گیاه دارویی جاشیر؛ خواص درمانی و موارد مصرف آن
جاشیـر با نام علمی Prangos ferulacea (L.) Lindl گیاهی است که گونه‌های مختلف آن در ایران با نام‌های جاشیر، جاوشیر، جواشیر، گاو شیر، کوشیر و جاوشی نامیده می‌شود. در کتب طب سنتی صمغی که از این گیاه گرفته می‌شود، جاوشیر نام دارد. به هندی نیز گونه‌ای از گیاه را جاوشی و جوواشور می‌نامند. معمولاً در بازار دارویی جاوشیر به صمغ رزینی که از گیاه جاوشیر گرفته می‌شود، می‌گویند که در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. البته لازم به ذکر است که دانه و برگ‌های گیاه جاشیر نیز مصرف دارویی دارد. در ادامه این مقاله معرفی گیاه جاشیر و خواص درمانی آن می‌پردازیم.
معرفی گیاه جاشیر
جاشیر گیاهی است چندساله، علفی که بلندی ساقه آن در حدود یک متر است. ساقه آن نیز استوانه‌ای پوشیده از تار سفید پنبه‌ای که به ساقه رنگ خاکستری سفید می‌دهند. در بعضی گونه‌ها خوابیده، برگ‌های آن ساده، کامل، بیضی، پهن نامنظم، زبر و خشن، کناره برگ‌ها دارای دندانه و بسیار سبز است. گل‌های آن چتری مرکب، زرد رنگ و خوشبو می‌باشد. تخم‌های نیز آن سیاه‌رنگ و در اندازه انیسون است.
از ریشه گیاه در ناحیه یقه گیاه با تیغ زدن و خراش و شکاف شیره‌ای خارج می‌شود که به‌تدریج در مقابل هوا سفت می‌شود. این شیره صمغ رزینی جاوشیر است، البته از ساقه گیاه نیز گرفته می‌شود ولی کیفیت صمغ ساقه پست‌تر از صمغ ریشه است. در گیاه یک اسانس وجود دارد که در عطرسازی موردتوجه و مصرف است.
مشخصات صمغ جاوشیر و روش گرفتن آن
در اوایل تابستان 10 تا 12 سانتیمتر خاک کنار ریشه در محل یقه را کنار زده و زیر آن را با برگ‌های تمیز فرش می‌کنند. سپس، ریشه را شکاف می‌دهند و شیره به‌تدریج در روزهای گرم خارج شده روی برگ‌ها جمع می‌شود که پس از سفت شدن آن را جمع‌آوری می‌نمایند. رنگ سطح خارجی جاشیر زعفرانی و یا قرمز تیره است و مقطعی از آن سفید است که در مجاورت هوا تیره می‌شود. طعم آن تند بوده و زبان را می‌گزد و بوی آن نیز نامطبوع است.
ترکیبات شیمیایی جاوشیر
در گیاه جاشیر یک اسانس روغنی فرار وجود دارد که در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود.
خواص و کاربرد جاوشیر
جاشیر چه خواص و فوایدی دارد؟
از نظر طبیعت صمغ جاوشیر خیلی گرم و خشک است و خواص آن خیلی شبیه صمغ آنغوزه ولی ضعیف‌تر از آن است و در موارد مشابه باید مقدار بیشتری از این صمغ مصرف نمود؛ و از نظر خواص آن معتقدند که بادشکن، ضد نفخ و گاز است. همچنین، محلل، مدر حیض، بازکننده گرفتگی‌ها و انسداد مجاری و مقوی اعصاب ضعیف است.
درعین‌حال چون اعتدال دهنده است، اعصاب را تقویت می‌کند. ضد سم است و برای بیماری سرد بلغمی خصوصاً بیماری‌های اعصاب و بیماری‌های مغزی نظیر سردرد، فلج، فلج عصب (لقوه)، صرع، صرع کودکان و رعشه (حاصل از کثرت جماع) مفید است. برای درد مفاصل، کوفتگی، درد استخوان شکسته و ترمیم آن، درد پهلو، خونریزی و سرفه‌های بلغمی سودمند است. همچنین، مالیدن آن به چشم برای افزایش بینایی مفید می‌باشد.
نسخه درمانی با صمغ جاوشیر
- اگر 2 گرم صمغ جاوشیر با عرق مرزنجوش خورده شود و یا به مواضع شکستگی و کوفتگی مالیده و ضماد شود، درد ناشی از کوفتگی و شکستگی التیام می‌یابد.
- اگر در حدود 5 گرم از صمغ خورده شود برای استسقا، ازدیاد ترشح ادرار، ازدیاد ترشح عادت ماهیانه، یرقان، معالجه قطره‌قطره ادرار کردن، نفخ رحم، خرد کردن سنگ مثانه و کلیه و خنثی کردن سموم مفید است.
- جهت تسکین درد دندان ناشی از کرم‌خوردگی، قدری از صمغ جاوشیر خورده یا بمالید.
- ریختن چند قطره از محلول آن در آب، در گوش برای کاهش سنگینی گوش نافع است.
- ضماد صمغ جاوشیر جهت درمان جراحات پوستی و التیام زخم‌ها مؤثر واقع می‌شود.
نکته: مقدار مجاز خوراکی صمغ جاوشیر تا 5 گرم بوده و جانشین آن باریجه است.
موارد مصرف برگ گیاه جاشیر
ضماد برگ گیاه جاشیر برای تسکین درد پهلو مفید است. خوردن عصاره برگ گیاه با سرکه و مالیدن آن برای تحلیل ورم طحال مفید است. اگر 10 گرم آن را در مقداری آب انگور مخلوط و پس از 20 روز صاف نمایند و بخورند برای استسقا و طحال بسیار نافع است.
همچنین، خوردن عصاره برگ آن برای سیاتیک و دم‌کرده آن با روغن‌زیتون در حدی که به صورت مرهم درآید و مالیدن و گذاردن آن در محلی از عضو که سگ هار گاز گرفته باشد مفید است. برگ‌های این گیاه ضدعفونی‌کننده است، لذا اضافه کردن عصاره برگ آن در مرهم‌ها برای التیام زخم‌ها بسیار نافع است.
موارد مصرف دانه و ریشه گیاه جاشیر
ضماد ریشه و همچنین گرد ریشه آن برای زخم‌های کهنه و استخوان عاری از گوشت و شیاف آن برای باز کردن قاعده زنان و خروج جنین مرده مفید است خوردن تخم آن نیز برای ازدیاد ترشح عادت ماهیانه مؤثر است. مصرف تخم جاشیر با افسنطین برای اختناق رحم مفید است و جنین را سقط می‌کند. همچنین، نفخ و گاز رحم را پراکنده می‌سازد.
همچنین بخوانید: خواص دارویی افسنطین شیرین یا خاراگوش + عوارض جانبی
