و سکنجبین استفاده کنند.
- بارداری و شیردهی
- افراد حساس به آسپیرین
- کودکان
عوارض جانبی
- تهوع و گیجی
- تحریکات پوستی
- در مواردی ناراحتی گوارشی
- خستگی عمومی
- احساس سنگینی در سر
- بی‌حسی و سپس خواب عمیق
- کاهش فشارخون (در مصرف بیش‌ازحد)
تداخلات دارویی
مصرف همزمان بادرنجبویه با داروهای زیر می‌تواند تأثیر این داروها را کم کند و با عملکرد آن‌ها تداخل نماید. لذا در صورت مصرف یک داروی خاص، قبل از خوردن بادرنجبویه، حتماً با پزشک خود مشورت کنید:
- ضد صرع‌ها مانند کاربامازپین، فنی توئین، والپروات سدیم
- باربیتورات ها مانند فنوباربیتال
- بنزودیازپین ها مانند آلپرازولام و دیازپام
- خواب‌آورها مانند زولپی دم، سوناتا، lunesta، Rozerem
- ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای مانند آمی تریپتیلین، نورتریپتیلین، دوکسپین، آموکسیپین
- داروهای هایپرتیروئیدی و هایپوتیروئیدی مانند متی مازول، پروپیل تیویوراسیل، لوتیروکسین، لووکسیل، synthroid، unithroid
- دیفن هیدرآمین، doxylamine
حد مجاز مصرف و بهترین زمان مصرف بادرنجبویه
حد مجاز مصرف این گیاه یک و نیم الی چهار و نیم گرم در روز بوده و بهترین زمان مصرف آن ۱ الی ۲ ساعت پس از غذا می‌باشد.
هشدارهای مهم
- از مصرف خودسرانه داروهای گیاهی خودداری کنید.
- داروهای گیاهی نیز بی‌خطر و بدون عارضه نیستند، لذا بدون نظر پزشک در هر شرایطی قابل‌استفاده نمی‌باشند.
- در صورت داشتن هرگونه بیماری خاص یا مصرف دارویی خاص، قبل از استفاده از گیاه دارویی با پزشک مشورت کنید.
- در صورت بروز هر نوع واکنش حساسیتی، باید مصرف این گیاه را قطع کنید.
- با مشاهده هرگونه عارضه جانبی به پزشک اطلاع دهید.
