تخمه آفتابگردان میوه گل آفتابگردان است که بسیار انرژی‌زا بوده، سرشار از انواع مواد معدنی و ویتامین‌های موردنیاز برای سلامتی بدن است و غیرازآن خواص درمانی بسیاری نیز دارد.
مغز تخمه آفتابگردان بسیار پرطرفدار بوده واصلی‌ترین کاربرد مغز این دانه، استفاده از آن در صنایع تهیه روغن است. همچنین از آن برای استخراج یکی از پرمصرف‌ترین روغن‌های گیاهی به نام روغن آفتابگردان نیز استفاده می‌شود. به‌طورکلی خواص تخمه آفتابگردان نیز همانند خواص پسته و خواص گردو بوده و از دانه‌هایی است که برای درمان بیماری‌های متعدد کاربرد دارد. کمک به درمان عفونت‌های مجاری ادرار، درمان برونشیت، سرماخوردگی، زخم معده و تخفف دردهای روماتیسمی از خواص تخمه آفتابگردان و مزایای مصرف آن برای سلامتی می‌باشد. برای آشنایی بیشتر با خواص تخمه آفتابگردان با ما همراه باشید.
گیاه شناسی آفتابگردان و تخمه آن
آفتابگردان گلی است یک‌ساله با ساقه‌های خشن که ارتفاع آن از نیم متر تا گاهی 5/3 متر متغیر می‌باشد و در گیاه‌شناسی جزو تیره گل ستاره‌ای‌ها طبقه‌بندی می‌گردد. گل آفتابگردان گلی بسیار درشت و زیبا، به قطر ۳۵ سانتیمتر می‌باشد. برگ آفتابگردان کم‌وبیش بیضی‌شکل، مضرس، کرکدار و زبر می‌باشد. گیاه آفتابگردان بومی آمریکا بوده و از این منطقه به سایر نقاط جهان صادرشده است.
تخمه آفتابگردان میوه گل آفتابگردان می‌باشد در وسط گل قرمزرنگ آن دایره‌ای قهوه‌ای‌رنگ وجود دارد که تخم‌های آفتابگردان دورادور آن را گرفته‌اند و به رنگ‌های سفید، خاکستری مخطط، قهوه‌ای، بنفش تیره و مشکی دیده می‌شود. از دانه آفتابگردان جهت روغن‌کشی و صنایع تهیه غذاهای خوراکی استفاده می‌شود.
مواد موجود در 100 گرم تخمه آفتابگردان
| ویتامین E | 10 ـ 18 میلی‌گرم |
| ویتامین B1(تیامین) | 82/0 میلی‌گرم |
| منگنز | 73/0 میلی‌گرم |
| منیزیم | 44/127 میلی‌گرم |
| مس | 63/0 میلی‌گرم |
| سلنیوم | 42/21 میلی‌گرم |
| فسفر | 8/253 میلی‌گرم |
| ویتامین B5 | 43/2 میلی‌گرم |
| فولات | 86/81 mcg |
طبع تخمه آفتابگردان گرم است یا سرد؟
تخمه آفتابگردان یکی از آجیل‌های پرطرفدار و پرخاصیت است که در رنگ‌های مختلف مانند سیاه، خاکستری و سبز تیره در دسترس است. این مغزهای گیاهی سرشار از انواع مواد معدنی و ویتامین مانند فسفر، منگنز، روی، پتاسیم، منیزیم، آهن، ویتامین ای و ویتامین ب هستند. طبع تخمه آفتابگردان مستقل از اینکه خام یا بوداده باشد، گرم و خشک (درجه ۳) است، به همین دلیل است که بعد از خوردن این مغزهای خوشمزه احساس‌گرمی و تشنگی می‌کنید.
مصلحات تخمه آفتابگردان؛ آب‌غوره، آب انار و سرکه
تخمه آفتابگردان صفرازا است و زیاده‌روی در مصرف آن در افراد صفراوی (طبع گرم و خشک) و افراد سوداوی (سرد و خشک) باعث بروز مشکل می‌شود. بروز جوش، خارش، احساس عطش برخی از عوارض این دانه‌های خوشمزه هستند که در اثر گرمی آن به وجود می‌آیند.
برای جلوگیری از این عوارض افراد باید این مغزیجات را همراه با مصلح مصرف کنید. آب‌غوره، آب انار و سرکه از مصلحات تخمه آفتابگردان هستند، همه این مواد غذایی طبع سردی دارند و به تعادل طبع تخمه آفتابگردان کمک می‌کنند.
تخمه آفتابگردان میوه گل آفتابگردان است
خواص تخمه آفتابگردان
ویتامین E و سلنیوم
تخمه آفتابگردان یکی از منابع خوب ویتامین E است. با خوردن هر ۲۸ گرم تخمه آفتابگردان می‌توان ۷۶ درصد از ویتامین E توصیه‌شده را تأمین کرد. این ویتامین یک آنتی‌اکسیدان است که به حفاظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند. طبق اعلام مرکز پزشکی مریلند، افرادی که ویتامین E بیشتری مصرف می‌کنند، کمتر در معرض بیماری‌های قلبی قرار می‌گیرند. این ویتامین برای سلامت چشم‌ها هم مفید است و آن‌ها را در برابر دژناریسیون (تحلیل رفتن) ماکولا محافظت می‌کند.
سلنیوم یک مادهٔ معدنی است که همراه با ویتامین E، به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان، سلول‌ها را از آسیب حفظ می‌کند. انجمن ملی تخمه آفتابگردان می‌گوید که ۲۸ گرم تخمه آفتابگردان حاوی تقریباً ۲۴ درصد میزان توصیه‌شدهٔ سلنیوم برای مردان و ۳۱ درصد برای زنان است.
چربی‌های خوب و پروتئین
تخمه آفتابگردان حاوی چربی‌های تکثیر نشده و چربی‌های چندگانهٔ غیراشباع است؛ ازآنجاکه این‌ها لیپوپروتئین پرچگالی یا کلسترول خوب را افزایش و درعین‌حال موجب کاهش کلسترول مضر و بد می‌شوند، اصطلاحاً به آن‌ها چربی‌های خوب می‌گویند. تقریباً ۹۰ درصد چربی‌های موجود در تخمه آفتابگردان چربی‌های غیراشباع یا سالم هستند. همچنین تخمه‌ها حاوی پروتئین هستند که به ساخت و استحکام عضلات و بافت‌های بدن کمک می‌کند. ۲۸ گرم تخمه آفتابگردان حاوی ۱۲ درصد از میزان پروتئین توصیه‌شده است.
اسیدفولیک
اسیدفولیک نوعی ویتامین B است که به‌طور طبیعی در غذا وجود دارد. این ویتامین به ساخت سلول‌های جدید DNA و RNA می‌پردازد و می‌تواند مانع تغییرات سرطان‌زا در DNA شود. وجود اسیدفولیک همچنین برای ساخت گلبول‌های قرمز در بدن و نگه‌داشتن هموسیستئین در حالت عادی که نوعی اسیدآمینه است، ضرورت دارد. اسیدفولیک برای زنانی که در دوران بارداری به سر می‌برند هم لازم است و به رشد و تکامل جنین کمک می‌کند. ۲۸ گرم تخمه آفتابگردان حاوی ۱۷ درصد از اسیدفولیک موردنیاز بدن است.
سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی
تخمه آفتابگردان همچنین حاوی مقادیر زیادی از مس، روی (زینک)، آهن و فیبر است. این مواد معدنی به رساندن اکسیژن به گلبول‌های قرمز خون و انرژی‌زایی، حفظ سیستم ایمنی بدن، ثابت نگه‌داشتن قند خون و کلسترول و جلوگیری از یبوست کمک می‌کنند.
خطرات مصرف بیش‌ازحد تخمه آفتابگردان
همان‌طور که گفتیم، تخمه آفتابگردان علاوه بر مزایای متنوعی که برای سلامتی دارد، چنانچه بیش‌ازحد مصرف شود، ممکن است خطراتی برای سلامتی نظیر اضافه‌وزن و جذب بالای سدیم داشته باشد. بهترین کار این است که میزان استاندارد، یعنی ۲۸ گرم را مدنظر داشت.
۱. اضافه‌وزن
مصرف بیش‌ازحد هر نوع مادهٔ غذایی می‌تواند باعث اضافه‌وزن ناخواسته شود. افزایش وزن معمولاً براثر مصرف کالریِ بیشتر از حدی است که بدن آن را می‌سوزاند. وقتی بدن شما توانایی سوزاندن کالری‌های جذب‌شده را نداشته باشد، آن‌ها را به شکل چربی ذخیره می‌کند. میزان مصرف کالری شما بسته به عواملی نظیر جنسیت، سن و سطح فعالیتتان متغیر است. یک وعدهٔ ۲۸ تا ۳۰ گرمی تخمه آفتابگردان ۱۷۵ کالری تولید می‌کند که حدوداً ۱۰ درصد میزان کالری مجاز (۲۰۰۰) را تشکیل می‌دهد. اگر بیش از این مقدار، یعنی یک تا چهار برابر تخمه آفتابگردان مصرف شود، در یک وعده تخمه خوردن حدود ۸۷۵ کالری وارد بدن خودکرده‌اید. خوردن این‌همه تخمه آفتابگردان علاوه بر وعده‌های غذایی دیگر در طی روز، کالری دریافتی بدنتان را افزایش می‌دهد که درنتیجه وزنتان بالا می‌رود.
چربی های تخمه آفتابگردان برای عملکرد قلب مفید هستند
۲. جذب بیش‌ازحد چربی اشباع
تخمه آفتابگردان منبعی غنی از چربی‌های غیراشباع چندگانه و تکثیر نشده است. این چربی‌ها برای عملکرد قلب مفید هستند، اما باید در نظر داشت که تخمه آفتابگردان منبعی از اسیدهای چرب هم هستند که مصرف زیاد آن‌ها می‌تواند منجر به افزایش سطح لیپوپروتئین کم‌چگالی و یا همان کلسترول بد شود. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند که مصرف چربی اشباع‌شده باید بیشتر از ۷ درصد کالری نباشد، زیرا از ۲۰۰۰ کالری، فقط ۱۴۰ کالری باید به چربی‌های اشباع‌شده اختصاص یابد. یک وعده تخمه آفتابگردان حاوی ۱.۷ گرم چربی اشباع است، یعنی معادل ۱۵ کالری دارد، چراکه چربی‌ها به ازای هر گرم ۱۵ کالری دارند. اگر فقط در یک وعده ۱۵۰ گرم تخمه آفتابگردان بخورید، ۷۵ کالری از چربی‌های اشباع وارد بدن خود می‌کنید که بیشتر از میزان مجاز چربی اشباع‌شدهٔ روزانه است. اگر علاوه بر تخمه آفتابگردان، غذاهای دیگرِ سرشار از چربی اشباع مصرف کنید، مشکلاتی برای سلامتی‌تان به وجود خواهد آمد.
۳. نمک فراوان تخمه‌ها
در فرایند «بو دادن» به برخی از تخمه‌های آفتابگردان نمک افزوده می‌شود. بنا بر اعلام سامانه داده‌های ادارهٔ کشاورزی ایالات‌متحدهٔ آمریکا تخمه آفتابگردان‌هایی که به آن‌ها نمک‌زده شده است، ۱۷۰ میلی‌گرم سدیم دارند. این در حالی است که انجمن سلامت آمریکا توصیه می‌کند، برای جلوگیری از فشارخون بالا و نیز جلوگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی، روزانه فقط ۱۵۰۰ میلی‌گرم مصرف شود.
۲۸ گرم تخمه آفتابگردان نمک‌زده شده ۱۲ درصد این میزان توصیه‌شده را برای بدن فراهم می‌کند و اگر از سایر غذاهای شور پرهیز شود، این مقدار برای یک اسنک خوشمزه پذیرفتی است. هرچند اگر ۱۵۰ گرم تخمه آفتابگردان شور میل کنید، حدود ۶۰ درصد از میزان مجاز سدیم بدن خود را در یک اسنک مصرف کرده‌اید، یعنی در انتهای روز بیش‌ازحد مجاز، سدیم جذب بدن شما شده است.
۴. سایر مشکلات احتمالی
تخمه‌های آفتابگردان سرشار از سایر مواد مغذی هستند که مصرف بیش‌ازحد آن‌ها برای سلامتی زیان‌آور است. برای نمونه، ۱۵۰ گرم تخمه آفتابگردان حاوی ۱۶۲۱ میلی‌گرم فسفر است که ۲۳۲ درصد میزان توصیه‌شده است. ۱۵۰ گرم تخمه آفتابگردان نیز ۱۱۱ میکروگرم سلنیوم است که ۲۰۲ درصد میزان توصیه‌شده است.
مصرف بیش‌ازحد این دو مادهٔ غذایی مشکلات جدی برای سلامتی دارد. مسمومیت غذایی ناشی از فسفر می‌تواند به کلسیفیکاسیون (آهکی‌شدن) بافت‌های غیر اسکلتی بینجامد و به کلیه‌ها آسیب بزند؛ مسمومیت ناشی از سلنیوم نیز می‌تواند به علائم سلنوزیز مثل تردی و شکنندگی موها و ناخن‌ها، خارش پوست، خستگی و بی‌حوصلگی و حتی مرگ منجر شود. یک وعدهٔ ۱۵۰ گرمی تخمه آفتابگردان تقریباً ۳۰ درصد میزان مجاز فسفر و سلنیوم اعلام‌شده توسط مؤسسهٔ سلامت آمریکا را فراهم می‌کند.
خواص داروئی
اسانس گل آفتابگردان برای التیام زخم‌ها و پائین آوردن فشارخون بکار می‌رود. اسانس برگه‌ای آفتابگردان خاصیت میکروب‌کشی دارد. در طب قدیم ایران و در طب چینی از تمام قسمت‌های گیاه آفتابگردان استفاده می‌شود.
در موارد زیر می‌توان از این گیاه استفاده کرد و از خواص درمانی آن برخوردار شد:
- زنگ زدن گوش: مغز ساقه آفتابگردان را در آب جوش ریخته و مانند چائی دم‌کنید و روزی سه فنجان از این چایی بنوشید.
- تقویت معده و پائین آوردن فشارخون: 30 گرم برگه‌های خشک آفتابگردان را دم‌کنید و سه فنجان در روز بنوشید.
- سرگیجه و ورم صورت، آب آوردن بدن و تسریع زایمان: 20 گرم از گلهای خشک آفتابگردان را در آب جوش دم‌کنید و روزی سه فنجان از این دم‌کرده را بنوشید.
- درد معده، بیماری‌های دستگاه ادراری، یبوست: 30 گرم ریشه خشک‌شده آفتابگردان را در آب جوش ریخته و مدت 5 دقیقه بگذارید بجوشد یک فنجان از آن را سه بار در روز بنوشید.
- آرتروز و ورم پستان: هنگامی‌که آفتابگردان گل می‌دهد طبق گل (قسمت پایین گل که مانند بشقابی است) را جدا کرده و در آن انداخته آن‌قدر بجوشانید که شیره چسبناکی باقی بماند و سپس این شیره را روی مفصل‌های دردناک بمالید و ماساژ دهید درد آرتروز برطرف می‌شود. برای درمان ورم پستان در زنان شیرده طبق گل را هنگامی گه گل دانه داده است جدا کنید و در زیر آفتاب خشک کرده و سپس تکه‌تکه کرده و تفت دهید که کاملاً قهوه‌ای شود و بعد آن را خورد کرده به‌صورت پودر درآورید و این پودر را در آب جوش که کمی شکر به آن اضافه کرده‌اید ریخته و این شربت را به مریض بدهید تاشفا یابد.
خواص دارویی گل آفتابگردان
- اسهال خونی: برای درمان اسهال خونی تخم آفتابگردان را (به مقدار 30 گرم) در آب ریخته و حدود یک ساعت با حرارت ملایم بپزید سپس آن را با نبات یا قند شیرین کرده و به مریض بدهید.
- سردردی که همراه با سرماخوردگی است: 30 گرم تخم آفتابگردان را در دو لیوان ریخته و بگذارید بجوشد تا نصف لیوان آن باقی بماند و این جوشانده را دو بار در روز بنوشید.
- بیماری فتق: 30 گرم ریشه تازه آفتابگردان را با آب و شکر قهوه‌ای بجوشانید و جوشانده را سه بار در روز بنوشید.
- سنگ کلیه: حدود یک متر از مغز ساقه آفتابگردان را در دو لیوان آب ریخته و بگذارید آهسته با ملایمت بجوشد تا مقدار آن به نصف لیوان تقلیل یابد آنگاه به مدت یک هفته و روزی یکبار آن را بنوشید تا از شر سنگ کلیه راحت شوید.
- زخم، بریدگی و جراحت: مغز و ساقه آفتابگردان را باید له کرد و مانند پماد روی زخم جراحت گذاشت این عمل خونریزی را بند می‌آورد و بهبودی را تسریع می‌کند. سعی کنید گیاه آفتابگردان را در حیاط خود بکارید و از خواص درمانی آن استفاده کنید.
نحوه مصرف تخمه آفتابگردان؛ یک میان وعده پرخاصیت و طعم‌دهنده عالی
برای اضافه کردن این آجیل به رژیم غذایی خود، طبق روش‌های زیر عمل کنید:
تخمه آفتابگردان خام یک میان وعده مناسب در طی روز تخمه‌های بوداده طرفداران بیشتری دارند، اما بهتر است بدانید تخمه‌های خام سالم‌ترند. شما می‌توانید این آجیل خوشمزه را در طول روز به‌ویژه صبح‌ها به‌عنوان میان وعده استفاده کنید؛ اما اگر این مغزیجات گیاهی را آخر شب بخورید، بدن فرصت کافی برای سوزاندن کالری آن ندارد و بدون شک دچار اضافه‌وزن خواهید شد. همچنین مصرف این آجیل زمانی که احساس گرسنگی می‌کنید برای معده مضر است.
استفاده در آشپزی؛ تزئین غذا و پخت املت
استفاده از این آجیل در آشپزی طعم متفاوتی به غذا می‌دهد. درصورتی‌که می‌خواهید از این مغزهای گیاهی در آشپزی استفاده کنید، آن‌ها را ابتدا کمی بوداده یا در روغن‌زیتون کمی سرخ‌کنید، سپس آن‌ها را استفاده نمایید.
تزیین سالاد با تخمه آفتابگردان طعم منحصربه‌فردی به آن می‌دهد.
از مغز پودر شده این آجیل پرخاصیت برای تزیین و طعم بخشی به دسر، بستنی، ژله، کلوچه و … استفاده کنید.
در هنگام پخت املت به آن تخمه اضافه کرده و یک طعم جدید را تجربه کنید.
