چگونه با شرایط سخت کنار بیاییم؟
زندگی مدرن با تغییر و تحولات سریع، پیچیده و گاه مهار نشدنی، نیاز انسان به مهارت‌های انعطاف پذیری و مدیریت شرایط را دو چندان کرده است. یکی از این مهارت‌ها، تاب‌آوری است.
تاب‌آوری چیست؟
واژه تاب‌آوری را می‌توان توانایی بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن، تعریف کرد. در واقع تاب‌آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن، مقاومت و تحمل شرایط سخت و پر خطر است که فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می‌آید بلکه طی آن و با وجود آن، قوی تر نیز می‌شود. تاب‌آوری درباره کسانی به کار می‌رود که در معرض خطر قرار می‌گیرند ولی دچار اختلال نمی‌شوند از این رو شاید بتوان نتیجه‌گرفت که مواجه شدن با خطر، شرط لازم برای کسب تاب‌آوری است اما شرط کافی نیست. عوامل تاب‌آور باعث می‌شود فرد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطرزا، ظرفیت‌های خود را در دست یابی به موفقیت و رشد کشف کند و از این چالش و آزمون به عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره جوید.
چگونه شرایط سخت را تحمل کنیم؟
ویژگی‌های تاب‌آوری
تاب‌آوری پنج ویژگی مهم دارد:
- تاب‌آوری روندی پویا و دینامیک است نه یک وضعیت ثابت.
- تاب‌آوری، موقعیتی است یعنی رفتاری سازگارانه در یک موقعیت ممکن است در موقعیت دیگر ناسازگار باشد.
- تاب‌آوری محصول تعامل ویژگی‌های شخصیتی و ذاتی با فاکتورهای محیطی است.
- تاب‌آوری در موقعیت‌هایی که چندین خطر وجود دارد، پیچیده تر است.
- تاب‌آوری می‌تواند آموختنی باشد.
عوامل حمایتی تاب‌آوری
عوامل حمایتی که به تاب‌آوری منجر می‌شود، عبارت است از:
الف) عوامل کودکی مانند خلق و خوی مثبت و توان اجتماعی.
ب) عوامل خانوادگی شامل والدین حمایت کننده و تعیین قواعد به صورت همسان.
ج) عوامل اجتماعی، مانند روابط مثبت با افراد بزرگ سال مهم، محیط مدرسه حمایت کننده
ویژگی‌های افراد تاب‌آور
- احساس اعتماد به نفس و کارآمدی که اجازه می‌دهد با موفقیت چالش‌های زندگی را پشت سر بگذارند.
- موضع گیری فعال در برابر یک مشکل یا مانع.
- توانایی نگاه به مشکل به عنوان مسئله ای که می‌توانند آن را کند و کاو کنند، تغییر دهند، تحمل کنند یا دوباره به طریق دیگر حل کنند.
- داشتن صفاتی از قبیل سرسختی، مقابله و خلق و خوی و احساسات مثبت.
روش‌های ایجاد تاب‌آوری در خود
روابط خود را گسترش دهید
روابط خود را با اعضای خانواده، فامیل، دوستان یا سایرین گسترش دهید و مستحکم کنید. دریافت کمک و حمایت از کسانی که به فرد علاقه مندند و به سخنانشان گوش می‌دهند، تاب‌آوری را تقویت می‌کند.
گسترش روابط برای عبور از شرایط سخت
به سوی هدف‌های خود حرکت کنید
به جای تمرکز بر تکالیفی که به نظر غیرقابل دسترسی هستند به سمت اهداف واقعی حرکت کنید. از خود بپرسید «امروز چه کاری می‌توانم انجام دهم که به حرکت من در مسیری که می‌خواهم طی کنم، کمک می‌کند».
به فرصت‌ها به عنوان موقعیتی برای یافتن خود نگاه کنید
بسیاری از افراد در حالی که رویدادهای ناگوار و شرایط سخت را تجربه کرده‌اند، گزارش‌هایی از داشتن احساس خودارزشمندی فزاینده و معنویت رشد یافته را بیان کرده‌اند.
چشم انداز امیدوارانه را برای خود حفظ کنید
چشم اندازی خوش بینانه شما را قادر می‌سازد انتظار وقایع خوب را در زندگی داشته باشید و به جای نگرانی از آن چه از آن می‌ترسید، سعی کنید آن چه را که دوست دارید و می‌خواهید، تصور کنید. اعتقاد به آینده بهتر، احساس امید و هدفمندی و باور به اینکه می‌توانید زندگی و آینده خود را کنترل کنید، تاب‌آوری شما را به نحو شگفت انگیزی ارتقا می‌دهد.
چطور با مشکلات کنار بیام؟
تغییر را به عنوان بخش جدایی ناپذیری از زندگی بپذیرید
پذیرفتن رویدادهایی که نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد، به شما کمک می‌کند تا بر رویدادهایی که قابل تغییرهستند، تمرکز کنید.
خود را به عنوان فردی ارزشمند و قابل احترام و توانمند بشناسید
بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود و پرورش دادن آن‌ها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آن‌ها دو فایده برای شما دارد. اول اینکه می‌توانید با شناخت درست نقاط ضعف خود و با واقع بینی، آن‌ها را برطرف کنید. دوم اینکه اگر این ضعف‌ها قابل برطرف کردن نیستند، با پذیرش و کنار آمدن با آن‌ها اعتماد به نفس، خود ارزشمندی و در نهایت سلامت روان خود را افزایش دهید.
احساس کفایت اجتماعی را در خود پرورش دهید
مهارت‌ها و راهبردهای اجتماعی شامل مهارت‌های گفت و گو، جرئت‌مندی و شنیدن صدای دیگران و احترام گذاشتن به احساسات و عقاید دیگران را در خود پرورش دهیدو با دیگران همدل شوید. برقراری رابطه توأم با احترام متقابل و با دیگران موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه‌ها و نهادهای اجتماعی می‌شود و تاب‌آوری شما را در برابر دشواری‌ها افزایش می‌دهد.
کسب مهارت
در شرایط سخت باید مهارت‌های مختلفی آموخت تا بتوان مشکلات و سختی‌ها را پشت سر گذاشت. داشتن صبر و مقاومت، ذاتی نیست بلکه مهارتی است که باید آن را کسب و در وجود خود تقویت کرد؛ درواقع اگر صبور و مقاوم بودن را تمرین نکنیم در شرایط سخت ضربه زیادی می‌خوریم. افرادی که مقاوم نیستند در سختی‌ها احساس قربانی شدن دارند، دائم غر می‌زنند و مشکلات را به گردن دیگران می‌اندازند.
کسب مهارت برای عبور از سختی های زندگی
بازسازی و نگاه دوباره
گاهی در برابر مشکلات به‌تنهایی نمی‌توانیم به نتیجه برسیم. در این هنگام باید به فکر بازسازی و تقویت دانش و آگاهی‌های خود از طرق مختلف باشیم. سازگاری با قوانین جامعه هم یکی از عواملی است که باعث تقویت تاب‌آوری و تحمل بیشتر ما می‌شود؛ درواقع هرقدر ما قانون‌مدارتر شویم و آگاهانه‌تر محدودیت‌های محیط را بپذیریم و خودمان را بیشتر با شرایط تطبیق بدهیم تاب‌آوری بیشتری هم خواهیم داشت.
مشورت کردن با دیگران هم می‌تواند تا حدودی فشار مشکلات را کمتر و به‌نوعی آن‌ها را تعدیل کند. درمجموع می‌توان گفت که رشد تاب‌آوری در انسان‌ها رابطه مستقیمی با پذیرش واقعیت دارد؛ البته واقعیت همان‌گونه که هست، نه آن‌گونه که ما می‌خواهیم چون واقعیات، شرایط مختلف زندگی و قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف اجتماعی همیشه مطابق میل ما نیست. اگر بتوانیم واقعاً به چنین باوری برسیم قطعاً تحمل شرایط هم برایمان آسان‌تر خواهد شد.
یکی دیگر از عوامل مؤثر در بالا بردن تاب‌وتوان، مسئولیت‌پذیری است؛ اینکه بپذیریم این خود ما هستیم که باید به نیازهای مختلفمان پاسخ دهیم؛ بنابراین شانه خالی کردن از زیر بار پذیرش این واقعیات فقط بیشتر به آن‌ها دامن خواهد زد. همه این‌ها نیاز به تمرین دارد؛ در غیر این صورت نمی‌توان در شرایط سخت به تاب‌آوری و صبر و تحمل کافی دست‌یافت.
ایمان و باور قلبی
با توجه به اینکه افرادی که تاب‌آوری بیشتری دارند ایمان و باور قلبی دارند که زندگی معنا و هدفی دارد و بهتر هم می‌توانند شرایط سخت پیشرو را تحمل کنند و تاب بیاورند. درواقع می‌توان گفت این افراد از سلامت روانی بیشتری برخوردارند.
میزان رضایت افراد صبور که آستانه تحمل بالاتری دارند بیشتر است و درمجموع افرادی شاد و فعال هستند. تاب‌آوری و داشتن صبر خصوصیتی است که می‌تواند به ما کمک کند تا از خودمان در برابر مشکلات حفاظت و مراقبت کنیم.
صحبت پایانی با والدین
به نوجوانان و جوانان اجازه دهید در شرایط دشوار قرار گیرند. تاب‌آوری خودبه‌خود ایجاد نمی‌شود مگر اینکه فرد در موقعیت دشوار و ناخوشایندی قرار گیرد تا برای رهایی از آن یا صدمه پذیری کمتر، حداکثر تلاش را برای کشف و بهره‌گیری از عوامل محافظت‌کننده فردی و محیطی بالقوه به کار گیرد. بنابراین از اینکه فرزندتان در شرایط سخت قرار گیرد، نترسید. اجازه بدهید زندگی را تجربه کند. آن‌ها به‌زودی باید به شکل کاملاً مستقل از پس زندگی‌شان برآیند.
