تشنج (به انگلیسی: seizure) نشانه بروز یک فعالیت نورونی همزمان، غیرطبیعی و شدید در مغز است که میتواند به صورت تغییر در وضعیت روانی، سطح هوشیاری، حرکات تونیک و کلونیک بروز یابد.
معمولاً بیمار قبل از حالت تشنج علائمی را احساس میکند که قبل از تشنج متوجه میشود. در مواردی بدن بیمار منقبض میشود. در صورتی که فرد دچار حمله شد بیمار را به پهلو خوابانیده تا راه تنفس او باز شود و دچار خفگی نشود. بر خلاف تصور رایج نیازی به بیرون آوردن زبان از دهان نیست! چرا که فردی که دچار تشنج شده است زبانش را نخواهد خورد! و فقط در صورتیکه دهان فرد دچار تشنج باز است بهتر است جهت جلوگیری از گاز زدن زبان یک تکه دستمال بین دندانها قرار دهید. در صورتی که بیمار در حالت بیهوشی قرار دارد به اجبار به او دارو ندهید، معمولاً حالت بیهوشی فرد بین ۲ تا ۳ دقیقه طول میکشد. در مواقعی رنگ پریدگی، کبودی و… امکان دارد.
علت تشنج در سنین مختلف
- تب بالا
- سکته مغزی
- قند خون پایین
- ضربه مغزی
- میگرن
- تومور مغزی
- سوء مصرف الکل
- کمبود ویتامین D
- مصرف داروهای غیرقانونی و یا مواد مخدر
- کمبود خواب
- میزان پایین سدیم خون هیپوناترمی
- ترومای سر که ناشی از خونریزی مغز است
- مصرف بعضی از داروها
- افت فشار خون
نشانه های تشنج در کودکان
تشنج چه علائمی دارد؟
ممکن است که بیماران هر دو نوع تشنجهای جزئی و گسترده را به طور همزمان تجربه کنند یا یکی بهدنبال دیگری اتفاق بیفتد. حملهی تشنج ممکن است از چند ثانیه تا حدود ۱۵ دقیقه به طول انجامد. گاهی قبل از شروع حمله ممکن است بیمار علائم زیر را تجربه کند:
- احساس ترس یا اضطراب ناگهانی؛
- احساس ناراحتی در معده؛
- احساس گیجی؛
- تاری دید؛
- لرزش بازوها و پاها بهگونهای که فرد بر اثر آن چیزی را بیندازد؛
- احساس خروج از بدن و برونفکنی؛
- سردرد.
برخی نشانهها نیز خبر از شروع حمله میدهند؛ نشانههایی نظیر:
- از دست دادن هوشیاری؛
- اسپاسم غیرقابلکنترل ماهیچهها؛
- خروج آب دهان بهصورت کف آلود؛
- افتادن؛
- احساس مزهی عجیب در دهان؛
- به هم فشردن شدید دندانها؛
- گاز گرفتن زبان؛
- حرکت سریع و ناگهانی چشمها؛
- ایجاد صداهای غیرطبیعی؛
- از دست دادن کنترل مثانه؛
- تغییر ناگهانی در خلق و خو؛
انواع تشنج کدامند؟
پزشکان بطور کلی تشنج را به دو دسته کانونی و یا عمومی براساس محل فعالیت غیر طبیعی مغز تقسیم می کنند :
تشنج های کانونی
تشنج های کانونی شامل از دست دادن و یا تغییر سطح هوشیاری و یا آگاهی هستند. در این حالت فرد ممکن است به یک نقطه خیره شود و به محیط طبیعی خود پاسخ ندهد و یا حرکات تکراری انجام دهد. گونه دیگر تشنج کانونی وجود دارد که ممکن است در آن سطح هوشیاری تغییری نکند ولی باعث ایجاد اختلال در عواطف فرد مانند تغییر در مزه غذاها، بو و احساس شود. در این حالت ممکن است حرکات ناخواسته یک قسمت بدن مانند دست یا پا و یا علایمی مانند سرگیجه و چشمک زدن نیز منجر شود.
تشنج های عمومی
تشنج هایی که همه قسمت های مغز را درگیر می کنند تشنج عمومی نامیده می شوند:
- تشنج ابسنس (به انگلیسی: Absence): اغلب در کودکان ظاهر می شود. این عارضه ممکن است باعث از دست دادن آگاهی در کوتاه مدت شود.
- تشنج های تونیک: این نوع تشنج دست ها و پاها را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث افتادن فرد روی زمین می شود.
- تشنج آتونیک: که باعث ایجاد اختلال در کنترل عضلات شده و باعث سقوط ناگهانی فرد بر روی زمین می شود.
- تشنج کلونیک: این تشنج معمولا روی گردن، صورت و دست ها تاثیر می گذارد.
- تشنج های میوکلونیک: تشنج های میوکلونیک معمولا بصورت حرکات ناگهانی پاها و بازوها ظاهر می شوند.
- تشنج های تونیک-کلونیک: این نوع حملات تشنجی می توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن و تکان دادن بدن و گاهی اوقات از دست دادن کنترل مثانه و یا گاز گرفتن زبان شوند.
درمان تشنج چیست؟
درمان تشنج بسته به علت بروز آن متفاوت است. در واقع با درمان علت تشنج میتوان از بروز آن جلوگیری کرد. درصورتی که تشنج به دلیل ابتلای بیمار به صرع باشد غالبا از گزینههای درمان دارویی، جراحی بهمنظور اصلاح موارد غیرطبیعی موجود در مغز، تحریک عصب یا رژیم غذایی خاص موسوم به رژیم کتونی استفاده میشود. با درمان منظم، میتوان باعث کاهش یا توقف علائم تشنج شد.
هنگام تشنج چه اقدامي بايد انجام داد؟
هنگام تشنج بزرگسالان چه باید کرد
اولین قدم در کمک به این دسته از افراد، سالمسازی و متناسبسازی محیط اطراف با شرایط بیمار، به منظور جلوگیری از بروز آسیبهای احتمالی است. اقدامات اولیه در صورت بروز حمله عبارتند از:
- هنگام بروز حمله، فرد به پهلو خوابانده شود و یک بالش زیر سر وی قرار گیرد؛
- هرگز بیمار را تا پایان حمله ترک نکنید و در کنار وی بمانید.
درصورت بروز هریک از نشانههای زیر بهسرعت با اورژانس تماس بگیرید:
- تشنج بیشتر از ۳ دقیقه؛
- بیدار نشدن فرد بعد از پایان حمله؛
- تکرار تشنج؛
- تشنج در افراد باردار؛
- تشنج در افرادی که هرگز سابقهی تشنج نداشتهاند.
از آنجا که پس از شروع تشنج امکان متوقف کردن آن وجود ندارد، باید به یاد داشته باشید که درحین کمک حفظ خونسردی بسیار مهم است. آکادمی عصبشناسی آمریکا نیز سلسله دستورات زیر را برای کمکرسانی در این ارائه داده است:
- بسیار مهم است که بهمحض مشاهدهی علائم تشنج، حواستان به زمان آن باشد. اغلب تشنجها بین ۱ تا ۲ دقیقه طول میکشند. درصورتی که مدت زمان تشنج در افراد مبتلا به صرع بیش از ۳ دقیقه طول کشید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
- اگر فرد در حالت ایستاده دچار تشنج شد برای جلوگیری از افتادن، بلافاصله او را در آغوش بگیرید و سعی کنید وی را کف زمین بخوابانید.
- مطمئن شوید که آنها را از مبلمان یا اشیائی که درصورت افتادن بیمار را دچار آسیبدیدگی میکنند، دور نگه داشتهاید.
- آنها را به پهلو بخوابانید تا کف یا استفراغی که از دهانشان خارج میشود، وارد مجرای تنفسیشان نشود.
- از قرار دادن هرگونه جسم خارجی در دهان فرد بپرهیزید.
- از نگه داشتن بدن فرد در حین تشنج خودداری کنید.
مراقبتهای بعد از تشنج
- بررسی بیمار از نظر وجود آسیبدیدگی.
- اگر درطول حمله امکان خواباندن بیمار به پهلو وجود نداشت؛ بعد از اتمام حمله حتما این کار را انجام دهید.
- درصورت مشکل در تنفس با کمک انگشتتان دهان بیمار را از بزاق یا استفراغ پاک کنید و هر لباس یا زیورآلات تنگی را از دور گردن و مچ دست بیمار باز کنید.
- تا زمانی که بیمار هوشیاری کامل خود را به دست آورد، در کنار وی بمانید.
- جای راحت و امنی را برای استراحت بیمار فراهم کنید.
- تا زمانی که بیمار هوشیاری خود را بهطور کامل به دست نیاورده است، چیزی برای خوردن و آشامیدن به او ندهید.
- با پرسیدن سؤالاتی همچون اسمت چیست؟ کجا هستی؟ و امروز چه روزی است؟ و… هوشیاری بیمار را چک کنید. البته ممکن است که چند دقیقهای زمان ببرد تا بیمار هوشیاری کامل خود را به دست آورد و قادر به پاسخگویی به سؤالات شما شود.
