پدیده سوموگی | علل، علائم، تشخیص و درمان سوموگی

در این مطلب خواهیم آموخت که پدیده سوموگی چیست، با چه علائمی همراه است و چگونه می توان پدیده سوموگی را درمان نمود، باما همراه باشید 🙂

پدیده سوموگی (Somogyi effect) که در افراد مبتلابه دیابت رخ می‌دهد، به بالا رفتن بیش‌ازاندازه قند خون گفته می‌شود که در واکنش به پایین آمدن قند خون، روی می‌دهد. این پدیده که «سوموگی برگشتی مزمن» (Chronic Somogyi rebound) نیز خوانده می‌شود به شکل وسیعی از سوی اشخاص مبتلابه دیابت گزارش‌شده است. بااین‌حال به سبب کافی نبود شواهد علمی برای اثبات تجربی آن، پدیده سوموگی همچنان در میان پزشکان موضوعی بحث‌برانگیز است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته اشخاص مبتلابه دیابت نوع یک بیشتر از مبتلایان به دیابت نوع دو با اثرات این پدیده درگیر بوده‌اند.

پدیده سوموگی چیست؟

بر اساس تحقیقات یک دانشمند مجارستانی به نام «مایکل سوموگی» (Michael Somogyi)، اثر سوموگی واکنش دفاعی بدن انسان به پایین بودن قند خون در یک مدت‌زمان طولانی می‌باشد. استفاده از انسولین (Insulin) با دوز بالا پیش از خواب می‌تواند یکی از علل اصلی بروز این پدیده در بدن انسان باشد.

زمانی که انسولین موجب کاهش «گلوکز» (Glucose) در خون می‌شود، «هیپوگلیسمی» (Hypoglycemia) ایجاد می‌گردد. هیپوگلیسمی بدن انسان را متأثر از خود می‌کند و موجب آزاد شدن هورمون‌های استرس «اپی نفرین» یا «آدرنالین» (Adrenaline) و «کورتیزول» (Cortisol)، «هورمون رشد» (Growth hormone) و هورمون «گلوکاگون» (Glucagon) «غدد دورن ریز» (Endocrine gland) می‌گردد.

سوموگی چیست

هورمون گلوکاگون موجب می‌گردد که کبد انسان «گلیکوژن» (Glycogen) را به گلوکز تبدیل نماید. این امر می‌تواند مقدار گلوکز در خون را به مقدار زیادی افزایش دهد. همچنین هورمون استرس با کاهش مقدار سلول‌های پاسخ‌دهنده به انسولین موجب افزایش قند خون می‌گردد. به این وضعیت «مقاومت به انسولین» (Insulin resistance) گفته می‌شود.

اختاف آرا میان دانشمندان

اثر سوموگی به شکل گسترده‌ای از سوی پزشکان در بین اشخاص مبتلابه دیابت (Diabetes) مشاهده می‌گردد، بااین‌حال شواهد علمی اندکی برای تأیید این نظریه وجود دارد.

برای مثال، نتایج یک تحقیق کوچک مشخص کرد که «هیپرگلیسمی» (Hyperglycemia) بعد از بیداری به‌احتمال‌زیاد نتیجه مصرف ناکافی انسولین پیش از خوابیدن می‌باشد. پژوهشگران همچنین متوجه شدند که شرکت‌کنندگان در این تحقیق که ظاهراً دارای «هیپرگلیسمی برگشتی» (rebound hyperglycemia) بودند، سطح هورمون‌های کورتیزول، رشد و یا گلوکاگون آن‌ها بیشتر از سایرین نبود.

پژوهشی دیگر نیز که در سال ۲۰۰۷ میلادی روی هشتادوهشت شخص مبتلابه دیابت نوع یک با استفاده از نظارت مداوم روی گلوکز انجام شد، مشخص کرد اشخاصی که پس از بیدار شدن از خواب تحت تأثیر هیپرگلیسمی قرار نگرفتند، شب‌هنگام هیپوگلیسمی را تجربه نکردند. درواقع اثر سوموگی در آن‌ها دیده نشد.
بااین‌وجود، پژوهش‌های دیگر بر روی این پدیده، آن را به یک علت شایع در هیپرگلیسمی صبحگاهی در اشخاص مبتلابه دیابت نوع یک معرفی کرد.

پدیده سوموگی در برابر پدیده داون

«پدیده صبح زود» یا «پدیده داون» (Dawn phenomenon) همانند اثر سوموگی می‌باشد که اشخاص را در هنگام صبح در معرض هیپرگلیسمی قرار می‌دهد؛ اما دلایل هیپرگلیسمی در پدیده داون متفاوت می‌باشد.

پدیده داون باعث افزایش سطح قند خون انسان در اوایل صبح می‌شود. این امر درنتیجه کاهش سطح انسولین و افزایش هورمون رشد صورت می‌گیرد.

اندازه‌گیری مقدار قند خون در ساعت سه صبح و همچنین در صبح و پس از بیدار شدن از خواب می‌تواند تفاوت بین پدیده داون و پدیده سوموگی را نشان دهد. کاهش مقدار قند خون در ساعت سه صبح نشان‌دهنده پدیده سوموگی است، درحالی‌که بالا یا طبیعی بودن قند خون در همان زمان، نشانگر پدیده داون است.

اثر سوموگی نسبت به پدیده داون رواج کمتری دارد. بااین‌حال شماری از تحقیقات نشان می‌دهد که شایع‌ترین علت هیپرگلیسمی ناشتا در اشخاص مبتلابه دیابت نوع یک همین پدیده می‌باشد.

علائم پدیده سوموگی

علائم و آثار پدیده سوموگی با بالا رفتن قند خون در هنگام بیدار شدن از خواب که با افزایش دوز انسولین تغییری در آن احساس نمی‌شود آغاز می‌گردد. موارد زیر دیگر آثار و علائم این پدیده می‌باشد.

• پایین بودن قند خون میان ساعات دو تا سه صبح
• ضربان قلب سریع
• تعریق شبانه
• بیدار شدن با سردرد
• گیجی
• تاری دید
• سرگیجه
• خستگی
• خشکی دهان
• تشنگی
• افزایش اشتها

علل پدیده سوموگی چیست؟

پدیده سوموگی در اشخاص مبتلابه دیابت که از انسولین استفاده می‌کنند مشاهده می‌گردد. این پدیده می‌تواند درنتیجه موارد زیر باشد:

• نخوردن غذای کافی پیش از خواب
• مصرف بیش‌ازاندازه انسولین

هر دو این موارد موجب می‌گردند تا سطح قند خون انسان کاهش پیدا کند. درنتیجه بدن با رها کردن هورمون‌ها برای بالا بردن قند خون به این وضعیت واکنش نشان دهد. بااین‌وجود، برخی اوقات مقدار قند خون بیش‌ازاندازه افزایش پیدا می‌کند و موجب ایجاد هیپرگلیسمی می‌گردد.

تشخیص پدیده سوموگی

اشخاصی که هنگام صبح بی‌هیچ دلیل مشخصی دچار هیپرگلیسمی می‌گردند، امکان دارد که پدیده سوموگی را تجربه نمایند. همچنین، هیپرگلیسمی صبحگاهی که در مقابل درمان با افزایش استفاده انسولین از خود مقاومت نشان می‌دهد نیز شاخص دیگری برای تشخیص این پدیده می‌باشد.

تشخیص پدیده سوموگی چندان دشوار نیست. می‌توان این پدیده را با اندازه‌گیری قند خون طی چند شب متوالی شناسایی کرد.

سوموگی را چگونه تشخیص دهیم

اشخاص مبتلابه دیابت می‌بایست مقدار قند خون خود را به‌صورت زیر بررسی نمایند:

• پیش از خوابیدن
• در ساعت سه صبح
• پس از بیدار شدن

پایین بودن گلوکز خون در سه صبح و بالا بودن مقدار قند خون پس از بیدار شدن از خواب، حاکی از اثر سوموگی می‌باشد.

درمان و پیشگیری از پدیده سوموگی

جلوگیری از ابتلای به پدیده سوموگی جز با جلوگیری از ایجاد هیپوگلیسمی صورت نمی‌گیرد. باید توجه داشت که اقدام برای درمان این پدیده می‌بایست با مشورت پزشک انجام گردد. معمولاً موارد زیر برای درمان پدیده سوموگی استفاده می‌شود.

• تنظیم دقیق زمان تزریق انسولین
• پایین آوردن دوز انسولین پیش از خواب
• تغییر نوع انسولینی که استفاده می‌شود
• اضافه کردن یک میان وعده همراه با مصرف انسولین شبانه
• تغییر در سبک زندگی با اتخاذ اقداماتی همچون کاهش استرس و افزایش فعالیت‌های بدنی