تره یا گندنا (نام علمی: Allium schoenoprasum) کوچک‌ترین هموند خانواده پیازهای خوراکی است که در آسیا (از جمله ایران و افغانستان)، اروپا و آمریکای شمالی می‌روید. در آشپزی برگ آن به‌دلیل طعم ملایم‌تر از سیر و پیاز، کاربرد بیشتری دارد.
این گیاه در آشپزی اروپا چندان شناخته شده نیست و حتی برخی ایرانیان اروپا آن را با پیازچه یکی می‌انگارند. اما در ایران بسیار استفاده می‌شود. در افغانستان با نام گندنه مشهور است و یک نوع نان (بولانی) با آن تهیه می‌کنند.
در جنوب ایران این گیاه وحشی و خوشبو به «میلو» Miloo معروف است و مصرف خوراکی در نان‌های محلی دارد، این گیاه به‌طور خودرو در گندم زارها می‌روید.
خواص تره برای سلامت انسان
مهم‌ترین خواص تره عبارت‌اند از:
درمان مشکلات گوارشی
سولفیدهای آللی و دیگر ترکیبات منحصر به فرد این ماده غذایی سبب می‌شود که تره، ویژگی‌هایی مشابه سیر داشته باشد و منجر به کاهش مشکلات مربوط به دستگاه گوارش شوند. تره یک ماده غذایی ضد باکتری طبیعی است، این ماده غذایی می‌تواند گستره وسیعی از باکتری‌ها به ویژه باکتری‌های گونه سالمونلا که در بعضی موارد می‌توانند باعث آسیب به دستگاه گوارش شوند را کنترل و حذف کند. همچنین این ماده غذایی قادر به جذب میزان بالایی ماده مغذی از طریق روده فرد مصرف کننده است و این ویژگی آن را به عنصری مناسب در داشتن یک برنامه غذایی کافی و مطمئن برای فرد تبدیل کرده است.
بهبود سلامت قلب و عروق
آلیسین یکی از ترکیباتی است که مصرف آن رابطه مستقیمی با کاهش سطح LDL یا همان کلسترول بد دارد، در نتیجه با کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمن نظیر آترواسکلروزیس و بیماری‌های قلبی – عروقی همراه است. همچنین با اثر هم افزایی که این ماده با پتاسیم دارد، سبب کاهش فشار خون می‌شود. به طرز شگفت آوری مقدار قابل توجهی آلیسین در تره موجود است و همین امر سبب شده که این مورد حائز اهمیت از جمله مهم‌ترین خواص تره برای حفظ و ارتقای سلامت فرد مصرف کننده از این سبزی به شمار رود. جدا از اینکه تره با دارا بودن خاصیت ترکیبی مفید با نام کوئرستین در کاهش سطح کلسترول خون و پیشگیری از ایجاد پلاک در شریان‌ها بسیار مؤثر است. این امر نیز به مثابه مورد قبلی که ذکر شد دارای پیامدهایی مانند جلوگیری از ابتلا به تصلب شرایین و کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی و حملات قلبی در فرد مصرف کننده، درنتیجه مصرف این سبزی همراه است.
تقویت سیستم ایمنی بدن
درست است که بیشترین توجه بر روی ترکیبات آلی موجود در تره و خواص آن‌ها است، ولی نباید از مواد مغذی موجود در این ماده و نقش آن‌ها در بدن هم غافل شد. از جمله این موارد ویتامین C. است که از دیر باز نقش آن بر تحریک تولید سلول‌های قرمز خونی و همچنین کلاژن و بالا بردن سطح سیستم ایمنی بدن فرد مصرف کننده مانند تقویت عروق خونی، سلول‌های بدن، بافت‌ها و سلول‌های ماهیچه‌ای است، تاکید دارد. با مصرف این ماده غذایی می‌توان این ویتامین را به میزان مؤثر دریافت و از خواص آن‌ها بهره برد.
بهبود سلامت استخوان
خواص تره و مواد مغذی موجود در تره اعم از ویتامین و مواد معدنی دارای گستره بزرگی است، اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها وجود ویتامین K. است که در مواد غذایی معدودی وجود دارد. بهره وری از این ویتامین سبب کمک در حفظ و بهبود تراکم معدنی و سلامت استخوان‌ها همراه است به ویژه زمانی که فرد افزایش سن را با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان تجربه می‌کند و در این صورت ممکن است زمینه برای ابتلای به بیماری‌هایی نظیر پوکی استخوان و عود بیماری‌هایی نظیر آرتریت آماده کند. سطوح بالای این ویتامین‌ها که در تره موجود است می‌تواند در تولید استئوکالسین که از عناصر اصلی در حفظ تراکم مواد معدنی در استخوان‌های افراد به شمار می‌رود، تأثیر چشم گیری داشته باشد.
سبزی تره چه خواصی دارد؟
پیشگیری از ابتلا به سرطان
از دیگر خواص تره که البته در مورد سایر اعضای خانواده پیازها نیز مطرح است، وجود ماده کوئرستین و اهمیت آن در پیشگیری از ابتلا به بعضی از سرطان‌ها است. علی رغم اینکه تحقیقات در این زمینه ادامه دارد، اما تا کنون نتایج به دست آمده نشان می‌دهند که ماده کوئرستین نقش کلیدی در پیشگیری از انواع سرطان‌ها شامل سرطان سینه، سرطان پروستات، سرطان روده بزرگ، سرطان ریه، سرطان تخمدان دارد. همچنین فعالیت‌های آنتی اکسیدانی ویتامین C. و ویتامین K. نیز در این زمینه نقشی مؤثر و هم افزا دارند که به کاهش رادیکال‌های آزاد و از بروز یا گسترش سلول‌های سرطانی در بدن پیشگیری می‌کنند. علاوه بر موارد ذکر شده، تره دارای دو ماده دیگر با نام لوتین و Zeaxanthin است که با خواص آنتی اکسیدانی که دارا هستند می‌توانند سبب پیشگیری از بروز سرطان‌هایی مانند سرطان دهان شوند.
سلامت چشم
حفظ و تقویت قدرت بینایی از دیگر خواص تره است که این امر در نتیجه حاوی بودن موادی نظیر لوتین و زاکسنتین که مسئول کاهش استرس اکسیداتیو در چشم و تأخیر در پدیدار شدن پدیده مخرب آب مروارید در چشم است، حاصل می‌شود. آن‌ها همچنین در کاهش یا جلوگیری از دژنراسیون ماکولا مفید هستند و از این طریق باعث حفظ سلامت چشم فرد می‌شوند.
پیشگیری از بروز نقص در نوزاد
یکی دیگر از مواد مغذی ضروری موجود در تره، فولیک اسید است که می‌تواند تضمینی بر سلامت نوزادان مادران باردار باشند، مادرانی که خواهان رشد طبیعی فرزندان خود هستند. از ویژگی‌های بسیار خوب فولیک اسید این است که باعث پیشگیری از نقص لوله عصبی در نوزادان می‌شود و خوشبختانه در این زمینه تره نیز یک منبع خوب از اسید فولیک به شمار می‌رود.
سم زدایی بدن
سم زدایی بدن پدیده‌ای است که می‌تواند بدن را عاری از عناصری کند که شانس ابتلای انسان را به گستره زیادی از بیماری‌ها افزایش می‌دهد. تره با توجه به خواص دیورتیکی که دارد و خواص دیگرش نظیر خاصیت ضد باکتری و همچون آنتی اکسیدانی این ماده را به ماده‌ای فوق العاده تبدیل کرده است که می‌تواند در زمینه سم زدایی از بدن و دفع موادی همچون آب، نمک و حتی چربی‌های اضافی نقش موثری ایفا کند و در نهایت بدن را عاری از مواد سمی کند.
خواص تره در طب سنتی:
- درمان تمامی عفونت‌ها، تره از جمله سبزی‌های معروف و خوردنی است که ساقه ندارد و برگهای آن دراز و تاخورده است و به نام «گندزدا» نیز خوانده می‌شود.
- تره ناراحتی طحال را برطرف می‌کند.
- تره از نظر خواص غذا و شفا و درمان شبیه سیر و پیاز است، ولی طعم و بوی آن ملایم تر از آن‌هاست و دهان را خوشبو می‌کند.
- مصرف تره تازه برای رفع یبوست دائمی، ترش کردن غذا و سوء هاضمه، رفع چاقی و تسکین درد مفاصل و نقرس مفید است.
- مصرف سوپ یا شربت تره برای معالجه تمام بیماری‌های حاد و مزمن دستگاه تنفس اثر شفا بخش دارد، مثلاً در گریپ، گلو درد، گرفتگی صدا و سیاه سرفه مفید بوده و اثر خلط آور دارد و در این مواد اضافه کرده کمی عسل به آب تره و مصرف آن مفید تر است.
- تره از سبزی‌های مدر (ادرار آور) است و لذا خوردن سوپ یا شربت تره و یا جوشانده 4 گرم تخم تره در یک لیتر آب برای حبس البول، آب آوردن بافت‌ها، دفع سنگ کلیه و تسکین قولنج مفید است.
- خوردن تره که در سکه پرورده شده باشد، برای دفع سنگ کیسه صفرا و تورم طحال مفید است.
- تره پخته و نیم گرم را چنانچه در محل بواسیر قرار دهند اثر شفا بخش دارد، همچنین خوردن 15 گرم آب تره خام، خونریزی بواسیر را قطع می‌کند.
- مالیدن آب تره یا له کرده آن بر روی پوست برای درمان کهیر و رفع خارش مخصوصاً اگر با سماق مخلوط شود مؤثر است.
- مخلوط آب تره با سماق را چنانچه بر روی زگیل بمالند اثر شفا بخش دارد.
- تره، ملین، مقوی هاضمه و پیشاب آور است.
- تره دارای مقدار زیادی آهن است و ویتامین «ث» به مقدار زیادی در برگهای سبز آن وجود دارد مخصوصاً در هنگام تابستان ویتامین‌های ب 1 ـ ب 2 در تره یافت می‌شود و دارای کاراتین نیز است.
- تره به واسطه داشتن سلولز، نفخ آور است. لذا برای اشخاصی که مبتلا به اختلالات روده هستند چندان خوب نیست.
- جوشانده تره در رفع ذات الریه و رسوبات ادراری کمک زیادی می‌کند.
- مصرف جوشانده و شربت تره، در موارد گرفتگی صدا، زکام، سرفه، برونشیت و تمامی اختلالات حاد دستگاه تنفشی مؤثر است.
- انواع تره فشار خون را پایین می‌آورد و خوردن آن برای معالجه تمامی عفونت‌ها مفید است.
- در کاربرد خارجی، اگر تره به صورت له شده بر روی محل گزیدگی زنبور قرار گیرد، باعث تسکین درد می‌شود.
- خوردن 9 گرم تخم تره بو داده در روز، برای درمان اسهال مزمن و نفخ شکم مفید است.
- برای بند آمدن خونریزی بینی، چند قطره مخلوط از آب تره با سرکه را در بینی بچکانید. در این موقع متوجه خواهید شد که خونریزی بینی بند می‌آید.
- ضماد (مرهم) تخم تره، برای معالجه کک و مک، معالجه پیسی و تسکین دردهای عصبی و تحریکات جلدی اثر شفا بخش دارد.
احتیاط
تره معمولاً به عنوان یک ماده آلرژی زا شناخته نمی‌شود، اما گزارش‌هایی مبنی بر واکنش‌های منفی از این ماده غذایی وجود دارد. با این حال، مصرف بیش از حد این ماده غذایی به دلیل دارا بودن میزان بالایی از ترکیبات آلی ممکن است سبب ناراحتی معده شود. در صورتی که به سایر اعضای خانواده پیازها آلرژی دارید، قبل اضافه کردن این ماده غذایی به رژیم غذایی خود با یک متخصص پزشکی مشورت کنید.
