تاخیر گفتاری زبانی در کودکان (دیر حرف زدن کودک)؛ علل، نشانه ها و روش های رفع آن
آنچه در این مقاله میخوانید
آیا کودک من با تأخیر کلامی درگیر است؟
پرسش: پسر دوساله‌ای دارم که هنوز نمی‌تواند صحبت کند لطفاً بفرمایید آیا تأخیری در تکلم کودکم به وجود آمده و چطور می‌توانم کمکش کنم؟
پاسخ: پسرتان دوساله است و هنوز نمی‌تواند صحبت کند. او قادر به بیان تعدادی کلمه است اما شما تصور می‌کنید که در مقایسه با همسالانش عقب‌تر است. شما به یاد می‌آورید که خواهر او در این سن می‌توانست یک جمله کامل را بیان کند. به امید این‌که او به‌زودی بهبود خواهد یافت، مشورت با متخصصان را به تأخیر می‌اندازید. شما به خود می‌گویید «برخی بچه‌ها سریع شروع به راه رفتن می‌کنند و برخی سریع‌تر صحبت می‌کنند، پس جای نگرانی نیست»!
این نگرانی در بین والدین فرزندانی که در صحبت کردن تأخیر دارند، رایج است. اگرچه ممکن است والدین آهسته بودن رشد را در جنبه‌های دیگری از فرزند خود نیز مشاهده کنند اما در مشورت با متخصصان تردید داشته و آن را به تأخیر می‌اندازند. برخی حتی برای خود دلیل‌هایی نیز می‌آورند مثلاً در خصوص دیر زبان باز کردن کودک خود می‌گویند «او بزرگ‌تر خواهد شد و مشکلش رفع می‌شود» یا «او به کارهای فیزیکی بیشتر از صحبت کردن علاقه دارد.» دانستن این‌که در صحبت کردن و مهارت‌های کلامی چه چیز معمول و نرمال است و چه چیز نیست، می‌تواند به شما کمک کند که بدانید کودکتان واقعاً نیاز به کمک دارد یا خیر.
خصوصیات یک کودک با توانایی گفتار سالم و بدون تأخیر کلامی:
ویژگی های کودک با توانایی سالم گفتاری
دانستن خصوصیات کودکان با گفتار سالم و بدون مشکل تأخیر کلامی در یافتن مشکل فرزندتان در توانایی ایجاد ارتباط و اطمینان پیدا کردن از نیاز او به توجهات و درمان‌های خاص پزشکی، حائز اهمیت و البته کمی سخت است. البته می‌توان با دانستن قوانین کلی در مورد خصوصیات یک کودک سالم و مقایسه فرزند خود با این خصوصیات تا حدودی به مشکل او پی برد.
قبل از ۱۲ ماهگی
کودکان در این سن باید بتوانند نشانه‌هایی را از خود بروز بدهند که نشان‌دهنده استفاده از صداها برای ایجاد ارتباط با محیط اطراف باشد. اولین مراحل پیشرفت گفتاری، ایجاد صداهای نامفهوم توسط کودک است. همین‌طور که کودک بزرگ‌تر می‌شود (حدود ۹ ماهگی) او شروع ردیف کردن صداها می‌کند و سعی دارد تا آواهای مختلف را به هم پیوند بدهد و کلماتی مثل «ماما» و «بابا» را (بدون این‌که واقعاً معنای دقیق این کلمات را بداند) بیان کند.
قبل از ۱۲ ماهگی، کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد. کودکانی که نسبت به صداها عکس‌العمل نشان نمی‌دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
۱۲ تا ۱۵ ماهگی
کودکان در این سنین باید محدوده وسیعی از اصوات کلامی را به کار ببرند و حداقل یک یا چند کلمه صحیح را بیان کنند (نه‌فقط «ماما» و «بابا»). کلماتی مثل «توپ» از کلمات ابتدایی است که کودک قادر به گفتن آن است. فرزند شما باید همچنین قادر به فهم و انجام دستورات باشد (مثلاً «لطفاً آن اسباب‌بازی را به من بده.»)
۱۸ تا ۲۴ ماهگی
کودک باید تا ۱۸ ماهگی دامنه لغاتی در حد ۲۰ کلمه داشته باشد و تا ۲ سالگی قادر باشد حدود ۵۰ کلمه یا بیشتر را بیان کند؛ به کودک باید یاد داده شود که دو کلمه را با هم ترکیب کند مثل «بابا رفت.» یک کودک ۲ ساله قادر به انجام دستورات دوقسمتی می‌باشد (مثلاً لطفاً عروسکت را بردار و لیوانت را به من بده.)
۲ تا ۳ سالگی
در این سن، والدین اغلب شاهد یک تحول اساسی در صحبت کردن کودک خود هستند. دامنه لغات کودک شما به‌یک‌باره افزایش می‌یابد و او می‌تواند ۳ کلمه یا بیشتر را با هم ترکیب کرده و جمله بسازد.
درک کودک نیز در این سنین افزایش می‌یابد. تا سن ۳ سالگی کودک شروع به فهم این مطلب می‌کند که «آن را روی میز قرار بده» یا «آن را زیر تخت بگذار» چه تفاوتی با هم دارند. در این دوران کودک شما همچنین باید شروع به تشخیص رنگ‌ها و درک صفت‌ها کند (مثل «بزرگ» در مقابل «کوچک»).
اختلاف بین گفتار و زبان
اغلب «گفتار» و «زبان» با هم اشتباه می‌شوند اما یک فرق اساسی بین آن دو وجود دارد: «گفتار» بیان کلامی زبان است و شامل تلفظ شمرده کلمات می‌شود؛ اما «زبان» وسیع‌تر است و به‌کل سیستم بیان و دریافت اطلاعات به روشی قابل‌فهم، مربوط می‌شود. زبان چیزی است که طی یک ارتباط، فهمیده و فهمانده می‌شود؛ به‌صورت کلامی، غیرکلامی یا نوشتاری.
اگرچه مشکلات در گفتار و زبان با هم متفاوت است، اما این دو اغلب با هم همپوشانی دارند. کودکی که مشکلات زبانی و تکلمی دارد شاید قادر به تلفظ صحیح کلمات باشد اما نتواند بیش از دوتای آن‌ها را در کنار هم بیاورد. در مورد کودک دیگر ممکن است فهم گفتارش سخت باشد اما او قادر به استفاده از لغات و اصطلاحات برای بیان نظراتش باشد و دیگری ممکن است بتواند خوب صحبت کند اما در انجام دستورات و فهم آن‌ها مشکل داشته باشد.
نشانه‌های وجود مشکل احتمالی و تأخیر کلامی در کودکان
نشانه های تاخیر در تکلم کودکان
اگر شما در مورد گفتار و تکلم کودک خود نگران هستید، در اینجا به چند نکته اشاره‌شده که با توجه به آن‌ها می‌توانید در خصوص مشکل تأخیر کلامی در فرزندتان مشکوک شوید:
باید نسبت به کودکی که به صداها پاسخ نمی‌دهد یا نمی‌تواند با درآوردن صدا، منظور خود را برساند، دقیق باشید.
بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی اگر در کودکتان موارد زیر را می‌بینید آن را پشت گوش نینداخته و پیگیر باشید:
- استفاده نکردن از اشاره و ادا مثل تکان دادن دست در هنگام خداحافظی تا ۱۲ ماهگی.
- استفاده از ایماء و اشاره در ارتباطات به جای به‌کارگیری کلمات تا ۱۸ ماهگی.
- داشتن مشکل در تقلید صدا تا ۱۸ ماهگی.
- داشتن مشکل در فهم درخواست‌های کلامی ساده و انجام آن‌ها.
- قبل از ۱۲ ماهگی، کودک باید به صداها هم توجه نشان دهد کودکانی که نسبت به صداها عکس‌العمل نشان نمی‌دهند ممکن است دچار مشکلات شنوایی باشند.
اگر کودک بزرگ‌تر از ۲ سال مشکلات زیر را داشت، حتماً او را توسط متخصص موردسنجش و بررسی قرار دهید:
- اگر او فقط می‌تواند کلمات و عکس‌العمل‌ها را تقلید کند و خود قادر به تولید کلمات یا اصطلاحات به‌طور خودآگاهانه نیست.
- اگر فقط قادر به بیان صداها و کلمات خاصی که تکرار می‌شوند می‌باشد و نمی‌تواند از گفتار برای ارتباط بیشتر استفاده کند.
- نمی‌تواند دستورات ساده را بفهمد و اجرا کند.
- اگر تن صدای نامتعارفی دارد (مثلاً صدای خشن و گوش‌خراش یا صدای تودماغی دارد).
- اگر گفتار کودک نسبت به سنش، قابل‌فهم نباشد. والدین باید حدود نیمی از گفتار کودک خود را در ۲ سالگی متوجه شوند و در ۳ سالگی حدود سه‌چهارم آن را بفهمند. تا ۴ سالگی کلام کودک باید تقریباً به‌طور کامل فهمیده شود حتی به‌وسیله افرادی که او را نمی‌شناسند.
دلایل تأخیر کلامی و زبانی:
عوامل زیادی می‌تواند باعث تأخیر کلامی و زبانی کودک شود. مثلاً یکی از آن عوامل، معیوب بودن سیستم تکلم کودک مثل مشکل در زبان یا سقف دهانش است. تا خوردن زیر زبان می‌تواند حرکت زبان را در تولید کلام، محدود کند.
بیشتر کودکانی که تأخیر کلامی دارند ممکن است مشکلاتی در مغز داشته باشند به‌طوری‌که ارتباط کافی در مغز برای ایجاد و تولید کلام وجود نداشته باشد. این نوع کودکان با مشکل در استفاده از لب‌ها، زبان و فک برای تولید آوا مواجه هستند.
مشکلات گفتاری می‌تواند تنها مشکل حاصله باشد یا شاید با مشکلات دیگری مثل مشکل در بلع هم همراه باشد. تأخیر کلامی همچنین می‌تواند نشان‌دهنده یک تأخیر کلی در همه زمینه‌های رشد کودک باشد.
مشکلات شنیداری نیز معمولاً به تأخیر در سخن گفتن ارتباط دارد. پس اگر کودکی دچار مشکل گفتاری است حتماً باید از نظر شنیداری آزمایش شود. چنین کودکانی احتمالاً در فهم، تقلید و گفتار مشکل‌دارند.
عفونت گوش، خصوصاً عفونت‌های مزمن می‌تواند روی قدرت شنیداری تأثیر بگذارد. باید به عفونت‌های ساده گوش (که می‌تواند یک تهدید باشد) اهمیت داد اگرچه شاید تأثیری روی گفتار نداشته باشد.
درمان دیر حرف زدن کودکان
درمان دیر حرف زدن و تاخیر کلامی و گفتاری کودکان
گفتاردرمانی
اگر خودتان یا پزشک کودکتان در خصوص مشکل‌دار بودن کودک مشکوک شدید، یک آزمایش و بررسی مقدماتی توسط متخصص گفتاردرمانی، بسیار ضروری است.
متخصص گفتاردرمانی، ابتدا به مهارت‌های کلامی و زبانی کودک توجه کرده و آن را با توجه به جنبه‌های دیگر رشد کودک بررسی می‌کند. او تست‌های استانداردی را انجام می‌دهد و به دنبال نکته برجسته‌ای در خصوص پیشرفت گفتاری و زبانی کودک می‌گردد. او بررسی می‌کند که کودک چقدر می‌فهمد، چه می‌تواند بگوید، آیا کودک سعی در برقراری ارتباط به روش‌های دیگر مثل اشاره کردن و تکان دادن سر و غیره به جای گفتار دارد، او وضوح کلام کودک را بررسی می‌کند، وضعیت دهان او (زبان، دهان و سقف آن) و عملکرد بخش‌های مختلف دهان برای صحبت کردن و حتی غذا خوردن و بلع را موردبررسی دقیق قرار می‌دهد.
اگر او تشخیص داد که کودکتان درگیر تأخیر کلامی است و نیاز به درمان دارد، نقش شما در این زمینه بسیار حیاتی است. او به شما می‌آموزد که چگونه در خانه با کودک خود تمرین کنید تا مهارت‌های گفتاری او را بهبود ببخشید.
اقدامات والدین در رفع مشکل تأخیر کلامی در کودکان:
✓ مانند بسیاری چیزهای دیگر، پیشرفت در گفتار نیز مخلوطی از طبیعت و ذات کودک و آموخته‌ها و تربیت او است. ژنتیک می‌تواند در این میان مؤثر باشد و هوش و استعداد کودک در یادگیری گفتار به او کمک کند اما به‌هرحال محیط اطراف هم بسیار تأثیرگذار است و نحوه تربیت کودک در توانمندی‌های او نقش مهمی ایفا می‌کند.
✓ وقتی در گفتار، زبان، شنوایی یا در رشد کودک مشکلاتی وجود داشته باشد، مداخله سریع والدین کودک می‌تواند به او کمک کند. وقتی شما فهم بهتری از دلیل حرف نزدن کودک خود داشته باشید، می‌توانید راه‌هایی را برای بهبود رشد گفتاری او یاد بگیرید. در اینجا چند نکته کلی که در این زمینه می‌توانید در منزل به‌کاربرده و توسط آن به رشد گفتاری فرزندتان کمک کنید، آورده شده است:
✓ زمان زیادی را به برقراری ارتباط با کودکتان اختصاص دهید حتی در دوران نوزادی او. با او حرف بزنید، برایش شعر بخوانید و او را تشویق کنید تا صداها و اشارات را تقلید کند.
✓ برای کودک خود کتاب بخوانید. این کار را از ۶ ماهگی یا حتی زودتر آغاز کنید. حتماً لازم نیست که همه کتاب را برای او بخوانید، کتاب‌هایی که مناسب سن اوست و دارای تصاویری است که او را تشویق به تماشای آن‌ها می‌کند تهیه کنید. کم‌کم سعی کنید به تصاویر اشاره‌کنید و نام آن‌ها را بیان کرده و او را به این کار تشویق کنید. سپس می‌توانید به‌صورت شعر وار برای او کتاب بخوانید.
✓ از موقعیت‌های روزانه برای تقویت گفتار کودک استفاده کنید؛ به‌عبارت‌دیگر با او در طی روز صحبت کنید. مثلاً اسم میوه‌ها را در مغازه میوه‌فروشی به او بگویید، به او توضیح دهید که در حین درست کردن غذا یا تمیز کردن خانه چه می‌کنید، به اشیاء منزل اشاره‌کنید و در حین رانندگی نظر او را به صداهای اطراف خود جلب کنید. از او سؤالاتی بپرسید و پاسخ‌های او را تصدیق کنید (حتی اگر فهم آن‌ها سخت باشد.)
✓ منظور خود را به‌صورت ساده بیان کنید اما هرگز از «کلام بچگانه» استفاده نکنید و سعی نداشته باشید تا با لحن یک کودک صحبت کنید. هر چه زودتر به مشکلات گفتاری کودک خود پی ببرید، بهتر می‌توانید او را درمان کنید. شما در قبال فرزند خود مسئول هستید. با کمک گرفتن به‌موقع از متخصص و وقت گذاشتن، کودک شما در آینده قادر به برقراری ارتباط مناسب با شما و دنیای اطراف خواهد بود.
کتاب الکترونیکی (182 صفحه)
فایل صوتی کتاب (132 دقیقه)
کتاب الکترونیکی 14 تمرین مکمل
برنامه تمرینی 4 هفته ای
موسیقی درمانی سابلیمینال
