گیاه سورنجان (نامی مصری) که به نام‌های دیگری همچون گل حضرتی، پیاز سگ، گل حسرت، سولنجان، سورنجان کرمانی، بلبوسا و…نیز شناخته می‌شود، دارای طبع گرم و خشک است. بهترین نوع سورنجان آن است که رنگ ظاهر و مقطع آن هر دو سفید و طعم آن شیرین، تازه و کرم نخورده باشد. دانه و ساقه زیرزمینی (ریزوم) این گیاه فواید دارویی و درمانی بسیاری دارد. در طب سنتی، گل حسرت به درمان رماتیسم کمک کرده و دارای خواصت قویت کننده قوای جنسی، و آرام‌بخش نیز می‌باشد. در ادامه این مقاله، با مضرات و خواص گیاه سورنجان آشنا شوید.
مشخصات ظاهری گیاه سورنجان
سورنجان با نام علمی (autumnaleColchicum)، گیاهی است از خانواده سوسنیان (Liliaceae)، علفی، چندساله و دارای پیاز بزرگ و گوشتدار که محفوظ در پوشش‌های نازک و ریشه‌های افشان است. از مشخصات سورنجان این است که برگ‌هایی باریک و دراز، نوک‌تیز، بدون کرک و به رنگ سبز تیره دارد.
گل‌های آن به رنگ گلی دیده می‌شود و شامل لوله دراز منتهی به ۶ قطعه و ۶ پرچم است که سه عدد از این پرچم‌ها، میله کوتاه‌تر ولی بساک بزرگ به رنگ نارنجی دارند. میوه‌اش پوشینه، دارای ۳ خانه و محتوی دانه‌های کوچک و بسیار، به تعداد ۶۰ تا ۸۰ عدد در هر خانه است. در ماه‌های تیر و مرداد میوه کپسولی شکل این گیاه با دانه‌های فراوان می‌رسد و در همین زمان ساقه زیرزمینی جدیدی رشد می‌کند که آن را در پاییز می‌کنند و در سایه و یا آفتاب می‌خشکانند.
محل رویش و پراکنش گیاه سورنجان
سورنجان در غالب نقاط اروپا و نواحی مدیترانه می‌روید. همچنین، در کشورهای یونان، مجارستان، شمال بالتیک و روسیه به‌صورت خودرو می‌روید و بهره‌برداری می‌شود. از پراکندگی ۱۵ گونه از سورنجان در مناطق مختلف ایران ازجمله دامنه‌های البرز، شمال کشور و در خراسان نیز گزارش‌شده است.
ترکیبات شیمیایی گیاه سورنجان
از ترکیبات مؤثر شیمیایی می‌توان به ترکیبات آلکالوییدها، اشاره کرد که مهم‌ترین آن‌ها ترکیب کلشیسین (Colchicine) می‌باشد.
اندام‌های دارویی قابل‌مصرف گیاه سورنجان
اندام قابل‌مصرف گیاه سورنجان، دانه و ریزوم (ساقه زیرزمینی) خشک‌شده آن است. دانه‌های سورنجان به شکل تقریباً کروی، به قطر ۲ تا ۳ میلی‌متر، به رنگ قهوه‌ای سیاه، دارای جداره سخت و نقطه‌نقطه‌ای، بدون بو و دارای مزه‌ای تلخ و تند است. پودر دانه سورنجان نیز به رنگ قهوه‌ای سیاه، تلخ و تندمزه و بدون بو می‌باشد. در بازار گیاهان دارویی ایران از پیاز (ریزوم) سورنجان استفاده دارویی می‌شود که در مصرف آن باید احتیاط کرد، زیرا سورنجان گیاهی سمی است. از دانه‌های سورنجان در مقادیر مشخص برای درمان نقرس حاد استفاده دارویی می‌شود و کلشیسین را به‌عنوان یک ماده ضد سرطان می‌شناسند. از کلشیسین در پرورش گیاهان نیز استفاده می‌شود. امروزه این ماده را به‌صورت صنعتی از دانه‌های سورنجان استخراج می‌کنند.
خواص دارویی سورنجان
- طبیعت این گیاه گرم و خشک است و به دلیل داشتن خواص ضدالتهابی برای درمان انواع آرتریت ها(ورم مفاصل) ازجمله روماتیسم، درمان نقرس مفید است. علاوه بر این، به‌عنوان یک مسکن قوی به کاهش کمردرد و پادرد، درمان سیاتیک و تسکین دردهای استخوانی کمک می‌کند.
- از دیگر خواص سورنجان می‌توان به خاصیت میکروب‌کشی و ضد میکروبی آن اشاره کرد.
- این گیاه به‌عنوان یک مسهل، ملین و بادشکن است.
- جهت درمان یرقان و ورم طحال استفاده می‌شود.
- این گیاه در طب سنتی برای افزایش میل جنسیو تقویت نیروی جنسی، توصیه‌شده است.
- در صورت استنشاق سورنجان بازکننده بینی است.
- امروزه گیاه گل حسرت را به دلیل داشتن ماده فعال کلشیسین به‌عنوان یک عنصر ضد سرطان استفاده می‌کنند.
تمام خواص و فواید درمانی گیاه سورنجان
نسخه‌های درمانی گیاه سورنجان در طب سنتی
سورنجان مسهل بلغم و مواد زائد و دفعی بوده و رطوبت بدن را از اعضا دور و به‌خصوص از مفصل‌ها و اطراف استخوان‌های بدن جذب و دفع می‌نماید. ازاین‌جهت است که مصرف آن با صبر زرد، معالج عرق النسا و نقرس می‌باشد.
سورنجان با زنجبیل برای درمان بیماری‌های مفصلی و تسکین درد های مفاصل نیز بسیار نافع است.
افرادی که دردهای استخوانی و مفصلی دارند و علت درد رماتیسم یا نزلات سردمزاج و یا کمبود کلسیم در بافت استخوان می‌باشد می‌توانند استخوان قلم گوسفند را روی آتش گذاشته تا زغال شود سپس زغال را پودر کرده و مقداری از آن را با نیم برابر پودر سرنجان مخلوط و در کپسول نموده و روزانه صبح و عصر هر نوبت دو سه کپسول میل نمایند.
افرادی که به ضعف قوای تناسلی مبتلا هستند می‌توانند مقدار 2 گرم از پودر سورنجان را با مقداری شیر تازه دوشیده شده به مدت سه روز (روزی یک‌بار) میل نمایند به‌شدت محرک قوای جنسی هست و در ضمن ناراحتی‌های روماتیسمی و رطوبی را نیز برطرف می‌سازد.
در معالجه دردهای استخوانی می‌توان پودر آن را با مقداری زعفران و زرده تخم‌مرغ مخلوط و بر استخوان‌های دردناک ضماد نموده و مقداری نیز خورده شود، مقدار خوراک آن اگر به‌تنهایی یا با مقداری زعفران باشد تا چهار گرم و اگر همراه با داروی دیگری مصرف گردد دو گرم می‌باشد، مقدار زعفران با سورنجان باید تا یک‌پنجم سورنجان باشد.
مضرات احتمالی سورنجان
این گیاه همانند گیاهان دیگر دارای مضراتی مانند دل‌پیچه، سرطان پوست، دل‌درد، سمی بوده و برای معده، کبد و زنان حامله مفید نبوده است در مصرف آن دقت کنید.
