التهاب مغز یا آنسفالیت؛ علل، علائم، تشخیص و درمان آن
التهاب مغز یا انسفالیت (به انگلیسی: Encephalitis) به معنی التهاب حاد بافت مغزی است. شایع‌ترین نوع آن انسفالیت ویروسی می‌باشد. ویروس خود را از طریق خون به مغز می‌رساند و در عملکرد آن اختلال ایجاد می‌کند در بیماری‌های سیفلیس، هاری و مالاریا نیز احتمال آنسفالیت وجود دارد. انسفالیت چون از بیماری‌های ثانویه ویروسی می‌باشد می‌تواند رده‌های مختلفی داشته باشد و از عدم تعادل در راه رفتن تا کما و مرگ را در پی خواهد داشت. برای مثال در نوزادان ویروس هرپس سیمپلکس باعث ایجاد تبخال می‌گردد یا ویروسی که در آبله‌مرغان به مغز می‌رسد می‌تواند فقط کمی عدم تعادل در راه رفتن را در پی داشته باشد. در موارد کمی آسیب‌های جدی به مغز واردشده و آسیب‌ها جبرانشان سخت خواهد بود. این بیماری می‌تواند از طریق عوامل قارچی هم ایجاد شود که آر راه استنشاقی وارد و سپس به خون و سپس به سیستم عصبی حمله می‌کنند.
انواع آنسفالیت
آنسفالیت را می‌توان به گروه‌های زیر تقسیم‌بندی نمود:
- نوع اولیه آنسفالیت: نوع اولیه این بیماری، با تظاهرات وسیع همراه است که مربوط به تهاجم مستقیم عفونت به سیستم عصبی مرکزی است.
- نوع بعد از عفونت‌ها یا پارا اینفکشن: در نوع بعد از عفونت‌ها یا پارا اینفکشن، آنسفالیت متعاقب بیماری‌های دیگر یا بعد از واکسیناسیون تظاهر می‌نماید. زمانی که نشانه‌های عصبی پیشنهاد آنسفالیت را می‌نماید ولی التهاب مغزی وجود ندارد (مثل سندرم رأی)، بیماری آنسفالوپاتی است.
تقریباً بیش از ۱۰۰ ویروس از ۱۳ گروه مستقیماً یا غیرمستقیم روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌کنند. گرچه بعضی از عفونت‌های ویروسی مثل اوریون و سرخک به علت واکسیناسیون کمتر شده‌اند.
علل بروز آنسفالیت:
علت انسفالیت چیست؟
علل ایجاد انسفالیت ناشناخته است، ولی مهم‌ترین عامل بروز این بیماری، عفونت ویروسی است. عوامل دیگر آن: باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها هستند.
عوامل خطر:
- نوزادان و شیرخواران
- محیط زندگی شلوغ یا غیربهداشتی
- آلودگی با ویروس ایدز
- سن: بروز انسفالیت ویروسی در بچه‌ها و سالمندان بسیار شایع است. انسفالیت ناشی از ویروس هرپس افراد با سن 20 تا 40 سال را درگیر می‌کند.
- سیستم ایمنی تضعیف‌شده: افراد مبتلابه ایدز و ضعف دستگاه ایمنی در معرض خطر می‌باشند.
- منطقه جغرافیایی: در مناطقی که کنه و پشه خیز است، شیوع این بیماری بیشتر است، چون پشه‌ها و کنه‌ها به‌عنوان حامل ویروس عمل می‌کنند.
- فعالیت‌های خارج از منزل: به دلیل بودن در معرض پشه و کنه بودن.
- فصل سال: به دلیل زیاد بودن کنه و پشه در تابستان و اوایل پاییز شیوع این بیماری بیشتر است.
علائم آنسفالیت
علائم این بیماری در انواع خفیف‌تر معمولاً شامل موارد زیر است:
- تب
- سردرد
- کمبود اشتها
- کمبود انرژی
- احساس بیماری کلی
انسفالیت چه علائمی دارد؟
در موارد شدیدتر انسفالیت، فرد دچار تب شدیدتری شده و علائم مربوط به سستم عصبی مرکزی را تجربه خواهد کرد که شامل موارد زیر است:
- سردردهای پی‌درپی
- حالت تهوع و استفراغ
- خشک شدن گردن
- گیجی
- گم‌گشتگی
- تغییر در شخصیت
- تشنج (حمله)
- مشکل شنوایی و گفتاری
- توهم
- از دست رفتن حافظه
- خواب‌آلودگی
- کما
تشخیص برخی از این علائم در نوزادان بسیار دشوار است اما علائم مهم‌تری که باید در پی آن باشیم عبارت‌اند از:
- استفراغ
- برآمدگی ملاج
- گریه‌ای که متوقف نمی‌شود و زمانی که نوزاد را بلند می‌کنید یا در بغل می‌گیرید بیشتر می‌شود.
- خشکی بدن
ازآنجاکه آنسفالیت ممکن است به دنبال برخی بیماری‌های ویروسی متداول اتفاق بیفتد، گاهی اوقات علائم و نشانه‌هایی از این بیماری‌ها را از قبل مشاهده خواهید کرد. اما معمولاً آنسفالیت بدون هشدار قبلی اتفاق می‌افتد.
طول مدت بیماری آنسفالیت
در اکثر موارد آنسفالیت، دوره حاد بیماری (وقتی علائم در شدیدترین حالت خود هستند) معمولاً تا یک هفته طول می‌کشد. ریکاوری و بهبودی کامل ممکن است کمی بیشتر طول بکشد، معمولاً چندین هفته یا شاید ماه‌ها.
تشخیص آنسفالیت
انسفالیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشکان برای تشخیص آنسفالیت از آزمایشات مختلفی استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر است:
- آزمایشات تصویری، مثل سیتی اسکن یا MRI، برای تشخیص التهاب مغز، خونریزی یا سایر مشکلات و ناهنجاری‌ها.
- الکتروسفالوگرام (EEG)، که پیام‌های الکتریکی مغز را برای تشخیص امواج غیرعادی مغز، ثبت می‌کند.
- آزمایش خون برای تأیید وجود باکتری یا ویروس در خون و اینکه آیا فرد در واکنش به میکروب، پادتن ترشح کرده است یا خیر.
- سوراخ کردن کمر که در آن مایع مغزی نخاعی (مایعی که اطراف مغز و نخاع را در برمی‌گیرد) به‌منظور یافت علائم عفونت بررسی می‌شود.
درمان آنسفالیت:
- برای مقابله با انسفالیت با علائم خفیف، تنها سیستم ایمنی افراد کافی است و می‌توانند با کمی استراحت و نوشیدن مایعات فراوان و رژیم غذایی سالم، سلامتی خود را به دست آورند.
- از داروهای ضدتورم که پزشک آن‌ها را تجویز کرده استفاده کنید تا فشار و تورم بر روی استخوان جمجمه که موجب سردرد شدید می‌شود، بهبود یابد.
- تشنج ممکن است عارضه‌ای همراه با این بیماری باشد که می‌توان با مصرف داروهای ضد تشنج آن را درمان کرد.
- این نکته را بدانید که انسفالیت توسط عفونت ویروسی رخ می‌دهد که ممکن است درمان آن دشوار باشد و به داروهایی که برای انسفالیت باکتریایی تجویز می‌شود، جواب ندهد.
- انسفالیت با علائم شدید ممکن است در مدت طولانی بهبود یابد و معلولیت شناختی را به‌جای بگذارد که در این صورت به گفتاردرمانی و کاردرمانی برای احیای گفتار و حرکت بیمار نیاز می‌شود.
- درصورتی‌که درمان پزشکی به‌موقع و سریع انجام گیرد، عوارض کمتری را برای بیمار در پی خواهد داشت. با درمان به‌موقع می‌توان از مرگ جلوگیری کرد و جلوی بروز عوارض دائمی را گرفت.
چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودکتان دچار تب شدید شد، به‌خصوص اگر یک بیماری خاص مخصوص دوران کودکی مثل سرخک، گوشک یا آبله‌مرغان هم داشت یا در دوره بهبودی از آن بود، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
اگر یکی از موارد زیر را در نوزادتان مشاهده کردید، بلافاصله پزشک را در جریان بگذارید:
- تب شدید یا هر نوع تب بالاتر از 100.4 درجه فارنهایت (38 درجه سلسیوس) در نوزادان کمتر از 3 ماهه.
- برآمدگی ملاج
- هرگونه خشکی بدن
- نرم شدن غیرعادی بدن
- کمبود اشتها
- استفراغ
- گریه‌ای که قطع نشود
پیشگیری از آنسفالیت:
آنسفالیت قابل‌پیشگیری نیست مگر اینکه سعی کنیم از بیماری‌هایی پیشگیری کنیم که موجب بروز آن می‌شوند. آنسفالیتی که با بیماری‌های متداول در کودکی ایجاد می‌شود را می‌توان با واکسن زدن و ایمن‌سازی درست پیشگیری کرد.
طبق برنامه توصیه‌شده توسط پزشک، کودکتان را واکسینه کنید. همچنین کودکان باید از افراد مبتلابه آنسفالیت دور نگه‌داشته شوند.
در محل‌هایی که آنسفالیت ممکن است از طریق گزش حشرات، به‌ویژه پشه‌ها، منتقل شود، کودکان باید:
- به‌هیچ‌وجه در زمان طلوع و غروب خورشید که پشه‌ها فعال‌تر هستند، در بیرون نگه‌داشته نشوند.
- از لباس‌های پوشاننده‌ای مثل بلوزهای آستین‌بلند و شلوارهای بلند استفاده کنند.
- از مواد دفع‌کننده حشرات استفاده کنند.
- همچنین آب‌های راکد در اطراف خانه مثل سطل‌های آب، ظرف آب پرنده‌ها، گلدان‌ها و از این قبیل را خالی کرد.
برای جلوگیری از گزش کنه:
- تماس کودک با خاک، برگ و گیاهان را کمتر کنید.
- برای کودکانتان در بیرون از خانه از لباس‌های آستین‌بلند و شلوارهای بلند استفاده کنید.
- کودک و حیوانان خانگی خود را مداوماً چک کنید تا اثر گزش کنه در آن‌ها نباشد.
