حجامت یا کوزهاندازی تر یا بادکش به یک روش درمانی سنتی ایرانی و موجود در طب اسلامی گفته میشود که برگرفته از روش قدیمیتر کوزهاندازی تر در طب سنتی چین است. در طب سنتی کاپینگ یا کوزهانداختن به معنی ایجاد خلا بر روی نقاط خاصی از پوست بدن با وسیلهای همچون بادکش است که برای رسیدن به اثرات درمانی خاصی انجام میشود. در حجامت یا کاپینگ خیس قبل از ایجاد خلا خراشهایی روی سطح پوست ایجاد میشود تا ایجاد خلا منجر به خروج خون از بدن شود. کاپینگ از روشهای باستانی درمان است که علاوه بر چین در ایران و یونان نیز توسط ابن سینا و بقراط به عنوان یک روش درمانی ذکر شدهاست. کاپینگ تر علاوه بر جهان اسلام، در اروپا نیز تا قرن ۱۸ مورد استفاده بوده ولی با فراگیر شدن دانش پزشکی، این روش نیز به تدریج مهجور شدهاست. امروزه، حجامت در کشورهای عربی و مسلمان مقبولیت بیشتری دارد.
تاریخچه حجامت
استفاده از حیوانات برای ایجاد اثر مَکِشی روی پوست جزو اولین روشهای ابداعی بشر در امر درمان است. سادهترین کاربرد آن مکش چرک یا سم و نیش حیوانات بودهاست. شواهد این نوع کاپینگ در تمامی نقاط جهان یافت شدهاست. اما قدیمیترین شواهد مستند مبتنی بر استفاده از کاپینگ در پزشکی به مصر باستان (۱۵۰۰ قبل میلاد) بازمیگردد. پس از آن شواهد این روش درمانی در نوشتههای چینی در هزار سال قبل از میلاد یافت شدهاست. کاپینگ به عنوان بخشی از طب سنتی چین و در قلمرو طب سوزنی امروزه نیز کاربرد دارد. در قرن هفتم قبل از میلاد در لوحههای خط میخی یافت شده از امپراتوری آشور نیز از کاپینگ یاد شدهاست و پس از آن بقراط در قرن پنجم قبل از میلاد از این روش درمانی نام برده است.
حجامت و علم پزشکی
گسترش انجام حجامت و خونگیری در طب اسلامی و غربی بر پایه طب اخلاطی که بیماریها را ناشی از اختلال در اخلاط چهارگانه بدن یعنی خون، بلغم، صفرا و سودا میدانست است. بر این اساس بیماریهای ناشی از ازدیاد خون با حجامت درمان میشدند. استفاده از اخلاط چهارگانه برای توضیح و درمان بیماریها که به عنوان یکی از حیاتیترین پایههای طب فرض میشد در قرن نوزدهم با انجام آزمایشهای علمی و راهیابی روش علمی در طب کمکم به فراموشی سپرده شد. با این حال این نوع نگرش به بیماریها و درمان هنوز در قرن ۲۱ هم پیروانی دارد.
تحقیقات علمی
در مارس ۲۰۱۱ سه بررسی در مورد اثرگذاری بادکش و حجامت انجام شد که در دو مورد از آنها شواهدی از اثربخشی این روش در تسکین درد زمانی که به عنوان مکمل داروهای متعارف استفاده شوند، دیده شد.
مدافعان حجامت ادعا میکنند که حجامت درمان طیف گستردهای از بیماریهای مختلف است و حتی در پیشگیری از بیماریها اثر دارد. این بیماریها شامل چربی بالای خون، دردهای عضلانی، کمردرد، سردردهای عصبی و میگرنی، بیماریهای پوستی شامل آکنه، پسوریازیس، حساسیتهای دارویی، غذایی، فصلی، اعتیاد به مواد مخدر، عوارض بیماریهای انسدادی عروق کرونر، عوارض بعد از یائسگی (منوپوز)، دردهای قاعدگی در زنان (دیسمنوره) و برخی بیماریهای عفونی، هورمونی و غدد است. در مورد مفید بودن حجامت در بهبود این بیماریها هیچ تحقیق مستقلی تاکنون ارائه نشدهاست.
یکی از مشکلاتی که نتایج مطالعات انجام شده در مورد حجامت را کم ارزش میسازد عدم استفاده از روش درمانی مشابه در گروه کنترل است تا اثر تلقین (پلاسبو) در مطالعات حذف شوند. لذا نتایج مثبت درمانی به دست آمده در مطالعات انجام شده را میتوان به اثر تلقین نسبت داد. به خصوص ایمان داشتن به روش درمانی در مؤثر بودن آن روش بسیار مهم است.
در آزمایش علمی که بر روی ۷۰ بیمار مبتلا به سردردهای مزمن صورت گرفت نتایج نشان داد گروهی از بیماران که عمل حجامت را انجام داده بودند شدت سردرد در آنها حدود ۶۶ درصد در سه ماه بعد کاهش یافته بود. همچنین بیمارانی که حجامت کرده بودند روزهای کمتری را نسبت به سایر بیماران از مرض سردرد رنج میبردند. بررسیهایی در مورد اثربخشی حجامت بر کمردرد و سردردهای عصبی و میگرنی وجود دارد که نشان میدهد این روش بر کاهش اینگونه دردها تأثیر داشتهاست.
عوارض جانبی حجامت
- خونریزی و عوارض ناشی از آن (بیماریهای قلبی عروقی در افراد مستعد و…) و ایجاد یا تشدید کم خونی در صورت ایجاد خراشها پوستی بیش از حد مجاز.
- اسکار یا اثر زخم در روی بدن در صورت ایجاد شکافهای خطی توسط تیغ (در حجامت سوزنی (ایجاد زخم با نوک تیغ حجامت) جای زخم کوچک بوده و پس از مدتی اثر آن ناپدید میشود)
- افزایش ریسک بروز لختههای خونی، (سکته مغزی در پی حجامت در گردن) به همین دلیل متخصصان حجامت توصیه میکنند بعد انجام حجامت شخص دراز نکشد و حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی همچون دویدن انجام دهد تا احتمال بروز لخته کاهش یابد.(در منابع طب سنتی هم انجام حجامت در گودی پشت گردن به شدت منع شده و خطر دیوانگی برای آن ذکر شدهاست)
- هموفیلی اکتسابی
حجامت در ایران
با فراگیر شدن پزشکی در برخی جوامع اسلامی، حجامت در این کشورها نیز تقریباً مهجور گردید. در ایران به دلیل خطرات بالقوهٔ آن از قبیل انتقال عفونت، خطر خونریزی و… ، با مصوبهٔ معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورخ ۲۳ شهریور ۱۳۷۷، انجام حجامت بدست پزشکان در مطبها ممنوع شد که این بخشنامه به دلیل مغایرت با شرع بر اساس نظر فقهی شورای نگهبان با حکم دیوان عدالت اداری در ۱۷ تیر ۱۳۸۰ لغو شد.
با این حال بسیاری از پزشکان نسبت به استفاده از حجامت هشدار دادهاند.
ایرج فاضل در این مورد گفته است: امروزه حجامت هیچ پایه و اساس علمی ندارد و کسانی که آن را ترویج میکنند، قصد سوءاستفاده دارند و باید از فعالیتشان جلوگیری شود. مردم اگر اقدام به حجامت میکنند، باید عواقب احتمالی آن از جمله ابتلا به هپاتیت، ایدز و دیگر بیماریهای عفونی را نیز بپذیرند.
سازمان انتقال خون ایران از دریافت خون افراد حجامتکننده تا یک سال پس از حجامت به علت احتمال انتقال بیماریهای منتقله از خون، خودداری میکند. به گفته مدیر سازمان انتقال خون “طبق مقررات سازمان که مقررات جهانی است، ما نمیتوانیم از فرد حجامتکننده خون بگیریم، چون خون او برای مصرف سالم نیست و حداقل باید یک سال از انجام حجامت او گذشته باشد… سازمان انتقال خون ایران صددرصد با حجامت مخالف است و به عنوان یک دستور حکومتی باید جلوی آن گرفته شود…” وزارت بهداشت تحت فشار دادگاه مجبور به دادن مجوز شده است و به رغم سختگیریهایی که در حال حاضر صورت میگیرد، همچنان مجوز صادر میشود.
سازمان انتقال خون ایران با توجه به این احتمال در صورت انجام حجامت تا یک سال فرد را معاف از اهدای خون مینماید.
همچنین مؤسسه تحقیقات حجامت ایران برای پژوهش در این زمینه دایر گردیده است. نیز شروع به انجام طرحهای تحقیقاتی در این زمینه کردهاست
حجامت در موارد زیر کاربرد دارد:
- سردردهای عصبی و میگرن
- ترک اعتیاد
- چربی، قند و اوره و فشار خون
- جوشها و لکهای صورت
- آلرژی و بیمارهای پوستی
- سکته قلبی و مغزی
- ریزش مو و شوره سر و حذف موهای بلند بدن
- رماتیسم و دیسک کمر و کمر درد
- آسم و سرفه و تنگی نفس
- سرماخوردگی مزمن، آنفولانزا و سینوزیت
- عفونت و بیماریهای زنان
- کنترل بیماریهای عصبی و روانی
- سنگ کلیه و کیسه صفرا
- برخی انواع سرطان
- هپاتیت ب
- زردی نوزادان
بهترین زمان حجامت
ابتدای فصول بهار و پاییز بهترین زمان حجامت پیشگیرانه برای حفظ صحت محسوب میشوند. در میان ایام ماه قمری نیز روزهای شانزدهم و هفدهم ماه قمری مناسبترین روزها برای حجامت هستند.
بهتر است زمان حجامت در ساعاتی از روز که هوا معتدل است مانند ابتدای روز باشد و در ساعات بسیار گرم روز و ساعات سرد شب نباید این کار انجام شود.
حجامت در سنین زیر دو سال، بالای ۶۰ سال و زنان باردار ممنوع!
حجامت در افراد زیر ۲ سال و بالای ۶۰ سال و در زنان باردار، جز در شرایط خاص ممنوع است. زنان باردار فقط در صورت ضرورت و بر حسب شرایط خاص، حجامت قبل از ماه ۴ و بعد از ماه ۷ حاملگی مجاز است، ولی بین ماه ۴ تا ۷ حاملگی نباید این کار انجام شود.
حجامت در بیماران دچار ضعف قلب و معده و کبد منع شده است. همچنین بیمارانی که دچار اختلال انعقادی هستند و کسانی که داروهای ضد انعقاد مصرف می کنند ممنوع است. حجامت در کسانی که کم خونی دارند فقط در موارد ضروری مجاز است.
حجامت کردن چند موضع به طور هم زمان در تدابیر درمانی، متعارف نیست و ممکن است سبب ضعف قلب و کبد و معده، کم خونی و تشدید بیماری ها شود.
حجامت کردن در حمام اصلا توصیه نشده است، برخی به دلیل عقاید سنتی تصور می کنند بهتر است در حمام حجامت را انجام دهند اما این کار نه تنها در متون معتبر طب سنتی توصیه نشده، بلکه حتی تا ۲۴ ساعت پس از حجامت نیز استحمام را ممنوع دانسته اند.
