واکسیناسیون کودکان؛ واکسن های ضروری و جدول واکسن کودک

واکسیناسیون بخشی از مراقبت‌های پزشکی کودکان است که از بدو تولد نوزاد شروع می‌شود و در دوران کودکی نیز ادامه پیدا می‌کند. انجام واکسیناسیون، نوزادان و کودکان را در برابر برخی از بیماری‌های جدی ایمن می‌کند. در این مطلب می‌توانید با چگونگی عملکرد واکسن‌ها و زمان مناسب برای تزریق واکسن‌های مختلف در سن‌های متفاوت کودکان آشنا شوید.

چگونگی عملکرد واکسن‌ها

ایمن‌سازی در برابر برخی از بیماری‌ها از طریق واکسن‌هایی انجام می‌شود که از نسخۀ ضعیف یا کشته‌شدۀ باکتری یا ویروس‌هایی که باعث یک بیماری خاص می‌شوند،‌ ساخته‌شده‌اند. وقتی این ویروس‌ها و باکتری‌های تغییریافته به بدن کودک تزریق شود یا به‌صورت خوراکی مصرف شود، سیستم ایمنی کودک حمله‌ای را شروع می‌کند که بدن را تحریک به تولید پادتن آن می‌کند.

این پادتن‌ها در بدن کودک فعال باقی می‌مانند تا در صورت لزوم آمادۀ مبارزه با بیماری واقعی باشند. برای مثال اگر سیاه‌سرفه در محل زندگی شما شیوع پیدا کند،‌ کودکی که واکسن آن را زده است، بسیار کمتر از کودکان واکسینه نشده، احتمال ابتلا به این بیماری را دارد. اگر فرزند شما از زمان‌بندی واکسیناسیون خود با توجه به سنی که دارد عقب است، باید حتماً از پزشک کودک در مورد رسیدن به زمان مناسب تزریق آن سؤال کنید.

واکسن‌های بدو تولد

برای برخی بیماری‌های خاص واکسن‌هایی وجود دارد که از بدو تولد نوزاد شروع می‌شود و تا سال‌های بعدی زندگی او ادامه دارد. واکسن‌هایی که در بدو تولد نوزاد در بیمارستان برای او تجویز و تزریق می‌شود شامل موارد زیر است:

• ب ث ژ؛ BCG یا سل
• هپاتیت B
• قطرهٔ خوراکی فلج اطفال

واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان

واکسن پنج‌گانه جایگزین اولین واکسن سه‌گانۀ کودکان شده است که شامل ترکیب واکسن‌های سه‌گانه یعنی دیفتری، سیاه‌سرفه و کزاز همراه با واکسن هپاتیت B و واکسن هیب؛ Hib، که برای پیشگیری از هموفیلوس آنفلوانزای نوع B است. دریافت این واکسن‌ها که به مجموع آن‌ها پنتاوالان گفته می‌شود، در حال حاضر برای کلیهٔ کودکان کشور تزریق می‌شود.

واکسن سه‌گانه

بعد از تزریق واکسن پنج‌گانه، در نوبت‌های بعدی به‌جای واکسن پنج‌گانه، واکسن سه‌گانه برای محافظت در مقابل بیماری‌های دیفتری،‌ کزاز و سیاه‌سرفه تزریق خواهد شد و زمان‌بندی این واکسن به ترتیب زیر انجام می‌شود:

• در دوماهگی؛ به‌عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
• در چهارماهگی
• در شش‌ماهگی
• بین ۱۵ تا ۱۸ ماهگی
• بین چهار تا شش‌سالگی
• یک تزریق تقویتی به نام واکسن سه‌گانۀ تقویتی در ۱۱ یا ۱۲ سالگی

واکسن هپاتیت B

این واکسن نیز که یک نوبت آن در بدو تولد و در بیمارستان به کودک زده می‌شود، طی نوبت‌های دیگری نیز برای محافظت در برابر هپاتیت B تزریق می‌شود. به‌طورکلی دریافت این دارو شامل زمان‌های زیر است:

• در بدو تولد
• بین یک و دوماهگی؛ به‌عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
• بین شش و ۱۸ ماهگی

برنامه واکسیناسیون کودکان در ایران

واکسن هیب؛ Hib

این واکسن برای محافظت در برابر هموفیلوس آنفلوانزای نوع B که می‌تواند به مننژیت،‌ ذات‌الریه و التهاب اپیگلوت منجر شود و طی چند نوبت به شکل زیر تزریق می‌شود:

• در دوماهگی؛ به‌عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه
• در چهارماهگی
• در شش‌ماهگی
• بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی

با توجه به نام تجاری و برند واکسن تزریقی در دو و چهارماهگی ممکن است نیازی به تزریق این واکسن در شش‌ماهگی نباشد که لازم است حتماً توسط پزشک کودک بررسی شود. همچنین ممکن است این واکسن غیر از دوماهگی که به‌عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود، در هرکدام از سن‌های ذکرشدهٔ بعدی در ایران تجویز نشود که در این مورد نیز لازم است برای اطمینان نظر پزشک کودکتان را جویا شوید.

قطره و واکسن فلج اطفال؛ OPV و IPV

از تاریخ اول بهمن‌ماه ۱۳۹۷ تا آخر بهمن‌ماه ۱۳۹۷ قرار شد که تمام کودکان متولدشده از تاریخ یکم فروردین‌ماه ۱۳۹۵ تا شهریورماه ۱۳۹۷ در ایران، یک دز واکسن تزریقی سه سروتیپی دریافت کنند اما این خبر باعث نگرانی‌ها و سؤالاتی برای والدین شد. برای روشن شدن این مطلب و قبل از هر چیز باید گفت که اگر فرزند شما جزء متولدهای سال ۱۳۹۵ و بعدازآن است، باید با یک مرکز بهداشت نزدیک محل زندگی‌تان یا مطب پزشک کودکتان تماس بگیرید و زمان مشخص مراجعه برای تزریق واکسن فلج اطفال کودکتان را بپرسید تا فرزندتان بتواند به‌موقع این واکسن را دریافت کند.

اما به‌طورکلی، در حال حاضر هنوز در ایران دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد؛ واکسن خوراکی و تزریقی. برای کودکانی که اکنون در ایران متولد می‌شوند هر دو نوع این واکسن‌ها در زمان‌های مشخص مورداستفاده قرار می‌گیرد. واکسن خوراکی فلج اطفال که به قطرۀ فلج اطفال یا OPV شناخته می‌شود حاوی ویروس زنده و ضعیف شده است. OPV در ایجاد ایمنی علیه ویروس فلج اطفال بسیار مؤثر است. بااین‌وجود، دریافت آن در موارد بسیار نادر ممکن بود منجر به فلج شود. اما نوع تزریقی واکسن یا همان IPV، حاوی ویروس غیرفعال یا به‌اصطلاح کشته‌شدۀ فلج اطفال است. در واکسن‌های تزریقی هیچ‌گونه خطر ابتلا به ویروس از محیط یا از ویروس موجود در واکسن وجود ندارد. بنابراین در کودکانی که دچار نقص ایمنی جدی هستند با توجه به تشخیص پزشک ممکن است قطرۀ خوراکی فلج اطفال داده نشود و فقط واکسن تزریقی آن مصرف شود.

واکسن تزریقی فلج اطفال معمولاً در چهارماهگی برای کودکان تزریق می‌شود و دادن قطرۀ خوراکی فلج اطفال به کودک در زمان‌های زیر انجام خواهد شد:

• بدو تولد
• دوماهگی
• چهارماهگی
• شش‌ماهگی

واکسن HPV

برای محافظت در برابر پاپیلوماویروس انسانی تزریق می‌شود که شایع‌ترین بیماری انتقالی از طریق فعالیت جنسی والدین و یکی از علل زگیل‌های تناسلی و سرطان‌های رحم،‌ مقعد و گلو است. این واکسن در داروخانه‌ها موجود است و تزریق آن شامل سه دُز در ۱۱ یا ۱۲ سالگی است که در مورد لزوم تجویز آن لازم است با پزشک کودکتان مشورت کنید.

واکسن آنفلوانزا

برای محافظت در برابر آنفولانزای فصلی و در ایران معمولاً در شهریورماه تزریق می‌شود و لازم است در مورد تزریق آن با پزشک کودکتان مشورت کنید. زمان تزریق این واکسن معمولاً از شش‌ماهگی به بعد است و سپس هرسال در اول پاییز یا اوایل زمستان تزریق خواهد شد. برای بیشتر بچه‌ها یک دز و دو دز برای بچه‌های شش‌ماهه تا هشت‌ساله که واکسن آنفلوانزا را برای اولین بار می‌زنند یا قبلاً فقط یک دز از واکسن را دریافت کرده‌اند که بین تزریق این دو دز باید حداقل ۲۸ روز فاصله باشد.

واکسن MMR

این واکسن برای مقابله با سرخک،‌ اوریون و سرخجه تجویز و به ترتیب زمانی زیر تزریق می‌شود:

• بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی
• بین چهار و شش‌سالگی

واکسن پنومنوکوک یا PCV

این واکسن برای محافظت در برابر بیماری پنومنوکوکی که می‌تواند به مننژیت،‌ ذات‌الریه و عفونت‌های گوش منجر شود، تجویز خواهد شد:

• در دوماهگی
• در چهارماهگی
• در شش‌ماهگی
• بین ۱۲ و ۱۵ ماهگی

همچنین غیر از واکسن Hib که در ایران فقط در دوماهگی و به‌عنوان بخشی از واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود و در زمان‌های دیگر ممکن است در ایران تجویز نشود، واکسن روتاویروس و هپاتیت A نیز برای کودکان در ایران تجویز نمی‌شود که بهتر است سؤالات خود و لزوم دریافت آن‌ها را برای فرزندتان از پزشک کودکتان جویا شوید.

جدول زمان‌بندی واکسیناسیون نوزاد