آرتروز زانو | علائم و راه‌های درمان آرتروز زانو

آرتروز زانو چیست؟

رایج‌ترین نوع آرتروز به شمار می‌رود و در حقیقت تخریب و فرسایش مزمن غضروف مفصلی اطراف زانو است. این بیماری عموماً افراد بالای 45 سال را هدف قرار می‌دهد، با این همه در هر سنی احتمال ابتلا به آرتروز زانو وجود دارد. غضروف مفصلی منافی روی استخوان‌های مفصل زانو (پشت کشک زانو، پایین استخوان ران و بالای استخوان درشت نی) را می‌پوشاند.

این غضروف در زمان بروز آرتروز زانو دستخوش تغییراتی تدریجی می‌شود:

• خاصیت کشسانی خود را از دست می‌دهد
• به مرور سخت و سفت می‌شود
• ترک بر می‌دارد
•  حین انجام فعالیت یا در اثر ضربه راحت‌تر از پیش آسیب می‌بیند و فرسوده می‌شود

بنابراین چون استخوان‌ها نمی‌توانند به سهولت روی غضروف ناهموار حرکت کنند. استخوان تحریک می‌شود و باعث زانو درد می‌گردد. سر استخوان‌های درگیر ضخیم می‌شود و خارهای استخوانی شکل می‌گیرند. همچنین ممکن است قطعه‌های کوچکی از غضروف شکسته شده پیرامون ناحیه داخلی زانو شناور باشند.

در غضروف بیش از نیمی از مبتلایان به آرتروز مفصل زانو رسوب‌های مواد معدنی نیز وجود دارد. به علاوه غلظت مایع مفصلی نیز تغییر می‌کند. رقیق‌تر می‌شود و چسبناکی‌اش کاهش می‌یابد. در نتیجه میزان خاصیت حافظت کنندگی و روان کنندگی حرکتی‌اش رو به کاستی می‌گذارد و در نتیجه به تدریج درد زانو شروع می‌شود و شما باید به پزشک مراجعه کنید تا بهترین روش درمان آرتروز زانو را برایتان تجویز نماید.

شدت بیماری آرتروز

شدت بیماری آرتروز در افراد مختلف متفاوت است، گاهی شدت بیماری ملایم است و با علائم خفیف یا هیچ علامتی همراه نیست؛ اما در موارد پیشرفته آرتروز زانو، غضروف تا حدی فرسایش می‌یابد که استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده می‌شوند و در نتیجه استخوان‌ها آسیب می‌بینند و بیمار متحمل زانودرد شدید می‌شود.

راه‌های درمان قطعی آرتروز زانو

اگرچه استوآرتریت گونه غیرالتهابی آرتروز به شمار می‌رود، با این وجود با اندکی التهاب همراه است. البته شدت آن قابل مقایسه با التهاب ناشی از گونه‌های التهابی آرتروزهایی مانند آرتریت روماتویید نیست. چون آرتروز زانو عموماً بین افراد مسن و میانسال شایع است و به مرور زمان تشدید می‌شود، به عنوان یک بیماری «فرسایشی» در نظر گرفته می‌شد. با این وجود، فعالیت طبیعی منجر به بروز آرتروز زانو نمی‌شود، و علت آرتروز زانو و تحلیل و از بین رفتن غضروف مشخص نیست.

راه های درمان درمان آرتروز زانو

در پژوهش انجام شده از سوی مرکز بیماری‌های عضلانی و آرتروز دانشکده پزشکی دانشگاه هند، پس از شناسایی آنزیم‌های آسیب زننده به غضروف مفصلی، آنتی بیوتیکی به نام دکسی سایکلین که خاصیت بازدارندگی این آنزیم‌ها را دارد مورد امتحان قرار گرفت و ملاحظه شد که سرعت تحلیل غضروف با استفاده از این دارو آهسته‌تر می‌شود. ضمناً روغن کبد ماهی کاد نیز از خاصیت بازدارندگی آنزیمی مشابهی برخوردار است. بسیاری از بیماران مبتلا به آرتروز زانو به دلیل درد زانو یا به تصور تشدید علائم در نتیجه انجام فعالیت، میزان فعالیت خود را کاهش می‌دهند. به این ترتیب عضله‌های نگهدارنده زانو ضعیف‌تر می‌شوند و فشار بیشتری بر مفصل زانو وارد می‌شود.

علائم و نشانه‌ها آرتروز زانو

غضروف به تدریج از بین می‌رود و گاهی هیچ علامتی در مراحل ابتدایی آرتروز زانو وجود ندارد. علائم آرتروز زانو عبارت‌اند از: سفتی (به ویژه سفتی صبحگاهی زانو)، درد زانویی که با بالا و پایین رفتن از پله‌ها تشدید می‌شود، محدودیت دامنه حرکتی، احساس خردشدن زانو و ضعف آن. همچنین ممکن است ورم زانو ایجاد شود، اما در هر حال قرمز و داغ نخواهدبود.

البته علائمی چون درد منتشر مفاصل زانو و صدا دادن زانو می‌توانند ناشی از عارضه «زانوی دونده» نیز باشند. عارضه مزبور علت زانودرد در تمامی گروه‌های سنی، از نوجوانان تا بزرگسالان، محسوب می‌شود. تورم زانو در اثر انباشته شدن بیش از حد مایع درون مفصل زانو رخ می‌دهد. غضروف آسیب دیده مفصل به التهاب پوشش یا عشاء مفصلی (سینوویوم) و تولید بیش از حد مایع مفصلی (مایع سینوویال) دامن می زند.

انباشته شدن مایع اضافی درون مفصل را در اصطلاح «افیوژن» مفصلی می گویند، از افیوژن مفصلی زانو گاهی با عبارت «آب آوردن زانو» نیز یاد می‌شود. افیوژن مفصلی زانو در برخی موارد به برجستگی پشت زانو (کیس بیکر) و درد پشت زانو منجر می‌گردد. التهاب در موارد پیشرفته در صورت شناورشدن قطعه‌های کوچکی از غضروف شکسته شده اطراف ناحیه داخلی مفصل زانو و در نتیجه تحریک و التهاب بافت نرم مفصل نیز رخ می‌دهد. به علاوه مفصل در موارد پیشرفته بیماری شکل طبیعی خود را از دست می‌دهد.

غضروف از توانایی محدودی برای ترمیم خود برخوردار است؛ بنابراین بدن با تشکیل زائده‌هایی استخوانی واکنشی جبرانی نشان می‌دهد که به بزرگ شدن آشکار مفصل می‌انجامد. بروز نشانه‌ها همواره با میزان آسیب مفصل مرتبط نیست، گاهی علایم آرتروز زانو بدون هیچ دلیل مشخصی می‌آیند و می‌روند و در نتیجه ارزیابی نتیجه بخش بودن درمان را دشوار می‌سازند. ورزش زانودرد به منظور قوی نگه داشتن عضله‌های نگه دارنده زانو، نداشتن اضافه وزن و اجتناب از انجام ورزش‌های پربرخورد در کاهش علائم مؤثر است.

عوامل ابتلا به آرتروز زانو

آسیب دیدگی زانو یکی از رایج‌ترین دلایل آن است اما موارد دیگری هم مانند بیماری آرتروز زانو باعث از بین رفتن و ناراحتی مفصل می‌شود.

علل شایع زانودرد در افراد جوانتر عبارتند از استفاده بیش از حد از زانو و آسیب دیدگی. همچنین زانودرد می‌تواند ناشی از عفونت (به عنوان مثال استئومیلیت، بورسیت سپتیک) و بیماری‌هایی خاص باشد.

• پا به سن گذاشتن
• چاقی
• استعداد ژنتیکی
• آسیب دیدن مفصل زانو
• ورزش نکردن/ سبک زندگی بی تحرک
• ضعف عضلانی- عضله‌های چهارسر ضعیف (عضله‌های کشاله ران که به زانو متصل می‌شوند).
• استفاده بیش از اندازه طولانی مدت/ تحمیل کردن وزن فراوان بر زانو (انجام مکرر حرکت‌هایی چون سرپا نشستن/ زانوزدن همراه با بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت‌های پربرخوردی مانند دویدن سریع یا آهسته).
• انحراف پا
• کفش نامناسب (پاشنه بلند)

تشخیص آرتروز زانو

تشخیص زودهنگام آرتروز زانو باعث جلوگیری از آسیب دیدگی دائمی می‌شود. آرتروز معمولاً با بررسی سابقه پزشکی و معاینه زانو تشخیص داده می‌شود. پرتونگاری (اشعه ایکس) می‌تواند در تشخیص آرتروز زانو مفید باشد. غضروف در پرتونگاری معمولی آشکار نمی‌شود، بنابراین میزان تحلیل غضروف با توجه به فاصله بین استخوان‌های آن غضروف تعیین می‌شود.

پس به جرات می‌توان گفت که در پرتونگاری متداول احتمال مشخص نشدن ابتلا به آرتروز در مراحل اولیه بیماری بسیار بالا است و امکان دارد دو رادیولوژیست نظرات متفاوتی درباره یک عکس یکسان داشته باشند. اما ام. آر. آی، بافت نرم (و استخوان‌ها) و همچنین مفصل در حال حرکت را نشان می‌دهد.

تصویربرداری اشعه ایکس پیشرفته با انکسار نور (DEI) گونه نوینی از پرتونگاری است که علاوه بر استخوان‌ها، بافت های نرم را نیز نشان می‌دهد. DEI از مقادیر بسیار پایین تشعشع استفاده می‌کند؛ کاربرد این روش برای تصویربرداری از غضروف هنوز در بیمارستان‌ها رواج نیافته است، اما دانشمندان در تلاش‌اند با تولید انبوه این دستگاه، امکان استفاده از آن را برای همگان فراهم کنند.

درمان با جراحی آرتروز زانو

در حالتی که هیچکدام از روش‌های غیرجراحی برای کنترل درد بیمار مؤثر نباشد، پزشک درمان با جراحی را پیشنهاد کند.

درمان آرتروز با جراحی آرتروسکوپی

جراحی آرتروسکوپی یک روش جراحی غیرتهاجمی است که در آن یک دوربین متصل به نمایشگر تصویری از راه برش کوچکی وارد بدن بیمار می‌شود. آرتروسکوپی یک عمل کوچک و جزیی است که معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود. غضروف ناهموار آسیب دیده تراشیده، خارها (زائده‌های) استخوانی برداشته و قطعات جداشده از غضروف بیرون آورده می‌شوند.

تعویض مفصل زانو

جراحی تعویض زانو یا آرتروپلاستی یک عمل جراحی مهم و دشوار و آخرین راهکار درمانی برای موردهای بسیار شدید و وخیم آرتروز زانو در زمانی است که تمامی دیگر روش‌ها در تسکین درد مؤثر نبوده باشند. تعویض مفصل زانو بی عیب و نقص نیست و طول عمر محدود 10 تا 20 ساله دارد. بیمار پس از انجام این عمل می‌تواند فعالیت‌های روزمره و ورزش‌های هوازی کم برخورد را بدون بروز درد انجام دهد، با این حال، استفاده مفرط فرسایش بخش‌های زانو را تسریع می‌کند.

پیوند غضروف

متاسفانه پیوند غضروف برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو عملی نیست و تنها برای ناهنجاری‌های کوچک غضروف مفصلی و نه برای آسیب منتشر رایج در آرتروز زانو قابل انجام است. پیوند غضروف با برداشتن قطعه‌های کوچکی از غضروف ناحیه‌ای از زانو انجام می‌شود که کمترین میزان وزن را تحمل می‌کند. سپس این غضروف خارج از بدن رشد داده می‌شود و دوباره برای ترمیم آسیب‌های جزیی درون بدن قرار می‌گیرد.

درمان آرتروز زانو بدون جراحی

منظور از درمان قطعی در آرتروز زانو کاهش درد به منظور بازگشت بیمار به فعالیت‌های عادی روزانه می‌باشد.

دارو

درمان دارویی که با مصرف استامینوفن آغاز می‌شود، به مدیریت و تسکین درد کمک می‌کند. برخی از بیماران با مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا سلبرکس، بازدارنده انتخابی آنزیم سیکلواکسیژناز (2-COX)، دردشان بیشتر تسکین می‌یابد. داروهای ضددرد مخدر برای بیمارانی تجویز می‌شود که نیاز به مسکن‌های قوی‌تری دارند.

تزریق

مایع مفصلی دارای اسید هیالورونیک (هیالورونیت) است که باعث غلظت و چسبندگی‌اش می‌شود. تولید اسید هیالورونیک در اثر ابتلا به آرتروز کاهش می‌یابد و غلظت آن در مایع مفصلی کم می‌شود. با رقیق‌تر شدن مایع، قابلیت روان کنندگی حرکتی مفصل و ضربه گیری آن نیز رو به کاستی می‌گذارد.

درمان آرتروز زانو با تزریق

در درمان ویسکو ساپلمنتیشن سه تزریق طی سه هفته انجام می‌شود. مایعی (اسید هیالورونیک) مشابه به مایع مفصلی طبیعی درون مفصل زانو برای حفاظت و روان کردن حرکت آن تزریق می‌شود. (مایع مفصلی ژل مانند طبیعی (مایع سینوویال) در موارد ابتلا به آرتروز زانو رقیق‌تر می‌شود.) تسکین درد زانو معمولاً 6 تا 9 ماه زمان می‌برد؛ در صورت بروز مجدد علائم، می‌توان تزریق‌ها را تکرار کرد. میزان اثربخشی این روش در موارد خفیف‌تر بسیار بالا است و حتی در موارد بسیار شدید نیز بیش از 50 درصد تزریق‌ها با موفقیت همراه است.

کمپرس سرد و گرم

گرم کردن: گرما با افزایش جریان خون، درد و سفتی را کاهش می‌دهد. همچنین گرما عامل بازدارنده آرامش بخش درد زانو است. اما توجه داشته باشید که مستقیماً مفصل ملتهب را گرم نکنید؛ البته معمولاً در مراحل اولیه آرتروز زانو اثری از التهاب نیست. هر بار به مدت 20 تا 30 دقیقه از کمپرس گرم استفاده کنید، و بین هر دو بار گرم کردن دست کم یک ساعت وقفه ایجاد کنید تا از رسیدن حرارت بیش از اندازه به بافت ها جلوگیری کنید. هم گرم کردن خشک و هم گرم کردن مرطوب، هر دو، مفید فایده‌اند، اما گرم کردن مرطوب سریع‌تر و عمیق‌تر به بافت ها نفوذ می‌کند. برای گرم کردن مرطوب، می‌توانید از یک حوله خیس خورده در آب گرم استفاده کنید، هر چند این حوله به سرعت خنک می‌شود.

یک روش دیگر گرم کردن مرطوب قرار دادن حوله‌ای مرطوب بین زانو و بطری آب گرم است. البته می‌توانید پوشش‌های گرم کننده مرطوب را خریداری نمایید. گرم کردن و مالش زانو را به هیچ عنوان همزمان انجام ندهید، چون ممکن است منجر به سوختگی شود.

سرد کردن: سرما با تنگ کردن رگ‌های خونی درد و التهاب زانو را کاهش می‌دهد. یخ پیچیده شده در پارچه را هر 3 یا 4 ساعت یک بار به مدت 15 تا 20 دقیقه بر روی مفصل ملتهب قرار دهید. سرد کردن مرطوب (قراردادن حوله‌ای مرطوب بین پوست و کمپرس یخ) در مقایسه با سرد کردن خشک از نفوذ و سرعت بیشتری برخوردار است. در صورت ابتلا به مشکلات گردش خون یا آسیب‌های عصبی، از روش درمان سرد یا گرم کردن استفاده نکنید، مگر آن که پزشک بی خطر بودن آن را تأیید کند.

با کاهش وزن، آرتروز زانو را بهبود بخشید

اضافه وزن فشار مضاعفی را بر زانو، این مفصل تحمل کننده وزن، وارد می‌کند. حتی از دست دادن 5 کیلوگرم وزن نیز تأثیر شگرفی بر برطرف شدن علائم آرتروز زانو دارد.

ورزش

ورزش زانو برای درمان آرتروز زانو بسیار مفید است: عضله‌های قوی پا از زانو حمایت می‌کنند و ضربه را پیش از رسیدن به زانو جذب می‌کنند. ورزش دادن عضله‌های چهارسر گردش خون را در مفصل زانو افزایش می‌دهد و براساس یافته‌های پژوهش‌های انجام شده، تغییرات زیست شیمیایی سودمند در مایع مفصلی زانو را بر می‌انگیزد و خاصیت لغزندگی و روان کنندگی حرکت آن را بهبود می‌بخشد.

از این گذشته ورزش کردن دامنه حرکتی زانو را افزایش می‌دهد. با این وجود، نرمش‌هایی که منجر به کشش بیش از اندازه عضله‌های چهارسر می‌شوند برای آن دسته از بیماران مبتلا به آرتروز زانو که دچار انحراف زانو هستند، می‌توانند مضر باشند و به وخامت شرایطشان بیانجامد. پزشک معالج یا دکتر فیزیوتراپی با توجه به وضعیت زانو راهنمایی‌های لازم را درباره انتخاب نرمش مناسب ارائه می‌دهد.

آب درمانی آرتروز زانو را بهبود میبخشد

به استفاده از آب، در حالت مایع، یخ یا بخار، برای اهداف درمانی آب درمانی گویند. این روش شامل نرمش کردن در استخر، غوطه ور شدن در چرخش آب، سونا و کمپرس‌های سرد و گرم می‌شود. غوطه ور شدن یا نرمش کردن در آب گرم برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو بسیار کارآمد هستند.

باندپیچی

بستن زانو، به رغم مشخص نبودن دلیل مفید بودن اش، منجر به کاهش قابل ملاحظه درد زانوی ناشی از آرتروز می‌شود. دکتر فیزیوتراپی روش‌های باندپیچی مختلف و مناسب را به بیمار آموزش می‌دهد. پوست گاهی اوقات در اثر باندپیچی تحریک می‌شود و می‌سوزد.

بهبود آرتروز زانو با بریس (زانوبند)

بریس های تخلیه کننده وزن، مناسب برای موارد خاصی از آرتروز زانو، برای تسکین درد زانوی مبتلایان به این بیماری طراحی می‌شوند. غضروف معمولاً در یک سمت مفصل زانو بیش از سمت دیگر فرسوده می‌شود، در نتیجه استخوان ران تغییر زاویه می‌دهد و روی استخوان درشت نی سمت فرسایش یافته ساییده می‌شود.

بریس های تخلیه کننده وزن بار (فشار) روی مفصل زانو را با تغییر زاویه مفصل زانو به خود جذب می‌کنند. با تغییر زاویه مفصل زانو، فضایی بین استخوان ران و درشت نی ایجاد می‌شود که به تسکین درد و افزایش دامنه حرکتی کمک می‌کند. در پرتونگاری (اشعه ایکس) مشخص می‌گردد که آیا فضای بین استخوان ران و درشت نی زاویه دار شده است یا خیر.

دکتر فیزیوتراپی پس از انجام معاینات تشخیص می‌دهد که آیا بستن این بریس نتیجه بخش خواهدبود یا خیر و راهنمایی لازم درخصوص تهیه بریس زانوی مناسب را ارائه می‌دهد.

طب سوزنی

بر طبق نتایج یکی از مطالعات اخیر در زمینه طب سوزنی و آرتروز زانو، درمان طب سوزنی در بلندمدت درد را کاهش و عملکرد را افزایش می‌دهد.

درمان آرتروز زانو با فیزیوتراپی

یکی از درمان‌های آرتروز ستون فقرات فیزیوتراپی است، تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS) با تکانه‌های الکتریکی با ولتاژ پایین توسط الکترودهای متصل شده به بدن در محل درد تحریک می‌شوند. این روش منجر به تسکین درد برخی از بیماران می‌شود.

اوزون درمانی

اوزون درمانی یک روش تزریقی است که باعث بازگشت جریان خون به بافت ها می‌شود و با مهیا کردن مواد لازم برای بافت های آسیب دیده باعث بهبودی این بافت ها می‌شود. این تزریق ترکیباتی از پروکائین برای کاهش درد و دوزهایی از هورمون‌های استروییدی برای جلوگیری از فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی بدن و رساندن مواد لازم برای بهبودی بافت ها است. در این روش از مواد ضدالتهاب و اکسیژن و اوزون برای بازسازی و ترمیم بافت ها استفاده می‌شود.

اوزون باعث تحریک جریان خون می‌شود و با افزایش اکسیژن در سلول‌ها باعث افزایش انرژی آن‌ها می‌شود. اوزون در پراکسید ترکیب می‌شود و باعث تحریک جریان خون می‌شود و در نتیجه سلول‌ها مواد مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند و بازسازی و ترمیم می‌شوند. جریان خون و سلول‌ها بهبود می‌یابد و بافت ها شروع به بهبودی می‌کنند. روش اوزون درمانی برای انواع مختلفی از درد زانو ناشی از ماهیچه‌ای یا مفصلی مانند آرتروز زانو مفید است.

درمان آرتروز زانو با اوزون درمانی

با استفاده از روش اوزون تراپی یا اوزون درمانی ترکیبی از اوزون، پروکایین، ویتامین B12 و مواد دیگر در بافت های نرم یا لیگامنت ها یا تاندون‌هایی که به استخوان متصل شده است تزریق می‌شود این تزریق در مفصل متورم انجام می‌شود و باعث درمان تورم و سپس افزایش جریان خود می‌شود و رسوبات فیبری را تحریک می‌کند تا باعث شود سلول‌ها با کمک این رسوبات بافت های اتصال آسیب دیده را ترمیم کنند.

میزان بالایی از مواد غیرفعالی که در اتم‌های اکسیژنی موجود در اوزون پیدا شده است زمانی که با مواد مفید و بی خطر اوزون ترکیب شوند بی خطر هستند و باعث درمان التهابات می‌شوند و می‌تواند به عنوان یک عامل تاثیرگذار محسوب شود. این تزریق باید هر 2-1 یکبار تکرار شود. بعد از اولین یا دومین اوزن درمانی برای تسکین درد آرتروز زانو بیماران به نتیجه دلخواه دست می‌یابند.

گلوکزآمین و کندرویتین و دیگر مکمل‌ها مطالعاتی درخصوص تاثیرگذاری گلوکزآمین و کندرویتین بر کاهش یا متوقف ساختن پیشرفت آرتروز در دست انجام است.