هیپوگلیسمی یا افت قند خون؛ علل، علائم و درمان آن در بیماران دیابتی
هیپوگلیسمی چیست؟
هیپوگلیسمی (به فرانسوی: hypoglycémie) که با عنوان افت قند خون شناخته میشود زمانی روی می‌دهد که مقدار قند خون کاهش شدیدی بیابد. این عارضه در بین افراد مبتلا به دیابت که از انسولین خوراکی و یا داروهای دیابت خوراکی استفاده می‌کنند شایع می‌باشد.
انواع هیپوگلیسمی
در برخی شرایط ممکن است فرد علائم اولیه هیپوگلیسمی را تجربه نکند و پاسخ مناسبی را نشان نداده در نتیجه زمانی متوجه افت قند خون میشود که علائم شدید هیپوگلیسی آغاز شده باشد. در این شرایط احتمال بروز علائمی مانند تشنج وجود دارد. احتمال بروز هیپوگلیسمی و هیپوگلیسمی که به طور ناهشیارانه روی می‌دهد در افرادی نیز شایع می‌باشد که تحت درمان شدید با انسولین قرار دارند.
افرادی که از الکل زیاد استفاده می‌کنند، افرادی که خسته می‌باشند و یا افرادی که از داروهای بتا بلاکر برای کنترل فشار خون بالا استفاده می‌کنند ممکن است متوجه علائم هیپوگلیسمی نشوند زیرا ممکن است علائم هیپوگلیسمی را با موارد دیگری اشتباه بگیرند.
احتمال وقوع هیپوگلیسمی که به طور ناهشیارانه روی می‌دهد در افرادی که به مدت بیش از 5 تا 10 سال به دیابت نوع یک مبتلا هستند نیز شایع می‌باشد که از برخی داروهای خوراکی ضد دیابت استفاده می‌کنند و به مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی و کلیوی نیز دچارند.
هیپوگلیسمی شبانه یکی دیگر از انواع هیپوگلیسمی می‌باشد که در آن افت قند خون به هنگام خواب روی می‌دهد و سبب اختلال در خواب میشود اما اغلب ناشناخته باقی می‌ماند. هیپوگلیسمی شبانه نیز نوعی از هیپوگلیسمی می‌باشد که در حالت ناهشیار روی می‌دهد؛ بنابراین اگر دچار هیپوگلیسمی شبانه می‌شوید احتمالاً علائم هشدار دهنده که نیاز به درمان را نشان می‌دهد تجربه نخواهید کرد. هیپوگلیسمی شبانه 4 تشخیص داده میشود و احتمال بروز هیپوگلیسمی را در طول 48 تا 72 ساعت آینده افزایش می‌دهد.
علل افت قند خون
علت هیپوگلیسمی چیست؟
- مصرف بیش‌ازحد الکل: وجود الکل در خون با ایجاد یک مکانیسم خاص تولید گلوکز در کبد را متوقف می‌کند.
- ورزش طولانی‌مدت
- گرسنگی طولانی
- مصرف ناکافی مواد غذایی: مثلاً در افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی
- دریافت یک رژیم فقیر از کربوهیدرات
- مصرف برخی از داروها: مانند مصرف داروی کینین در افراد مبتلا به مالاریا، مصرف سالیسیلات‌ها در افراد مبتلا به بیماری‌های روماتیسمی، مصرف داروی پروپرانولول در افراد مبتلا به فشارخون بالا.
- ابتلا به برخی از بیماری‌های کبدی یا کلیوی
- مشکل در غددی که ترشح کننده هورمون‌های تنظیم کننده قند خون هستند: مانند لوزالمعده، هیپوفیز و آدرنال
- وجود توموری در پانکراس (لوزالمعده): اگر فردی با میزان انسولین طبیعی، قند خون پایینی بعد از صرف یک وعده غذایی غنی از کربوهیدرات داشته باشد، این می‌تواند نمایانگر وجود تومور در پانکراس وی باشد.
- در افراد دیابتی که از انسولین و یا دیگر انواع داروهای خاص دیابت استفاده می‌کنند، فعالیت بدنی می‌تواند سبب افت ناگهانی قند خون گردد.
دیابت:
اصلی‌ترین علت هیپوگلیسمی در بیماران دیابتی به قرار زیر است:
- عدم استفاده صحیح از انسولین
- نخوردن میان‌وعده
- افزایش فعالیت بدنی: در افراد دیابتی که از انسولین و یا دیگر انواع داروهای خاص دیابت استفاده می‌کنند، فعالیت بدنی می‌تواند سبب افت ناگهانی قند خون گردد. افت قند خون می‌تواند در هنگام ورزش، بلافاصله پس از تمرین و یا حتی یک روز پس از تمرین آشکار گردد؛ بنابراین لازم است بیماران دیابتی قبل و بعد از فعالیت بدنی قند خونشان را بررسی کنند. اگر قندخون زیر 80 باشد احتمال افت قندخون بسیار زیاد است و عوارض جانبی خواهد داشت.
- تزریق بیش از حد انسولین
- مصرف بیش از حد داروهای کاهنده قند خون: از بین داروهای بیماران دیابتی، همه باعث افت قند خون نمی‌شوند، مثلاً قرص متفورمین، قرص آکاربوز و قرص گلی تازون از علت‌های افت قند نیستند و به عکس گلی بن کلامید یا گلی بورید، گلی کلازید و ریپاگلیناید در صورتی که بیش از حد مصرف شوند یا فرد بعد از مصرف آن‌ها غذا نخورد، باعث افت قند خون خواهند شد.
علائم هیپوگلیسمی
علائم هیپوگلیسمی در افراد مختلف متفاوت می‌باشد و در طول زمان نیز می‌تواند تغییر کند. در مراحل اولیه علائم هیپوگلیسمی بدین قرار است:
در صورت عدم درمان، علائم هیپوگلیسمی تشدید میشود:
- دشواری در راه رفتن
- ضعف
- عدم دید واضح
- گیجی
- تشنج یا ناهشیاری
- تغییر رفتار غیر معمول
در این شرایط بهتر است مقدار قند خون اندازه گیری شود. اگر میزان قند خون برای مدت طولانی پایین بماند ممکن است علائم هیپوگلیسمی زمانی مشخص شود که قند خون شما نزدیک به 100 میلی گرم در دسی لیتر باشد. هر چه قند خون بهتر کنترل شود آستانه قند خون پایین یا هیپوگلیسمی نیز کاهش می‌یابد.
درمان هیپوگلیسمی در بیماران دیابتی:
روش های درمان هیپوگلیسمی و بهبود افت قند خون
درمان مناسب، مصرف کربوهیدرات‌های ساده و با جذب سریع است که به سرعت تبدیل به قند شده و جذب خون می‌گردند.
به عبارت دیگر، می‌توان برای درمان اولیه در فرد هوشیار مراحل زیر را به کار برد:
1- مصرف 10 تا 20 گرم کربوهیدرات ساده نظیر چند حبه قند، آب پرتقال یا آب سیب
2- صبر کردن به مدت 15 دقیقه و اندازه گیری مجدد قند خون
3- اگر قند خون هنوز زیر 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد و علائم هیپوگلیسمی مرتفع نشده باشد، باید 15 گرم دیگر کربوهیدرات مصرف نمود و این کار را ادامه داد تا قند خونتان طبیعی گردد. هرگز نباید اجازه داد تا قند خون برای مدتی طولانی پایین بماند.
منابع غذایی تأمین کننده 15 گرم کربوهیدرات عبارت‌اند از:
نصف لیوان آب سیب و یا آب پرتقال، سه چهارم لیوان شربت زنجبیل، نصف لیوان نوشابه، یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل، نصف لیوان ژلاتین معمولی، 2 قاشق غذا خوری کشمش، 5 عدد آب نبات سفت.
4- هنگامی‌که سطح قندخون به 70 میلی‌گرم رسید، می‌توان یک لیوان شیر کم‌چربی و نصف یک ساندویچ را مصرف نمود.
چند نکته مهم:
- مصرف شکلات یا بیسکویت مناسب نیست، چون این غذاها حاوی چربی فراوان هستند که باعث دیر جذب شدن قند موجود در آن‌ها میشود.
- هنگام هیپوگلیسمی در مصرف غذاهای شیرین باید اعتدال رعایت شود، زیرا مصرف بیش از حد و پشت سرهم این غذاها باعث بالا رفتن قند خون میشود.
- در هیپوگلیسمی شدید هنگامی‌که بیمار قادر به بلعیدن نمی‌باشد تجویز گلوکاگن یا گلوکز وریدی ضروری است.
- گاهی بیماران هوشیار نیستند. در این مواقع تزریق آمپول‌های گلوکاگون به خصوص در مورد بیمارانی که انسولین تزریق می‌کنند ضروری است. تزریق گلوکاگون زیرپوستی است و معمولاً یک‌بار تزریق برای برگرداندن بیمار به وضعیت عادی کافی است، اما اگر به هر دلیلی گلوکاگون موجود نباشد لازم است سرم‌های تغلیظ شده قندی (50 درصد) در اورژانس یا مراکز درمانی تزریق شود.
- بیماری که می‌خواهد ورزش کند، حتماً باید صبحانه یا ناهار خورده باشد و قبل از ورزش یک میان‌وعده مختصر مانند یک عدد سیب یا یک لیوان شیر میل کند و در طول ورزش هر یک ساعت از این مواد غذایی استفاده کند.
- به بیمارانی که تصمیم دارند ورزش کنند توصیه میشود که روز قبل میان‌وعده عصر یا آخر شبشان را بیشتر کنند و هنگام ورزش دوز انسولین یا قرص را با نظر پزشک کاهش دهند، زیرا در فعالیت بدنی زیاد افت قندخون در بیمارانی که دارو یا انسولین مصرف می‌کنند، بیشتر است.
- بیماران دیابتی باید در هر شرایطی حتی اگر در سفر باشند دارویشان را به موقع استفاده کنند و نکته مهم دیگر اینکه همیشه باید با خود میان‌وعده همراه داشته باشند. میان‌وعده شامل ساندویچ‌های کوچک، سیب یا هر ماده غذایی است که اگر سر ساعت به غذا دسترسی نداشتند از آن‌ها استفاده کنند.
