معنی ضرب المثل گهی زین به پشت و گهی پشت به زین

داستان و مفهوم ضرب المثل گهی زین به پشت و گهی پشت به زین

روزی رستم، پهلوان ایرانی از جنگ با افراسیاب تورانی باز می گشت. او در شهر سمنگان به استراحت پرداخت و برای برگشت توانایی‌ اش، آهویی را شکار کرد و آن را خورد. دشمنان رستم پهلوان روی دزدین اسب او رخش، تمرکز کرده بودند و افراسیاب نیز مأمورانی را فرستاده بود تا اسب رستم را بدزدند و برای او بیاوردند. هدف افراسیاب این بود که با دزدیدن اسب رستم، نیمی از قدرت رستم را بدست بیاورد.

مأموران افراسیاب برای دزدیدن اسب رستم منتظر موقعیت مناسبی بودند. آن ها می دانستند که در صورتی که به رستم حمله کنند نمی توانند او را شکست داده و رخش را با خود ببرند، به همین دلیل منتظر مانند تا رستم بخوابد تا نقشه خود را عملی کنند. وقتی رستم مشغول خوابیدن بود، خیالش از بابت رخش راحت بود که در کنارش قرار دارد و مشغول چریدن است. ماموران افراسیاب شروع به انداختن کمند کردند تا رخش را بگیرند اما هر بار اسب رستم آن را پاره می کرد. بالاخره رخش آنقدر ماموران افراسیاب را به دنبال خود دواند تا توانایی خود را از دست دادند و از خستگی بر زمین افتادند. بعد از مدتی رستم از سروصدای رخش از خواب بیدار شد و هرچه اطراف خود را نگاه کرد هیچ نشانی از اسبش پیدا ننمود.

رستم پهلوان چون می‌ دانست همیشه افرادی به دنبال به دست آوردن اسب او هستند، سریع از جای خود بلند شد و زین رخش را که روی زمین افتاده بود برداشت و به سمتی که صدای اسب می آمد دوید. رستم به رخش رسید. او دید رخش آنقدر دویده و ترسیده که خیس عرق است. رستم پهلوان افسار اسب را در دست خود گرفت و آرام آرام آن را راه برد تا عرقش خشک شود و کمی آرام گیرد. در تمام این مدت زمان زین رخش روی شانه ی رستم بود. وقتی رخش آرام گرفت و در جایی ایستاد، رستم تازه متوجه سنگینی زین رخش که روی شانه اش بود شد. او به رخش گفت: کار روزگار را می بینی گهی زین به پشت و گهی پشت به زین. مفهوم این ضرب المثل آن است که روزگار وقتی بر وفق مراد شخص باشد، او را بلند آوازه می کند، اما وای به روزی که چرخ گردون بچرخد و زمانه به آدمی پشت کند و او را از اوج به خاک بنشاند. این ضرب المثل برای بیان ناپایداری خوشی‌ ها و ناخوشی‌ های روزگار به کار می‌رود.