اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) چیست؟
شخصیت نمایشی یا هیستریونیک در وضعیت ناپایدار روحی هستند، چراکه خودباوری در آن‌ها متأثر از توجه دیگران می‌باشد. خودنمایی، جلب‌توجه دیگران و رفتارهای اغواگرانه از ویژگی‌های افراد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی است. مبتلایان به اختلال شخصیت نمایشی اگر نتواند نظر دیگران را به خود جلب کنند، سرخورده و افسرده می‌شود تا جایی ممکن است به کارهای نامتعارفی مثل خودکشی دست بزنند.
شخصیت نمایشی یا هیستریونیک
افراد دارای شخصیتی نمایشی، رفتار توجه طلبانه بسیار زیادی از خود نشان می‌دهند. آن‌ها در افکار و احساسات خود اغلب مبالغه می‌کنند و هر چیز ساده‌ای را مهم‌تر ازآنچه درواقع هست، جلوه می‌دهند. اگر کانون توجه واقع نشوند یا تحسین و تأیید نشوند، تندخو می‌شوند، می‌زنند زیر گریه و دیگران را ملامت می‌کنند و به آن‌ها افتراهای ناروا می‌زنند.
رفتار اغواگرانه در این‌گونه بیماران، از هر جنسی که باشند، شایع است. افراد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی تحریک‌پذیر و هیجانی‌اند و رفتاری پررنگ و لعاب، نمایشی و برونگرایانه دارند؛ اما علی‌رغم رفتار متظاهرانه و پرزرق‌وبرقی که دارند، اغلب نمی‌توانند دلبستگی عمیقی را به مدت طولانی حفظ کنند.
این بیماران، خود را همتای برترین ستاره‌های سینما می‌دانند و همواره ستاره متظاهر مجلس بوده و با دلربایی، جذابیت‌های ظاهری و اغواگری و عشوه‌گری می‌کوشند در کانون توجه باشند. آنان هیجان‌ها و روابطی پرشور، ولی درعین‌حال سطحی و پیوسته در حال تغییر دارند.
آنان مثلاً با فخرفروشی دربارهٔ داشتن سهام سازمان‌های بزرگ یا مهارت‌های ورزشی یا هنری، می‌کوشند توجه دیگران را به خود جلب کنند. علایق و نگرش‌های آنان به سهولت تحت تأثیر دیگران یا نقشی که هم‌اکنون ایفا می‌کنند، قرار می‌گیرد. آنان به‌سرعت، روابط صمیمانه پرشوری را برقرار می‌کنند، ولی به‌سرعت خسته شده و احساس می‌کنند که قدرشناسی کافی از آنان به عمل نیامده است.
ویژگی‌های اختلال شخصیت نمایشی
احساساتی بودن و توجه‌طلبی مفرط به‌صورت الگویی نافذ و فراگیر که از اوایل بزرگ‌سالی شروع‌شده باشد و در زمینه‌های مختلف تظاهر یابد که علامت اش وجود لااقل پنج‌تا از موارد زیر است:
– در موقعیت‌هایی که مرکز توجه نیست، ناراحت باشد و در رنج و مشقت به سر برد.
– مشخصه تعاملش با دیگران، رفتار نامتناسب به‌صورت اغواگری جنسی یا تحریک‌کنندگی جنسی باشد.
– ابراز احساساتش به‌سرعت تغییر کند و سطحی باشد.
– همواره از ظاهر جسمی خود برای جلب‌توجه دیگران استفاده کند.
– سبک تکلمش به نحوه افراطی مبتنی بر حدس و گمان و فاقد جزئیات باشد.
– خودنما و نمایشی باشد و در ابراز احساسات مبالغه کند.
– القا پذیر باشد، یعنی به‌راحتی تحت تأثیر افراد یا موقعیت‌ها قرار گیرد.
– روابط را خودمانی‌تر ازآنچه واقعاً هستند، بپندارد.
اختلال شخصیت نمایشی
افتراق اختلال شخصیت نمایشی با سایر اختلال‌ها
معمولاً تظاهرات رفتاری افراد مبتلابه شخصیت نمایشی با رفتارهای افراد مبتلابه اختلالاتی نظیر اختلال مرزی و خودشیفته شباهت‌هایی دارد. بااین‌حال روانشناسان بالینی و روان‌پزشکان با ارزیابی برخی ویژگی‌ها می‌توانند این اختلالات را از یکدیگر افتراق دهند. برای مثال هیجانات مفرط و توجه‌طلبی در اختلال شخصیت مرزی نیز وجود دارد؛ اما مبتلایان به این اختلال در کنار این ویژگی‌ها رفتارهایی نظیر آسیب زدن به خود، فوران‌های شدید خشم در روابط نزدیک، احساس پوچی بسیار در زندگی و آشفتگی‌های مرتبط با هویت را نیز از خود بروز می‌دهند که در شخصیت نمایشی دیده نمی‌شود.
همچنین افراد خودشیفته به‌طور بارزی نسبت به دریافت توجه از جانب دیگران اشتیاق دارند؛ اما تفاوتشان در این است که آن‌ها توجه را تنها در جهت تأیید برتری خود نسبت به دیگران می‌خواهند؛ اما افراد دارای شخصیت نمایشی ممکن است از هر حربه‌ای برای جلب‌توجه استفاده کنند، حتی اگر به بهای ضعیف نشان دادن خود باشد.
شخصیت نمایشی در روابط عاطفی و جنسی
پرداختن به تخیلات جنسی در مورد افرادی که با آن‌ها رابطه دارند، در مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی شایع است، منتها این تخیلات را همیشه بر زبان نمی‌آورند و به‌عوض اینکه ازنظر جنسی پرخاشگر باشند، عشوه‌گر و اهل لاس زدن هستند. این بیماران ممکن است به کژ کاری روانی-جنسی مبتلا باشند: زن‌های نمایشی ممکن است آنورگاسمی داشته باشند و مردهای نمایشی هم ممکن است دچار ناتوانی جنسی باشند.
برای آنکه مطمئن شوند نزد جنس مخالف جاذبه‌دارند، ممکن است تکانه‌های جنسی خود را به عمل درآورند. نیاز آن‌ها به مطمئن ساختن خود تمامی ندارد، بااین‌حال، روابط آن‌ها اغلب سطحی است و ممکن است افرادی مغرور، غرق در خود و دمدمی‌مزاج باشند. نیازهای بسیار شدید آن‌ها به وابستگی باعث می‌شود که زود به هر کس اعتماد کنند و خیلی راحت بشود فریبشان داد.
دفاع‌های عمده بیماران دچار اختلال شخصیت نمایشی، واپس‌زنی و تجزیه است. درنتیجه دفاع اول از فهم احساسات واقعی خود عاجزند و درنتیجه دفاع دوم نمی‌توانند انگیزه‌های خود را توضیح دهند. این افراد اگر تحت‌فشار روانی قرار گیرند، حس واقعیت سنجی‌شان به‌راحتی مختل می‌شود.
انواع سبک‌های رفتاری در اختلال شخصیت نمایشی
همه افرادی که مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی هستند تمایل بیمار گونی به دریافت توجه از جانب دیگران دارند. بااین‌حال هرکس بنا به روحیات منحصربه‌فرد خود راه متفاوتی را برای کسب این توجه انتخاب می‌کند. ما در ادامه به چند مورد از سبک‌های رفتاری که افراد هیستریونیک برای توجه‌طلبی از آن استفاده می‌کنند، اشاره‌کرده‌ایم:
-
هم‌خوانی و موافقت
برخی از افراد مبتلابه شخصیت نمایشی دائماً در تلاش‌اند تا به دیگران نشان دهند که با عقاید آن‌ها موافق بوده و آن‌ها را درک می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود که به‌طور افراطی هرگونه نظری از جانب دیگران را تأیید کنند. البته رفتارهای اغراق‌آمیز آن‌ها اغلب به‌طور غیرمستقیم به دیگران این پیام را می‌رساند که آن‌ها بیش از اینکه به نظر دیگران فکر کنند یا بخواهند برای آن‌ها ارزش قائل باشند، درواقع در تلاش هستند تا خود را مطرح کرده و دیده شوند.
اگر به سبک تعاملات این افراد دقیق‌تر نگاه کنید، خواهید دید که افراد نمایشی تا زمانی که در مرکز توجهات هستند بسیار مهربان و فروتن به نظر می‌رسند اما به‌محض اینکه از دایره توجه اطرافیان خارج می‌شوند تغییر موضع می‌دهند و به‌گونه‌ای عقاید پیشین خود را نقض می‌کنند.
-
کودک صفتی
بهترین واژه‌ای که برای توضیح سبک‌رفتاری برخی از افراد نمایشی می‌توان به کار گرفت کودک صفتی است. درواقع برخی از این افراد دائماً رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که ازنظر رشدی با سن آن‌ها تناسبی ندارد. آن‌ها با انجام رفتارهای کودکانه نظیر خنده‌ها یا گریه‌های شدید و به‌طور کل ابراز هیجانات خود به‌صورت اغراق‌آمیز، غیرقابل‌کنترل و ناپخته تلاش می‌کنند همه توجهات را به سمت خود برگردانند و به این طریق نیازهای درونی خود را ارضا کنند.
-
خونگرمی و سرزندگی
بسیاری از افراد در برخورد اول باشخصیت‌های نمایشی آن‌ها را افرادی سرزنده، خونگرم و معاشرتی توصیف می‌کنند. چراکه آن‌ها معمولاً در تلاش‌اند تا با برقراری روابط خوب با دیگران خودی نشان داده و به نحوی همه اطرافیانشان را تحت تأثیر قرار دهند.
اما این خونگرمی و سرزندگی تنها ظاهر قضیه است زیرا افرادی که شخصیت نمایشی دارند اغلب روابط بسیار سطحی با دیگران داشته و نمی‌توانند به‌طور پایدار و عمیق صمیمیت مثبت را تجربه کنند. درواقع این افراد تنها تا زمانی سرزندگی خود را حفظ می‌کنند که بدانند به آن‌ها توجه می‌شود اما به دلیل اهمیت ندادن به خواسته‌ها و نیازهای دیگران به‌زودی در روابط خود شکست می‌خورند و برای کسب توجه سراغ افراد دیگری می‌روند.
عوامل بروز اختلال شخصیت نمایشی
معمولاً در خانواده‌هایی که پدر و یا مادر دچار اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک هستند، فرزندان نیز دچار این اختلال می‌شوند، اما هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. همچنین متخصصان بر این باورند که عوامل ارثی و تربیتی در بروز شخصیت نمایشی نقش دارند. در ادامه عواملی که در مراحل رشد کودک ممکن است به بروز اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک منجر شوند اشاره‌کرده‌ایم:
- موردانتقاد واقع نشدن و یا تنبیه در سنین کودکی
- توجه غیرقابل‌پیش‌بینی پدر و مادر
- تشویق‌ها و توجهی که فقط برای رفتارهای خاصی به کودک داده می‌شود
- توجیه کردن اشتباهات کودک و مثبت نشان دادن آن‌ها در جمع و مهمانی‌ها
این رفتارها و دیگر رفتارهای مشابه منجر به بروز یک دوگانگی در کودک می‌شود؛ به این صورت که او نمی‌تواند تشخیص دهد کدامین رفتار صحیح و کدام رفتار اشتباه است. برخوردهای غلط والدین تا سن بلوغ می‌تواند بر کودک تاثیرگذاشته و اختلال شخصیت هیستریونیک را در او ایجاد کند.
ازدواج باشخصیت نمایشی
ازدواج کردن باشخصیت نمایشی می‌تواند تنش‌های زیادی را به زندگی شما تحمیل کند. چراکه در این رابطه همسر شما دائماً نیاز دارد که به او توجه کنید. این در حالی است که خود دائماً به نیازهای درونی‌اش متمرکز است و نمی‌تواند خواسته‌ها و نیازهای شمارا در نظر بگیرد. این مسئله باعث می‌شود که همواره در رابطه با او احساس کنید که انرژی زیادی را صرف کرده اما از طرف مقابل پاسخ معناداری دریافت نمی‌کنید.
تداوم این موضوع در طولانی‌مدت معمولاً به احساس ناکامی و شکست می‌انجامد و میزان رضایتتان از زندگی زناشویی را کاهش می‌دهد. از همین رو اگر علائم اختلال شخصیت نمایشی را در فرد مقابل مشاهده می‌کنید، بهتر است قبل از ازدواج حتماً به یک روانشناس مراجعه نمایید تا متخصص ارزیابی دقیق‌تری از همسر آینده‌تان به عمل بیاورد و با ارزیابی میزان سازگاری شما با یکدیگر در یک تصمیم‌گیری بهتر و واقع‌بینانه‌تر به هر دوی‌تان کمک کند.
نحوهٔ برخورد باشخصیت نمایشی
– تلاش نکنید جهان‌بینی او را عوض کنید.
– تصور نکنید رفتارهای وی مربوط به سوءنیت وی است.
– بپذیرید تغییر در این شخصیت‌ها به‌تدریج اتفاق می‌افتد.
– وی را موعظه نکنید.
– درک کنید چه ترس‌ها و چه عقایدی مبنای رفتارهای مشکل‌زای اوست.
– یک تغییر نسبی و غیر کامل را از طرف او بپذیرید.
– اجازه ندهید شخصیت‌های نمایشی شمارا به بازی بگیرد.
– به او نشان دهید مرزبندی شما در کجا قرار دارد.
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
تشخیص و درمان اختلال شخصیت نمایشی
بیماران مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی در مصاحبه، کلاً همکاری خوبی دارند و مشتاق‌اند که تاریخچه خود را با جزئیات کامل ارائه دهند. در صحبت کردن آن‌ها، ژست‌ها و تأکیدها و مکث‌های نمایشی شایع است. لغزش‌های زبانی در گفتار آن‌ها زیاد است و زبانی پرزرق‌وبرق و پر رنگ‌ولعاب دارند.
اظهارنظرهای عاطفی در آن‌ها شایع است، اما اگر مجبورشان کنید که وجود احساس خاصی (مثل خشم، اندوه و خواسته‌های جنسی) را در خود قبول کنند ابراز تعجب، نارضایتی، یا انکار می‌کنند. از معاینه شناختی آن‌ها معمولاً نتایج طبیعی به دست می‌آید، جز اینکه در تکالیف مربوط به تمرکز یا ریاضیات ممکن است پافشاری نشان ندهند و باکمال تعجب، موضوعات عاطفی را هم خیلی زود از یاد می‌برند.
افتراق نهادن میان اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت مرزی، دشوار است. البته اقدام به خودکشی، ابهام در هویت و حملات گذرای روان‌پریشی، در اختلال شخصیت مرزی محتمل‌تر است. اگرچه می‌شود در یک بیمار هر دو تشخیص مذکور را هم مطرح کرد، اما بالینگر باید بتواند این دو را از هم تفکیک کند.
اختلال جسمانی‌سازی یا سندروم بریکه نیز ممکن است هم‌زمان با اختلال شخصیت نمایشی پیدا شود. برای بیماران مبتلابه اختلال روان‌پریشی گذرا و اختلالات تجزیه‌ای، می‌شود تشخیص اختلال شخصیت نمایشی را نیز هم‌زمان مطرح کرد.
روان‌درمانی
بیماران دچار اختلال شخصیت نمایشی اغلب از احساسات واقعی خود بی‌خبرند؛ لذا تبیین احساسات درونی آن‌ها فرایند درمانی مهمی است. روان‌درمانی مبتنی بر روانکاوی، چه به‌صورت گروهی و چه به‌صورت فردی، شاید درمان انتخابی اختلال شخصیت نمایشی باشد. طرح‌واره درمانی بری درمان اختلال شخصیت نمایشی کاربرد دارد. این درمان نیاز به حداقل ۱۸ ماه و حداکثر ۳۶ ماه جلسات درمانی هفتگی دارد. این درمان توسط یانگ طراحی‌شده است
دارودرمانی
برای برخی علائم می‌شود از دارودرمانی هم به‌صورت کمکی استفاده کرد (مثل استفاده از داروهای ضدافسردگی برای افسردگی و علائم جسمی، داروهای ضد اضطراب برای اضطراب و داروهای ضد روان‌پریشی برای مسخ واقعیت و خطاهای ادراکی).
