پارانویا چیست؛ علت، علائم و درمان آن
اختلال شخصیت یا بیماری پارانوئید چیست؟
اختلال شخصیت پارانوئید یکی از گروه‌هایی از شرایط به نام خوشه A یا اختلالات شخصیتی غیرمعمول است. افراد مبتلابه این اختلالات معمولاً عجیب‌وغریب به نظر می‌رسند. ویژگی اصلی افراد PPD، بی‌اعتمادی بی‌رحمانه و سوظن به دیگران بدون دلایل کافی است.
همان‌طور که در این بخش از سلامت شرح داده‌شده است این اختلال اغلب در دوران کودکی یا اوایل نوجوانی آغاز میشود و به نظر می‌رسد که در مردان بیشتر از زنان رایج است. مطالعات نشان می‌دهند که PPD در بین 2.3% و 4.3% جمعیت عمومی اثر می‌گذارد.
چه چیزی موجب اختلال شخصیت پارانوئید میشود؟ علت سوءظن چیست؟
بااینکه هنوز هیچ دلیل و علت قطعی برای این بیماری مشخص نشده اما نقش ژنتیک و وراثت را در ابتلا به این بیماری نمی‌توان نادیده گرفت. تحقیقات متعددی نشان داده که وقتی یکی از دوقلوهای یک‌تخمکی همسان مبتلابه بیماری اسکیزوفرنی، علائم پارانویا دارند، دیگری هم به این بیماری مبتلا میشود. همچنین تحقیقات نشان داده که میزان ابتلا به بیماری پارانویا دارند، دیگری هم به این بیماری مبتلا میشود. همچنین تحقیقات نشان داده که میزان ابتلا به بیماری پارانویا در افرادی که به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا هستند، بیش از بقیه است.
علائم اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟
افراد مبتلابه اختلال شخصیت پارانوئید، همیشه در حال نگهبانی دادن هستند و معتقدند که دیگران به‌طور مداوم در حال تلاش برای تحقیر کردن، آسیب و یا تهدید کردن آن‌ها هستند.
این‌ها عموماً باورهای بی‌اساس و همچنین عادات سرزنش و عدم اعتماد، به توانایی خود برای ایجاد روابط نزدیک و یا حتی کارساز تداخل دارند.
افراد مبتلابه این اختلال دارای این موارد هستند:
- شک به تعهد، وفاداری و یا اعتماد دیگران رادارند و معتقدند که دیگران از آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند یا آن‌ها را فریب می‌دهند.
- میل ندارند به دیگران اعتماد کنند و یا اطلاعات شخصی‌شان را فاش کنند، زیرا می‌ترسند که اطلاعاتشان علیه آن‌ها مورداستفاده قرار گیرد.
- عصبانی هستند و کینه‌جو.
- شدیداً حساس هستند و انتقاد ضعیفی از خود نشان می‌دهند.
- معانی پنهان را در سخنان معصومانه و یا قیافه عادی دیگران می‌خوانند.
- حملات ادراکی به شخصیت آن‌ها برای دیگران مشهود نیست؛ معمولاً با عصبانیت واکنش نشان می‌دهند و در واکنش به بقیه سریع عمل می‌کنند.
- داشتن بدگمانی مداوم، بدون دلیل، اینکه همسران یا عاشقان آن‌ها بی‌وفا هستند.
- به‌طورکلی در روابط خود با دیگران سرد و دور هستند و ممکن است کنترل و حسود شوند تا از خیانت کردن به آن‌ها اجتناب کنند.
- نمی‌توان نقش آن‌ها را در مشکلات و یا تعارضات دید، زیرا معتقد است که همیشه درست هستند.
- به‌سختی استراحت می‌کنند.
- خشن، سرسخت و جدل آمیز هستند.
- دوست دارند باورهای منفی را از دیگران، به‌ویژه آن‌هایی که از گروه‌های مختلف فرهنگی هستند، بزرگ کنند.
رفتار فرد مبتلا به بیماری پارانوئید چگونه است؟
اختلال شخصیت پارانوئید چگونه تشخیص داده میشود؟
اگر فرد علائم این بیماری را داشته باشد، پزشک ارزیابی را با انجام یک سابقه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی شروع خواهد کرد.
اگرچه هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اختلالات شخصیت وجود ندارد، اما پزشک از تست‌های تشخیصی مختلف برای اثبات بیماری جسمی به‌عنوان علت نشانه‌ها استفاده می‌کند.
به‌عنوان‌مثال، دشواری در شنوایی یا سو مصرف از موادی برای طولانی‌مدت ممکن است با PPD اشتباه گرفته شود. اگر پزشک هیچ دلیل فیزیکی برای این نشانه‌ها پیدا نکند، ممکن است فرد را به روان‌پزشک یا روان‌شناس و متخصصان مراقبت‌های بهداشتی ارجاع داده دهند که به‌طور ویژه برای تشخیص و درمان بیماری‌های روانی آموزش‌دیده‌اند.
اختلال شخصیت پارانوئید متفاوت از اختلالات روانی، مانند؛ شیزوفرنی، نوع پارانویایی یا اختلال حواس‌پرت، نوع مجازات است که در آن فرد با اختلال شخصیت پارانوئید فاقد تحریف ادراکی است (برای مثال، شنیدن صدا) یا تفکر خیالی عجیب (برای مثال، همه‌جا توسط FBI او را دنبال می‌کنند).
روان‌پزشکان و روان‌شناسان از مصاحبه طراحی‌شده مخصوص و ابزارهای ارزیابی برای ارزیابی فرد برای اختلال شخصیت استفاده می‌کنند.
درمان‌های بیماری پارانوئید:
اختلال شخصیت پارانوئید به‌طورکلی با روان‌درمانی درمان میشود.
درمان شناختی اغلب در کمک به افراد مؤثر است که الگوهای فکری تحریف‌شده و رفتارهای ناهنجار را تنظیم می‌کنند.
درمان رفتاری شناختی یک نوع روان‌درمانی است که به بیماران کمک می‌کند افکار و احساساتی را که بر رفتارها تأثیر می‌گذارند، درک کنند.
درمان رفتاری شناختی CBT عموماً برای درمان طیف وسیعی از اختلالات شامل هراس‌ها، اعتیاد، افسردگی و اضطراب به کار می‌رود.
درمان رفتارشناختی به‌طورکلی کوتاه‌مدت بوده و بر کمک به مشتریان در پرداختن به یک مساله بسیار خاص متمرکز است. در طی دوره درمان، افراد یاد می‌گیرند که چطور الگوهای فکری مخرب را شناسایی و تغییر دهند که تأثیر منفی بر رفتارشان دارند.
اصول درمان رفتارشناختی بیماری پارانوئید:
مفهوم اساسی پشت این است که افکار و احساسات ما نقش اساسی در رفتار ما ایفا می‌کنند. برای مثال، فردی که زمان زیادی صرف اندیشیدن در مورد سقوط هواپیما، تصادفات باند و سایر فجایع هوایی می‌کند، ممکن است از سفر هوایی اجتناب کند.
هدف از درمان رفتارشناختی این است که به بیماران یاد داده شود درحالی‌که نمی‌توانند هر جنبه‌ای از دنیای اطراف خود را کنترل کنند، می‌توانند کنترل چگونگی تفسیر و برخورد آن‌ها با اشیا موجود در محیطشان را به دست بگیرند.
طبق نظر انجمن بریتانیایی روان‌درمانی‌های رفتاری و شناختی، گستره‌ای از درمان‌ها را بر اساس مفاهیم و اصولی که از مدل‌های روان‌شناختی از احساسات و رفتار انسان مشتق شده‌اند، قرار می‌دهند.
آن‌ها شامل طیف گسترده‌ای از رویکردهای درمانی برای اختلالات عاطفی، همراه با یک زنجیره از روان‌درمانی فردی سازمان‌یافته به مواد خود کمک هستند.
رویکردهای مختلفی برای CBT وجود دارد که به‌طور منظم توسط متخصصان سلامت روانی مورداستفاده قرار می‌گیرند.
بیماری پارانویید چگونه درمان میشود؟
این نوع موارد عبارت‌اند از:
- درمان رفتار منطقی عقلانی (REBT)
- درمان شناختی
- درمان چندمنظوره
در ابتدا به برخی بیماران پیشنهاد می‌دهند که وقتی آن‌ها تشخیص می‌دهند که افکار خاصی منطقی و یا سالم نیستند، به‌سادگی از این افکار آگاه شوند که متوقف کردن آن‌ها آسان نیست.
مهم است که توجه داشته باشید CBT فقط شامل شناسایی این الگوهای فکری نیست؛ بلکه بر استفاده از طیف گسترده‌ای از استراتژی‌ها برای کمک به مشتریان در غلبه بر این افکار تمرکز دارد.
این استراتژی‌ها ممکن است شامل نوشتن، ایفای نقش، روش‌های تمدد اعصاب و عوامل حواس‌پرتی ذهنی باشند.
چگونگی برخورد با فرد مبتلا به بیماری پارانوئید
چگونه با بیماران پارانویید رفتار کنیم؟
اگر در دوروبری‌ها یا نزدیکان خود با یک بیمار پارانویید سروکار دارید، این توصیه‌ها را جدی بگیرید.
- سعی نکنید رفتار آن‌ها را تغییر دهید، این کار تقریباً غیرممکن است.
- سعی کنید ارتباطتان با بیمار را نزدیک‌تر کنید تا از شما راضی باشد، ولی هرگز سوءظن‌هایش صحه نگذارید و در این بحث‌ها اصلاً شرکت نکنید.
- هنگامی‌که بیمار سوءظن نسبت به همسرش پیداکرده، مواظب باشید تا از همسر او جانب‌داری نکنید، این کار باعث به وجود آمدن پیش‌فرض‌های جدید در او شده و ممکن است فکر کند شما با همسرش ارتباط دارید و به شما هم بدگمان شود.
- هرچه اختلال پارانویید شدیدتر باشد، احتمال دست زدن به خشونت در این‌گونه بیماران بیشتر میشود. در این مواقع حتماً از پزشک کمک بخواهید.
- از آن‌ها انتظار روابط عاطفی نداشته باشید. برقراری این رابطه تقریباً غیرممکن است.
- بهتر است برای جلوگیری از لوس شدن یا طلبکار بار آمدن بیمار، گاهی که از او ناراحت هستیم، او را با محرومیت مواجه کنیم.
چه افراد مشهوری پارانویا داشتند؟
فروید، اختلال پارانویا را بیماری مختص روشنفکران و طبقه تحصیل‌کرده جامعه می‌داند. به عقیده فروید افراد معروف و مشهور به دلیل شهرتشان همواره توهم توطئه دارند؛ به نظر او روشنفکران چون بلندپرواز هستند، گاهی دچار این توهم می‌شوند که موقعیتشان خیلی با مردم عادی فرق دارد، پس هر آن ممکن است تحت تعقیب یا توطئه یک نفر باشند. اگرچه این نظر فروید را نمی‌توان تعمیم داد ولی افراد مشهوری بوده‌اند که در طول زندگی شخصی و حرفه‌ای خود از بیماری پارانویا رنج می‌بردند
بسیاری از افراد مشهور هم به این بیماری مبتلا نبوده‌اند ولی تفکراتشان پارانویاگونه بوده است. به‌عنوان‌مثال، استالین، رهبر و سیاستمدار شوروی در دوران حکومت خود همواره توهم این را داشت که دشمنان بسیاری در کمین و علیه او هستند یا مثلاً گالیه به‌اندازه‌ای جاه‌طلبی بیهوده و تکبر داشت که فکر می‌کرد همه به فکر سرقت آثار او هستند، طوری که یک‌بار کاپرا را آن‌چنان به سرقت از کتاب‌ها و اطلاعاتش متهم کرد که پای او را به دادگاه کشاند و یک مطلب تندوتیز هم علیه او نوشت.
نیچه یکی دیگر از افرادی است که به‌محض جدایی از محبوبه‌اش به همه زنان بدبین و دچار نوعی جنون شد؛ این موضوع در بسیاری از آثار او هم دیده میشود، اما توهم توبیخ و تحت تعقیب بودن در کافکا به‌اندازه‌ای بود که یک روز صبح وقتی از خواب برخاست احساس کرد که قرار است محاکمه شود و باید به دادگاه برود، درحالی‌که اصلاً این‌گونه نبود؛ اما نقطه اوج این داستان جایی است که خود فروید هم که ماجرای ابتلای روشنفکران به پارانویا را طرح می‌کند، به این بیماری مبتلاست. او در حدی دچار توهم شده بود که در دوره‌ای از زندگی خود ادعا می‌کرد می‌تواند بشریت را زیر سلطه فکری خود دربیاورد.
ارنست همینگوی از نویسندگان معروف هم از پارانویا در امان نبود. او علاوه بر پارانویا از بیماری افسردگی هم رنج میبرد، به همین خاطر تاب زندگی با این اختلالات روحی را نیاورد و یک روز تصمیم گرفت خودش را با یک تفنگ شکاری خلاص کند. به‌این‌ترتیب می‌توان گفت که بیماری پارانویا مختص قشر یا گروه خاصی از مردم نیست و هرکسی ممکن است به این بیماری مبتلا شود اگرچه وجود یکسری شرایط، زمینه ابتلا به این بیماری را فراهم می‌کند ولی می‌توان گفت هیچ‌کس از فکر و رفتارهای پارانویاگونه در امان نیست.
