سندرم آنجلمن؛ علل، علائم، عوارض و روش های درمان آن

سندرم آنجلمن یک بیماری ژنتیکی پیچیده بوده که عمدتاً بر روی سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد. ویژگی‌های شاخص این بیماری شامل تکوین تأخیر یافته، ناتوانی ذهنی، مشکلات گفتاری شدید و مشکل در تحرک و تعادل (آتاکسی) می‌باشد. بیشتر کودکان بیمار همچنین دارای تشنج (صرع) و اندازه‌ی کوچک سر (میکروسفالی) می‌باشند. تکوین تأخیر یافته تا سنین ۶ تا ۱۲ ماهگی چشمگیر بوده و سایر علائم و نشانه‌های شایع در اوایل کودکی ظاهر می‌شوند.

کودکان مبتلا به سندرم آنجلمن چهره ای شاد داشته و مدام دست‌های خود را به هم می‌زنند. بیش فعالی، تمرکز کوتاه مدت و تمایل به آب در این بیمارها شایع می‌باشد. بیشتر کودکان بیمار اختلالات خواب داشته و میزان خواب آن‌ها از حالت عادی کمتر می‌باشد.

افراد مبتلا به این سندرم معمولاً عمر طبیعی دارند. علایم بالینی این سندروم با افزایش سن تغییر می‌کنند. افزایش فعالیت و الگوهای خواب آن‌ها بهبود می‌یابد. تشنج کاهش می‌یابد و نوار مغزی انها نیز حالت طبیعی تری دارد. خصوصیات چهره آن‌ها باقی می‌ماند و قابل شناسایی خواهد بود. بزرگسالان می‌توانند غذا را با قاشق و چنگال بخورند و هم چنین کارهای ساده روزمره خود را انجام دهند. هم چنین توانایی زندگی آن‌ها بهبود می‌یابد. مشکل شایعی که با افزایش سن برای آن‌ها ایجاد می‌شود چاقی بویژه برای زنان است.

سندرم آنجلمن حدود ۱ در ۱۲۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علت ژنتیکی سندروم آنجلمن (Angelman syndrome)

بسیاری از ویژگی‌های شاخص سندرم آنجلمن حاصل از دست دادن عملکرد ژنی به نام UBE3A می‌باشد. هر فرد به طور عادی یک کپی از این ژن را از هر والد به ارث می‌برد. هر دو کپی از این ژن در بسیاری از بافت‌های بدن روشن و فعال می‌باشد (بیان می‌شود). با این وجود در بعضی از مناطق مغز تنها کپی به ارث رسیده از مادر (کپی مادری) فعال می‌باشد. این فعالسازی ژنی اختصاصی والد توسط پدیده ای به نام حک گذاری ژنومی (Genomic Imperinting) ایجاد می‌شود. اگر کپی مادری ژن UBE3A به دلیل یک تغییر کروموزومی یا یک جهش ژنی از دست برود، فرد فاقد هیچ کپی فعالی از ژن در برخی مناطق مغز خواهد بود.

در درصد کمی از موارد، سندرم آنجلمن حاصل به ارث بردن هر دو کپی کروموزوم ۱۵ از پدر (کپی پدری) به جای یک کپی از هر دو والد می‌باشد. این حالت، دیزومی تک والدی پدری نامیده می‌شود. ندرتاً، سندرم آنجلمن می‌تواند توسط بازآرایی‌های کروموزومی به نام جابجایی یا جهش یا سایر نقص‌ها در ناحیه ای از DNA که کنترل کننده‌ی فعالسازی ژن UBE3A است، بوجود بیاید. این تغییرات ژنتیکی می‌توانند به طور غیرعادی UBE3A یا سایر ژن‌ها را بر روی کپی مادری کروموزوم ۱۵ خاموش (غیرفعال) نمایند.

دلایل سندرم آنجلمن در ۱۰ تا ۱۵% از افراد بیمار ناشناخته است. تغییرات در سایر ژن‌ها یا کروموزوم‌ها ممکن است مسئول بیماری در این موارد باشد.

در برخی از افرادی که مبتلا به سندرم آنجلمن هستند، از دست دادن ژنی به نام OCA2 با رنگ موی روشن و پوست بور همراه است. ژن OCA2 بر روی قطعه ای از کروموزوم ۱۵ قرار دارد که اغلب در افراد مبتلا به این اختلال حذف می‌شود. با این وجود، از دست دادن ژن OCA2 موجب سایر نشانه‌ها و علائم سندرم آنجلمن نمی‌شود. پروتئین تولید شده از این ژن به تعیین رنگ (پیگمنتاسیون) پوست، مو و چشم‌ها کمک می‌کند.

نشانه‌ها و علائم سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

سندرم آنجلمن چه نشانه هایی دارد؟

• تأخیر در رشد، این تأخیر باعث می‌شود که کودک در ۶ تا ۱۲ ماهگی نه راه برود و نه سینه خیر برود.
• ناتوانی ذهنی
• تأخیر در حرف زدن کودک
• دشواری در راه رفتن، حرکت دادن یا متعادل کردن بدن (آتاکسیا)
• لبخد زدن مکرر
• داشتن شخصیت شاد و هیجان انگیز

افراد مبتلا به این سندرم ممکن است نشانه‌های دیگری از جمله موارد زیر داشته باشند:

• تشنج که معمولاً بین ۲ تا ۳ سالگی شروع می‌شود
• داشتن حرکات سفت و تشنجی
• اندازه کوچک سر با تخت شذن پشت آن
• روشن شدن رنگ مو، پوست و چشم (hypopigmentation)
• رفتارهای غیرمعمول، مانند دست زدن به دست و بازوها در هنگام راه رفتن

عوارض سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

مشکلات تغذیه ای

مشکلات هماهنگی در مکیدن و بلع ممکن است سبب مشکلات تغذیه ای در نوزادان شود. پزشک متخصص اطفال در این شرایط، مصرف شیر خشک‌های پر کالری را برای نوزادنی که کمبود وزن دارند توصیه می‌کند.

بیش فعالی

کودکان مبتلا به این سندرم اغلب فعالیت‌ها را هم زمان و با فاصله کوتاه انجام می‌دهند. این کودکان مدام دست و اسباب بازی خود را در دهان می‌گذارند. بیش فعالی اغلب با سن کاهش می‌یابد و معمولاً دارو نیاز ندارد.

اختلالات خواب

افراد مبتلا به سندرم انجلمن اغلب الگوهای غیرطبیعی خواب و بیداری دارند و نیاز به خواب کمتری نسبت به اکثر افراد دارند. مشکلات خواب با سن بهبود می‌یابد. دارو و رفتار درمانی ممکن است به کنترل اختلالات خواب کمک کند.

انحنای ستون فقرات (اسکولیوز)

بعضی از افراد مبتلا به سندرم انجلمن، به مرور زمان، انحنای ستون فقراتشان غیر طبیعی می‌شود.

چاقی

کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند، با بزرگ شدن اشتهای زیادی پیدا می‌کنند که ممکن است به چاقی منجر شود.

عوامل خطر ابتلا به سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

سندرم آنجلمن بیماری نادری است. محققان معمولاً نمی‌دانند که چه تغییرات ژنتیکی باعث ایجاد این سندرم می‌شود. اکثر افراد مبتلا به آن سابقه خانوادگی بیماری را ندارند. گاهی اوقات، این سندرم از یک والد به ارث برده می‌شود. سابقه خانوادگی این بیماری ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهد.

سندرم آنجلمن را چگونه تشخیص دهیم؟

روش‌های تشخیص سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

اگر فرزندتان دچار تأخیر رشد و علائم و نشانه‌های دیگر اختلال مانند مشکلات حرکتی و تعادلی، اندازه کوچک سر، مسطح بودن پشت سر و خنده‌های مکرر باشد، پزشک برای تشخیص از آزمایشات زیر استفاده می‌کند. تأیید تشخیص سندرم آنجلمن نیاز به انجام نمونه گیری خون از کودک برای مطالعات ژنتیکی دارد.

ترکیبی از آزمایشات ژنتیکی می‌تواند نقایص کروموزومی مربوط به این سندرم را تشخیص دهد. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

الگوی DNA والدین

در این آزمایش، که به نام آزمایش متیلاسیون DNA نیز شناخته می‌شود، برای بررسی سه مورد از چهار ناهنجاری شناخته شده ژنتیکی که باعث این سندرم می‌شود، انجام خواهد شد.

کروموزوم گمشده

هرکدام از تست‌های هیبریداسیون فلورسانس در جا (FISH) یا تست هیبریداسیون ژنومی مقایسه ای (CGH) قادرند در صورتی که بخشی از کروموزوم‌ها از دست رفته باشد، آن را نشان دهند.

جهش ژنی

به ندرت، این سندرم زمانی رخ می‌دهد که کپی از ژن UBE3A فعال بوده، اما جهش یافته است. اگر نتایج حاصل از آزمایش متیلاسیون DNA طبیعی باشد، پزشک تست توالی ژن UBE3A را برای یافتن جهش ژنتیکی در ژن مادر تجویز می‌کند.

روش‌های درمان سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

درمان سندرم آنجلمن

درمانی برای این سندرم تا کنون کشف نشده است. تحقیقات در حال حاضر بر روی تغییر در ژن‌های خاص برای درمان متمرکز هستند. درمان فعلی برای این اختلال مدیریت علائم و نشانه‌های آن است.

برخی خانواده‌ها داروهایی مانند ملاتونین را برای رفع مشکلات خواب می‌دهند؛ زیرا افراد مبتلا حداکثر 5 ساعت می‌خوابند. هم چنین داروهای ملین را برای تسهیل حرکت روده‌ها می‌دهند. داروهایی نیز می‌دهند که حملات ناگهانی را بهبود می‌دهد. فیزیوتراپی نیز برای حرکت مفاصل و جلوگیری از سفت شدگی آن‌ها انجام می‌شود. این افراد تمایل زیاد برای ارتباطات غیر کلامی (زبان اشاره) با افراد دیگر دارند تا محدودیت خود را جبران کنند. هم چنین تمایل زیادی به بازی دارند و فعالیت آن‌ها زیاد می‌باشد.

مدیریت علائم و نشانه‌های سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

• داروهای ضد تشنج برای کنترل تشنج
• درمان فیزیکی برای کمک به راه رفتن و مشکلات حرکتی
• ارتباطات درمانی، که ممکن است شامل زبان اشاره و ارتباط تصویری باشد
• درمان رفتاری برای کمک به غلبه بر بیش فعالی

پیشگیری از سندرم آنجلمن (Angelman syndrome)

پیشگیری از این سندرم تنها زمانی محقق می‌شود که این اختلال از والدین به نوزاد منتقل شود. پس اگر سابقه خانواده سندرم آنجلمن را دارید، قبل از اقدام به بارداری با مشاور ژنتیک مشاوره کنید.