مجاری ادراری سیستم تخلیه بدن برای از بین بردن ضایعات و مایعات اضافی است، در کودکان ادرار کردن یکی از مسائل مهمی می‌باشد که والدین ازجمله مادران باید توجه بسیاری به ادرار نوزادان خود داشته باشند تا نوزادان آن‌ها به مشکل جدی‌ای برخورد نکنند.
هر نوزاد به‌طور متوسط در طول روز 8 تا 10 بار ادرار می‌کند که کم‌وزیاد شدن این عدد در کوتاه‌مدت نمی‌تواند دلیل محکمی برای مشکل در مجرای ادراری نوزاد باشه اما تداوم آن و ادامه پیدا کردن آن در چند هفته می‌تواند به مشکل بزرگی منجر شود که ممکن است جبران آن سخت و دشوار باشد.
به همین دلیل در این مقاله اطلاعاتی کامل درباره مجرای ادراری نوزادان و عوامل انسداد آن و … را در اختیار بانوان و مادران گرامی می‌گذاریم تا از هرگونه مشکل جلوگیری شود.
انسداد اتصال حالب به کلیه، ریفلاکس ادراری، انسداد خروجی مثانه و سندروم پرون بلی، از علت‌هایی هستند که باعث می‌شوند نوزاد ادرار نکند.
مجاری ادراری چیست؟
مجاری ادراری سیستم تخلیه بدن برای از بین بردن ضایعات و مایعات اضافی است. مجاری ادراری شامل دو کلیه، دو مجرای ادرار، مثانه و مجرای ادرار است. کلیه‌ها که هر یک تقریباً اندازه یک مشت دارند دقیقاً در زیر قفس دنده قرار دارند، یکی در هر طرف ستون فقرات.
همه‌روزه کلیه‌ها حدود 120 تا 150 کوارتز خون را فیلتر می‌کنند که این امر سبب می‌شود مقداری از آن‌ها مواد اضافی و مضر باشد که تولید می‌کنند. کودکان ادرار کمتری نسبت به بزرگ‌سالان تولید می‌کنند. مقدار تولیدشده به سن آن‌ها بستگی دارد.
ادرار از طریق کلیه‌ها به مثانه و از طریق لوله‌هایی به نام مجاری ادرار جریان می‌یابد. مثانه ادرار را آزاد می‌کند. هنگام تخلیه مثانه، ادرار از طریق لوله‌ای به نام مجرای ادراری در انتهای مثانه از بدن خارج می‌شود.
کلیه‌ها و دستگاه ادراری مایعات و مواد شیمیایی طبیعی را در بدن متعادل نگه می‌دارند.
چه عواملی مانع ادرار کردن نوزاد می‌شود؟
عواملی که مانع ادرار کردن نوزاد می‌شود عبارت‌اند از:
ریفلاکس ادراری (VUR)
بیشتر کودکان مبتلابه ریفلاکس ادراری با مجرای ادراری متولد می‌شوند که در حین رشد در رحم به‌اندازه کافی رشد نکردند.
دریچه‌ای که با فشار دادن مجرای ادرار بر روی دیواره مثانه ایجاد می‌شود به‌درستی بسته نمی‌شود، بنابراین ادرار از مثانه به مجرای ادرار و درنهایت به کلیه بازمی‌گردد.
ریفلاکس شدید ممکن است از رشد طبیعی کلیه جلوگیری کند و احتمال آسیب در اثر عفونت‌ها را بعد از تولد افزایش می‌دهد. VUR معمولاً فقط در یک حالب و کلیه تأثیر می‌گذارد، اگرچه می‌تواند بر هر دو حالب و کلیه تأثیر بگذارد.
انسداد اتصال حالب به کلیه (UPJ)
اگر خارج شدن ادرار با مشکل مواجه شود باعث تورم کلیه می‌شود که این حالت می‌تواند فقط در یک کلیه رخ دهد. انسداد UPJ هنگام انسداد ادرار درجایی که مجرای ادرار به کلیه متصل می‌شود رخ می‌دهد.
انسداد خروجی مثانه (BOO)
انسداد خروجی مثانه به هرگونه انسداد در مجرای ادرار یا هنگام باز شدن مثانه گفته می‌شود.
انسداد در دریچه ادرار از رایج‌ترین شکل BOO می‌باشد. در نوزادان و هنگام معاینات سونوگرافی قبل از تولد، ممکن است انسداد خروجی مثانه رخ دهد که یک ضایعه غیرطبیعی بافت در مجرای ادرار باعث می‌شود که ادرار از جریان آزادانه مثانه خارج شود.
این نقص ممکن است باعث تورم در کل دستگاه ادراری ازجمله مجرای ادرار، مثانه، مجرای ادرار و کلیه شود.
سندروم پرون بلی
سندروم پرون بلی یک ناهنجاری مادرزادی نادر است که شیوع آن تقریباً یک در هر ۴۰۰۰۰ تولد است. تقریباً ۹۷ درصد موارد نوزادان پسر هستند.
این بیماری یک ناهنجاری سیستم ادراری است که با تریاد شل بودن جدار شکم، کریپتورکیدیسم دوطرفه و اتساع سیستم ادراری به‌خصوص حالب‌ها مشخص می‌گردد.
این سندروم در هنگام تولد شروع به رشد می‌کند و باعث تضعیف ماهیچه‌های شکمی و بزرگ شدن مجرای ادراری و مثانه می‌شود و سبب می‌شود پوست شکم چروکیده شود.
این اتفاق همان‌طور که گفته شد معمولاً در پسران رخ می‌دهد.
چرا نوزاد ادرار نمی کند؟
بن‌بست مری یا آترزی مری
گونه‌ای از ناهنجاری مادرزادی در دستگاه گوارش می‌باشد که در آن مری در دورهٔ جنینی رشد و نمو نیافته و پیوستگی مسیر مری تا معده در میانهٔ راه، کور و بن بسته شده و همچون بادکنکی آویزان در پشت نای قرار می‌گیرد.
آترزی مری، شامل انواع مختلفی از نواقص آناتومیکی مادرزادی باریشه در عدم توسعه‌یافتگی جنینی در مِری می‌باشد. این عارضه با مشاهده عدم پیوستگی ساختار دیواره مری تشخیص داده می‌شود.
نوزادان متولدشده آترزی مری ممکن است در ستون فقرات، دستگاه گوارش، قلب و مجاری ادراری خود مشکل داشته باشند.
نقایص مادرزادی قلب
نقایص قلب می‌تواند خفیف‌ترین تا تهدیدکننده‌ترین عامل به خطر افتادن زندگی باشد. کودکان متولدشده با نقایص قلبی نیز در مقایسه با کودکان در جمعیت عمومی میزان بیشتری از مشکلات در مجاری ادراری را نشان می‌دهند و این نشان می‌دهد که برخی از انواع نقص‌های قلبی و ادراری ممکن است یک علت ژنتیکی مشترک داشته باشند.
انسداد ادرار همچنین می‌تواند در اثر اسپینا بیفیدا و سایر نقایص هنگام تولد ایجاد شود که روی نخاع تأثیر می‌گذارد.
این نقایص ممکن است سیگنال‌های عصبی بین مثانه، نخاع و مغز را که برای ادرار کردن لازم هستند، قطع کند و منجر به احتباس ادرار و عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه در نوزادان شود.
ادرار که در مثانه مانده است می‌تواند به مجاری ادرار و کلیه رفلکس شود و باعث تورم شود.
انسداد ادرار همچنین می‌تواند در اثر اسپینا بیفیدا و سایر نقایص هنگام تولد ایجاد شود که روی نخاع تأثیر می‌گذارد.
این نقایص ممکن است سیگنال‌های عصبی بین مثانه، نخاع و مغز را که برای ادرار کردن لازم هستند، قطع کند و منجر به احتباس ادرار، عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه در نوزادان شود. ادرار که در مثانه مانده است می‌تواند به مجاری ادرار و کلیه رفلکس شود و باعث تورم شود درنتیجه از خروج ادرار جلوگیری کرده و می‌تواند با خطراتی نیز همراه باشد.
علائم انسداد ادرار در نوزادان چیست؟
قبل از ترک بیمارستان بعد از تولد، کودک مبتلابه انسداد ادرار ممکن است تنها مقدار کمی ادرار کند یا ممکن است اصلاً ادرار نکند.
به‌عنوان بخشی از معاینه معمول نوزادان، ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است یک کلیه بزرگ‌شده را احساس کند یا مجرای ادراری بسته پیدا کند که ممکن است نشان‌دهنده انسداد ادرار باشد.
برخی اوقات انسداد ادرار تا زمانی که کودک علائم عفونت ادراری را از خود نشان ندهد، آشکار نیست.
اما بعضی از علائم آشکار آن عبارت‌اند از تب، تحریک‌پذیری، عدم تمایل به تغذیه، حالت تهوع، اسهال، استفراغ، ادرار خونین که اگر این علائم تا مدتی نیز باقی ماند نوزاد باید به یک پزشک مراجعه کند همچنین کودک 2 ماهه یا کمتر که در او علائم تب مشاهده شد باید فوراً به یک خدمات بهداشتی مراجعه کند.
عوارض انسداد ادرار قبل و بعد از تولد چیست؟
هنگامی‌که نقص در مجاری ادراری جریان ادرار را مسدود می‌کند، ادرار برگردانده می‌شود و باعث تورم حالب ها به نام هیدروتر و هیدرونفروز می‌شود. تورم در کلیه هیدرونفروز نامیده می‌شود. هیدرونفروز شایع‌ترین مشکلی است که در زمان سونوگرافی پیش از تولد نوزاد در رحم مشاهده می‌شود.
تورم ممکن است به‌راحتی قابل‌مشاهده باشد یا به‌سختی قابل‌تشخیص باشد. نتایج هیدرونفروز ممکن است خفیف یا شدید باشد، اما نتیجه بلندمدت برای سلامتی کودک نمی‌تواند همیشه با شدت تورم پیش‌بینی شود.
انسداد ادرار ممکن است به کلیه‌های درحال‌توسعه آسیب برساند و توانایی فیلتر شدن آن‌ها را کاهش دهد. در شدیدترین موارد انسداد ادرار، جایی که ادرار کم و یا هیچ نشانه‌ای از ادرار در مثانه کودک وجود ندارد، میزان مایع آمنیوتیک به حدی کاهش می‌یابد که منجر به تهدید ریه کودک می‌شود.
پس از تولد، انسداد ادرار ممکن است خطر ابتلا به عفونت ادراری کودک را افزایش دهد.
انسداد ادرار در نوزادان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
نقص دستگاه ادراری ممکن است قبل یا بعد از تولد نوزاد تشخیص داده شود که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
تشخیص قبل از تولد:
آزمایشات در دوران بارداری می‌تواند به تعیین اینکه کودک به‌طور عادی در رحم در حال رشد است، کمک کند.
سونوگرافی از دستگاهی به نام مبدل استفاده می‌کند که صدای ایمن و بی‌درد از اندام‌ها دور می‌شود تا تصویری از ساختار آن‌ها ایجاد شود. سونوگرافی پیش از تولد می‌تواند اندام‌های داخلی درون کودک را نشان دهد.
این روش در مطب، مرکز سرپایی یا بیمارستان توسط یک تکنسین متخصص آموزش‌دیده انجام می‌شود و تصاویر توسط رادیولوژیست، پزشک متخصص در تصویربرداری پزشکی، یا یک متخصص زنان و زایمان نشان داده می‌شود.
تصاویر می‌توانند کلیه، حالب یا مثانه در نوزادان بزرگ‌شده را نشان دهند.
آمنیوسنتز روشی است که در آن مایعات آمنیوتیک برای آزمایش از رحم مادر خارج می‌شود. این روش می‌تواند در مطب پزشک معالج انجام شود و ممکن است از بی‌حسی موضعی استفاده شود.
ارائه‌دهنده خدمات درمانی یک سوزن نازک را از طریق شکم به داخل رحم وارد می‌کند تا مقدار کمی مایع آمنیوتیک به دست آید. سلول‌های مایع در آزمایشگاه رشد کرده و سپس تجزیه‌وتحلیل می‌شوند. ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی معمولاً از سونوگرافی برای پیدا کردن محل دقیق کودک استفاده می‌کند.
این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا کودک نقص هنگام تولد دارد و چه اندازه ریه‌های کودک پیشرفت می‌کند.
نمونه‌برداری از ویلای کوریونی حذف یک قسمت کوچک از بافت از جفت برای آزمایش است.
این روش را می‌توان در مطب ارائه‌دهنده خدمات درمانی انجام داد. ارائه‌دهنده خدمات درمانی از سونوگرافی برای هدایت یک لوله یا سوزن نازک از طریق مهبل یا شکم به جفت استفاده می‌کند.
سلول‌ها از جفت خارج‌شده و سپس تجزیه‌وتحلیل می‌شوند. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که کودک دارای نقایص ژنتیکی خاصی است یا خیر.
اکثر زنان سالم نیازی به همه این آزمایشات ندارند. معاینات اولتراسوند در دوران بارداری روتین است. آمنیوسنتز تنها در مواردی توصیه می‌شود که خطر ابتلا به مشکلات ژنتیکی به دلیل سابقه خانوادگی وجود داشته باشد یا مشکلی هنگام سونوگرافی تشخیص داده شود.
آمنیوسنتز خطر اندکی برای صدمه دیدن کودک و مادر یا خاتمه بارداری در سقط‌جنین دارند، بنابراین خطرات باید با دقت در نظر گرفته شود.
تشخیص پس از تولد:
برای تعیین علت انسداد ادرار می‌توان از روش‌های مختلف تصویربرداری در نوزادان و کودکان استفاده کرد.
سونوگرافی برای مشاهده دستگاه ادراری کودک استفاده می‌شود. برای نوزادان، این تصویر واضح‌تر از تصویری است که در رحم گرفته می‌شود.
صدور سیستروتوروگرام تصویری با اشعه ایکس از مثانه و مجرای ادراری است. این روش در یک مرکز سرپایی یا بیمارستان توسط یک تکنسین پرتونگاری با نظارت رادیولوژیست انجام می‌شود که تصاویر را درحالی‌که بیهوشی نیازی نیست تفسیر می‌کند، ممکن است برای برخی از کودکان از آرام‌بخش استفاده شود. مثانه و مجرای ادرار پرشده از یک رنگ مخصوص به نام محیط کنتراست برای ساختاری که به‌وضوح روی تصاویر اشعه ایکس قابل‌مشاهده است.
دستگاه اشعه ایکس تصاویر را از محیط کنتراست ضبط می‌کند و این کار را درحالی‌که مثانه پر است انجام می‌دهد. این تست می‌تواند ریفلاکس یا انسداد مثانه به دلیل انسداد را نشان دهد.
اسکن رادیونوکلئید یک تکنیک تصویربرداری است که پس از تزریق مواد شیمیایی رادیواکتیوبه فرد، مقادیر کمی از تشعشع را تشخیص می‌دهد. دوز مواد شیمیایی رادیواکتیو اندک است.
بنابراین، خطر ایجاد آسیب به سلول‌ها کم است. اسکن‌های رادیونوکلئید در یک مرکز سرپایی یا بیمارستان توسط یک تکنسین متخصص آموزش‌دیده انجام می‌شود و تصاویر توسط رادیولوژیست تفسیر می‌شوند و بیهوشی لازم نیست. دوربین‌ها و رایانه‌های ویژه برای عبور تصاویر از مواد شیمیایی رادیواکتیو هنگام عبور از کلیه‌ها استفاده می‌شوند.
مواد شیمیایی رادیواکتیو تزریق‌شده در خون می‌توانند اطلاعاتی در مورد عملکرد کلیه ارائه دهند.
انسداد ادرار در نوزادان چگونه درمان می‌شود؟
درمان ادرار نکردن نوزادان
درمان انسداد ادرار به علت و شدت انسداد بستگی دارد. هیدرونفروز کشف‌شده قبل از تولد نوزاد به‌ندرت نیاز به اقدام فوری دارد، به‌خصوص اگر فقط در یک‌طرف باشد.
این بیماری اغلب بدون هیچ درمانی قبل یا بعد از تولد از بین می‌رود. ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی باید از طریق سونوگرافی‌های مکرر وضعیت را پیگیری کند؛ اما راهکارهایی نیز وجود دارد که در مواقع بهبود هر چه سریع‌تر آن کمک می‌کند که بعضی از این راه‌ها در ادامه معرفی‌شده است.
عمل جراحی:
اگر انسداد ادرار زندگی نوزاد متولد نشده را تهدید کند یکی از راهکارهایی که می‌توان از آن استفاده کرد انجام عمل جراحی می‌باشد. شنت یک لوله کوچک است که می‌تواند در مثانه کودک قرار گیرد تا ادرار داخل کیسه آمنیوتیک شود.
این عمل شبیه به آمنیوسنتز است، به‌این‌ترتیب که یک سوزن از طریق شکم مادر وارد می‌شود. سونوگرافی قرار دادن شنت را که به انتهای سوزن وصل شده است پیشنهاد می‌کند.
جراحی جنین خطرات زیادی را به همراه دارد، بنابراین فقط در شرایط خاص انجام می‌شود، مانند زمانی که مایع آمنیوتیک وجود ندارد و ریه‌های کودک درحال‌توسعه نیستند یا وقتی کلیه‌ها به‌شدت آسیب‌دیده‌اند.
اگر نقص ادرار پس از به دنیا آمدن کودک خود را اصلاح نکند و کودک همچنان انسداد ادرار داشته باشد، ممکن است برای رفع انسداد و بازگرداندن جریان ادرار نیاز به عمل جراحی باشد. تصمیم به کار بستگی به میزان انسداد دارد.
بعد از عمل، ممکن است یک لوله کوچک به نام استنت در مجرای ادرار یا مجرای ادرار قرار داده شود تا در حین بهبود، موقتاً باز شود.
آنتی‌بیوتیک‌ها:
آنتی‌بیوتیک‌ها داروهای ضد باکتری هستند. ممکن است به کودک مبتلابه انسداد ادرار آنتی بیوتیک داده شود تا از بروز خطراتی بدتر جلوگیری کند تا فرد بتواند مشکل را به روش‌های مختلف ازجمله جراحی اصلاح کند.
کاتتریزاسیون متناوب:
کاتتریزاسیون متناوب ممکن است برای کودک مبتلابه احتباس ادرار به دلیل بیماری عصبی استفاده شود.
والدین یا سرپرست و بعداً کودک یاد می‌گیرد که مثانه را با قرار دادن یک لوله نازک به نام سوند، از طریق مجرای ادرار به مثانه تخلیه کند. خالی کردن مثانه از این طریق به کاهش آسیب کلیه، نشت ادرار کمک می‌کند.
مجاری ادراری سیستم تخلیه بدن برای از بین بردن ضایعات و مایعات اضافی است، در کودکان ادرار کردن یکی از مسائل مهمی می‌باشد که والدین ازجمله مادران باید توجه بسیاری به ادرار نوزادان خود داشته باشند تا نوزادان آن‌ها به مشکل جدی‌ای برخورد نکنند.
هر نوزاد به‌طور متوسط در طول روز 8 تا 10 بار ادرار می‌کند که کم‌وزیاد شدن این عدد در کوتاه‌مدت نمی‌تواند دلیل محکمی برای مشکل در مجرای ادراری نوزاد باشه اما تداوم آن و ادامه پیدا کردن آن در چند هفته می‌تواند به مشکل بزرگی منجر شود که ممکن است جبران آن سخت و دشوار باشد.
ما در این مقاله به مجاری ادراری و موانعی که ممکن است باعث انسداد آن شود اشاره کردیم همچنین راهکارهایی را بهبود هر چه سریع‌تر این مشکل ارائه دادیم.
