اختلال عاطفی فصلی ممکن است به‌واسطه تحریک یک بی‌تعادلی شیمیایی در مغز که از کاهش میزان مواجهه با نور خوشید ناشی می‌شود، شکل بگیرد. اختلال عاطفی فصلی (SAD) که اکنون بیشتر به‌عنوان اختلال افسردگی عمده (MMD) شناخته می‌شود نوعی افسردگی است که معمولاً مردم کشورهایی که از خط استوا دورتر هستند را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این شرایط بیشتر طی ماه‌های زمستان شایع است و با آغاز بهار بهبود می‌یابد.
از نام‌های دیگر اختلال افسردگی عمده با الگوی فصلی می‌توان به افسردگی زمستانی و افسردگی فصلی نیز اشاره کرد. افراد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی یا اختلال افسردگی عمده با الگوی فصلی، علائم افسردگی که به‌تدریج با کوتاه‌تر شدن روزها طی ماه‌های سرد سال افزایش می‌یابند را تجربه می‌کنند. این علائم با آغاز فصل بهار و افزایش میزان نور خورشید رو به بهبود می‌روند. اختلال عاطفی فصلی ممکن است به‌واسطه تحریک یک بی‌تعادلی شیمیایی در مغز که از کاهش میزان مواجهه با نور خوشید ناشی می‌شود، شکل بگیرد. بااین‌وجود، برای تأیید دلیل به انجام پژوهش‌های بیشتر نیاز است.
تغییرات فصلی در نور خورشید بر ریتم‌های شبانه‌روزی یا ساعت بیولوژیک بدن انسان تأثیر می‌گذارند. اختلال در ریتم شبانه‌روزی می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی خلق‌وخوی فرد را دستخوش تغییر کند. به گفته دانشکده پزشکی هاروارد، زنان اغلب بیشتر از مردان اختلال عاطفی فصلی را تجربه می‌کنند و همچنین این شرایط در افراد جوان بیشتر از افراد مسن دیده می‌شود. اگرچه شایع نیست، برخی افراد اختلال عاطفی فصلی را طی ماه‌های تابستان نیز تجربه می‌کنند.
علائم اختلال عاطفی فصلی
اختلال عاطفی فصلی چه علائمی دارد؟
علائم اختلال عاطفی فصلی مشابه افسردگی هستند. تفاوت اصلی در این است که علائم اختلال عاطفی فصلی طی ماه‌های زمستان شکل‌گرفته و با آغاز بهار بهبود می‌یابند. علائم در بیشتر افراد طی زمان مشابهی از هرسال شکل‌گرفته و از بین می‌روند. علائم معمولاً طی ماه‌های پاییز و با آغاز کوتاه‌تر شدن روزها خفیف هستند. شدت، خصوصیات و الگوهای اختلال عاطفی فصلی می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند.
از علائم اختلال عاطفی فصلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس اضطرابی که متناسب با دلیل یا محرک خود نیست
- احساس گناه و بی‌ارزشی
- استرس و تحریک‌پذیری
- دشواری در تصمیم‌گیری
- کاهش تمرکز
- کاهش میل جنسی
- بی‌حوصلگی پایدار
- بی‌قراری
- گریه کردن اغلب بدون دلیل و محرکی مشخص
- احساس خستگی حتی پس از خواب خوب شبانه
- خواب بیش‌ازحد
- افزایش اشتها
- انزوای اجتماعی و کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که فرد تا پیش‌ازاین از آن‌ها لذت می‌برده است
- پرخوری و افزایش وزن
- افکار خودکشی
همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، برخی افراد این قبیل علائم را به‌جای فصل زمستان در فصل تابستان تجربه می‌کنند و علائم در طول زمستان بهبود می‌یابند. بااین‌وجود، بیشتر موارد اختلال عاطفی فصلی در ماه‌های سرد سال، به‌ویژه زمستان، رخ می‌دهند.
عوامل تشدیدکننده اختلال عاطفی فصلی
برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را در یک فرد را افزایش دهند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
جنسیت
احتمال ابتلا به اختلال عاطفی فصلی در زنان بیشتر از مردان است، اگرچه ممکن است این می‌تواند با شیوع بیشتر افسردگی در زنان مرتبط باشد.
جغرافیا
به نظر می‌رسد هرچه افراد در مناطقی دورتر از خط استوا زندگی کنند، خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی نیز افزایش می‌یابد. افرادی که در مکان‌هایی با روزهای بسیار کوتاه در زمستان زندگی می‌کنند، هرچه بیشتر مستعد ابتلا به این شرایط هستند.
سابقه خانوادگی
اگر یکی از بستگان نزدیک شما سابقه ابتلا به انواع مختلف افسردگی را دارد، این می‌تواند احتمال ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را در شما افزایش دهد.
سابقه شخصی ابتلا به افسردگی
افرادی که سابقه ابتلا به افسردگی یا اختلال دوقطبی رادارند، همانند افرادی که به هر یک از این شرایط مبتلا هستند، احتمال بیشتری دارد اختلال عاطفی فصلی را تجربه کنند. اگر علائم افسردگی در زمان مشخصی از هرسال شکل بگیرند، پزشک می‌تواند ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را تأیید کند.
دلایل اختلال عاطفی فصلی
علت اختلال عاطفی فصلی چیست؟
کارشناسان همچنان درباره دلایل قطعی ابتلا به اختلال عاطفی فصلی مطمئن نیستند. بااین‌وجود، مطالعات به عوامل زیر اشاره داشته‌اند:
کاهش تولید سروتونین طی زمستان
سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی است که نقشی کلیدی در تنظیم خلق‌وخو ایفا می‌کند. این ماده با پروتئینی خاص در بدن پیوند تشکیل می‌دهد تا در سراسر بدن سفر کند. سطوح این پروتئین معمولاً طی ماه‌های زمستان افت می‌کند تا از فرد در برابر استرس محیطی فصل محافظت کند. بااین‌وجود، مطالعه‌ای که در سال 2016 در نشریه Brain منتشر شد، نشان داد که افراد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی کاهش در انتقال‌دهنده سروتونین طی زمستان را تجربه نمی‌کنند. خطر به‌ویژه در افرادی که مستعد ابتلا به اختلالات عاطفی دیگر هستند، بیشتر است.
اختلال در سطوح ملاتونین
ملاتونین هورمونی تأثیرگذار بر الگوهای خواب و خلق‌وخوی انسان است. کاهش مواجهه با نور خورشید طی روزهای کوتاه‌تر زمستان می‌تواند تعادل ملاتونین در بدن را بر هم بزند.
کاهش تولید ویتامین D
مطالعه‌ای در سال 2018 با حضور سوژه‌های حیوانی که در نشریه Genes & Nutrition منتشر شد، پیوندی بین سطوح ویتامین D و سروتونین را نشان داد که می‌تواند ظهور افسردگی در برخی افراد را توضیح دهد. بدن پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید توانایی تولید ویتامین D را دارد. کاهش میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید طی زمستان ممکن است بروز علائم افسردگی در شرایطی که به نام اختلال عاطفی فصلی شناخته می‌شود را توضیح دهد.
تشخیص اختلال عاطفی فصلی
پزشک برای تشخیص ابتلا به اختلال عاطفی فصلی ممکن است پرسش‌های زیر را با فرد مطرح کند:
- چه مدتی است که علائم را تجربه می‌کند؟
- شدت علائم چقدر است؟
- علائم چگونه بر فعالیت‌های روزانه وی تأثیر می‌گذارند؟
- آیا تغییری در الگوهای خواب یا غذا خوردن را تجربه می‌کند؟
- آیا متوجه تغییراتی در افکار و رفتارهای خود طی فصل‌های مختلف سال شده است؟
- آیا اطلاعی از سابقه ابتلا به افسردگی، اختلال دوقطبی، یا اختلالات عاطفی دیگر در خانواده دارد؟
ازآنجایی‌که انواع مختلفی از افسردگی وجود دارند، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق اختلال عاطفی فصلی به مدتی زمان نیاز داشته باشد. هیچ تست پزشکی یا آزمایشگاهی برای تشخیص این شرایط وجود ندارند. بااین‌وجود، پزشک ممکن است برخی آزمایش‌های تشخیصی دیگر، ازجمله آزمایش‌های خون را برای حذف احتمالات دیگر تجویز کند. پزشک تنها زمانی ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را تشخیص می‌دهد که علائم اختلال افسردگی عمده در زمان مشخصی از سال ظاهرشده و از بین بروند.
درمان اختلال عاطفی فصلی
درمان افسردگی فصلی
فرد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی با افزایش مدت‌زمان قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند به تسکین علائم این شرایط کمک کند. به‌عنوان‌مثال، پیاده‌روی طولانی‌تر طی روز، زمانی که خورشید می‌تابد، می‌تواند کمک کند. درمان اختلال عاطفی فصلی معمولاً شامل دارو، تراپی و نوردرمانی می‌شود. اصلاحات سبک زندگی نیز می‌توانند به کاهش اثر اختلال عاطفی فصلی کمک کنند.
روان‌درمانی در درمان اختلال عاطفی فصلی
اگرچه به نظر می‌رسد اختلال عاطفی فصلی به‌واسطه تغییرات در شیمی مغز رخ می‌دهد، درمانی که بر خلق‌وخو و رفتار متمرکزشده باشد می‌تواند به بهبود این شرایط کمک کند. در همین راستا روان‌درمانی یا سایکو تراپی ممکن است اثری با ماندگاری طولانی‌تر نسبت به مصرف داروها یا نوردرمانی با استفاده از جعبه نور برای مدیریت خلق‌وخو داشته باشد. رفتاردرمانی شناختی می‌تواند به افراد بر نظارت و کنترل واکنش‌های خود به موقعیت‌ها و محیط‌های مشخص با موفقیت بیشتر کمک کند. اگر فرد بتواند روش درک رویدادها را تغییر دهد، رفتار وی نیز باگذشت زمان تغییر خواهد کرد. این ممکن است به کاهش شدت علائم طی فصلی که آثار اختلال عاطفی فصلی به اوج می‌رسند، کمک کند. یک دوره رفتاردرمانی شناختی معمولاً شامل یک برنامه فردی تمرینات فکری و تنفسی برای کمک به تشخیص و تعدیل احساسات منفی می‌شود. افراد می‌توانند در جلسات گروهی رفتاردرمانی شناختی شرکت کنند که در چنین جلساتی افراد می‌توانند از پشتیبانی و توصیه‌های افراد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی استفاده کنند.
دارودرمانی عامل موثر در درمان اختلال عاطفی فصلی
پزشک ممکن است یک داروی ضدافسردگی، معمولاً یک مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین را برای فرد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی تجویز کند. این نوع دارو سطوح سروتونین را افزایش می‌دهد. افراد باید همواره دستورالعمل پزشک را برای مصرف دارو دنبال کنند و با عوارض جانبی و خطرات بالقوه مصرف آن آشنا باشند.
نوردرمانی در ذرمان اختلال عاطفی فصلی
اگر شدت علائم در یک فرد به‌اندازه‌ای زیاد باشد که زندگی روزانه وی را تحت تأثیر قرار دهد، پزشک ممکن است نوردرمانی را برای وی تجویز کند. این نوع درمان می‌تواند به بازگرداندن ریتم‌های شبانه‌روزی فرد به حالت عادی کمک کند. در نوردرمانی، فرد طی فصل‌های پاییز و زمستان برای مدت‌زمان مشخصی در روز روبروی یک جعبه نور ویژه می‌نشیند. لامپ‌های فرابنفش، لامپ‌های برنزه کردن پوست و چراغ‌های فول اسپکتروم اثری مشابه را برای افراد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی نخواهند داشت. استفاده از جعبه نور در صورت امکان بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب توصیه‌شده است. به‌طورکلی، افراد باید نوردرمانی را روزانه به مدت 20 تا 60 دقیقه با توجه به قدرت نور انجام دهند.
انتخاب‌های سبک زندگی
برخی افراد مبتلابه اختلال عاطفی فصلی با افزایش مدت‌زمانی که در معرض نور خورشید می‌گذرانند می‌توانند به تسکین علائم این شرایط کمک کنند. در همین راستا، اقداماتی مانند کنار زدن پرده و کرکره برای ورود نور بیشتر به خانه، فعالیت‌های بیرون خانه مانند رسیدگی به گیاهان و نشستن در نزدیکی پنجره طی روز می‌توانند مدنظر قرار بگیرند. حضور طولانی‌تر در فضای باز و همچنین اجتماعی و فعال باقی ماندن نیز می‌توانند مفید باشند. ماهیت فصلی اختلال عاطفی فصلی به معنای آن است که برنامه‌ریزی فعالیت‌ها را می‌توان پیش از فصل و باهدف کاهش اثر این شرایط بر زندگی روزانه انجام داد.
