سندرم خستگی مزمن چیست؟ علت، علائم و درمان سندرم خستگی مزمن

سندرم خستگی مزمن (Chronic fatigue syndrome) و یا میالژیک انسفالومیالیتیز (myalgic encephalomyelitis) وضعیتی پزشکی است که نشانه اصلی آن خستگي مفرط و مزمنی است که با انجام هرگونه فعالیت ذهنی یا جسمی به مراتب شدیدتر می شود. این بیماری با انواع دیگر خستگی مزمن و معمول مانند خستگی ناشی از کم خونی، کمبود ویتامین D، افسردگی و … متفاوت است و وجه اصلی این تفاوت در بدتر شدن علائم پس از فعالیت فیزیکی یا فعالیت فکری در این بیماری است. همچنین اين خستگي بعد از کار زياد، اضطراب يا بي خوابي رخ نمي دهد، بلکه اين خستگي از نوع شديد و خطرناک مي باشد و با استراحت و داشتن فعاليت بدني و ذهني از بين نمي رود. اين خستگي تمام بدن را احاطه کرده و فعاليت ذهنی و بدني و توان فرد را به شدت کم مي کند. کیفیت زندگی در برخی از این بیماران پایین تر از بیماران MS و نارسایی قلبی و نارسایی کلیه برآورد میشود.

هنوز کاملا مشخص نيست که چرا اين سندرم به وجود مي آيد، اما به احتمال زیاد یک بیماری ثانویه است. بدین معنا که عوامل و علل ریشه ای مختلفی میتوانند منجر به این علائم شوند. در اکثر موارد این بیماری پس از یک یا چند عفونت ویروسی و یا آسیب فیزیکی به گردن مثلا در تصادفات رانندگی یا ورزشی شروع می شود. در بسیاری از بیماران علائم نقص عملکرد سیستم اعصاب خودگردان dysautnomia و POTS وجود دارد و در برخی بیماران علائم میالوپاتی هم دیده میشود. بسیاری از بیماران سندرم ماست سل فعال mast cell activation sydrome دارند و همچنین در درصد قابل ملاحظه ای از مبتلایان مشکلات مربوط به بافت های همبندی مانند سندرم اهلرز دانلوس EDS دیده میشود. با پیدایش مفهوم stretch myelopathy یا کشش طولی نخاع در سال 2005 توسط دکتر هندرسون و همچنین اختراع دستگاه های ام ار ای نشسته که امکان عکس برداری از بیمار در حالت نشسته و در موقعیت های مختلف گردن(فلکشن و اکستنشن) را میدهد گزارش های متعددی ثبت شده مبنی بر اینکه تعداد زیادی از مبتلایان در واقع مشکلات زیربنایی مربوط به نخاع گردن و ساقه مغز مانند بی ثباتی مفصل جمجمه-مهره اول و یا مهره 1-مهره 2 و یا بی ثباتی در مهره های پایین تر گردن دارند که منجر به کشیده شدن نخاع در طول خود بر اثر حرکات روزمره گردن میشود. برخی مبتلایان، تنگی کانال نخاعی ناشی از بیرون زدگی دیسک compressive myelopathy و یا کایفوسیس (انحنای برعکس گردن) combined myelopathy و یا مشکلاتی ازین دست دارند. و جالب توجه است که این بیماران پس از عمل جراحی فیوژن مهره های بی ثبات یا تعویض دیسک درمان شده اند.

به دلیل تشخیص دشوار این مشکلاتِ نخاعی و عدم آشنایی اکثر پزشکان با مفهوم stretch myelopathy اکثر مبتلایان هیچگاه تشخیص داده نمیشوند و سال ها به پزشکان متعدد مراجعه میکنند و اکثر پزشکان به علت گستردگی علائمی که این بیماران تجربه میکنند علت را به مشکلات روانپزشکی نظیر conversion disorder مرتبط میکنند و این بیماران هیچ گاه درمان نمیشوند.

علائم سندرم خستگی مزمن

1- تشدید خستگی خصوصا بعد از فعالیت بدنی یا ذهنی (احساس ضعف و بیماری و سرگیجه که گاه تا هفته ها و ماه ها طول میکشد).
2- سرگیجه و سنگینی سر و گیجی (مه مغزی).
3- ضعف شدید خصوصا پس از بیدار شدن در صبح.
4- سردردهای مزمن و جابه‌جا شونده.
5- خستگی و التهاب مزمن چشم و تاری دید و حساسیت چشم به نور.
6- اشکال در به خواب رفتن و بیدار شدن متوالی در شب.
7- حساسیت به تغییرات دما (حساسیت به گرمای تابستان یا سرمای زمستان).
8- تشنگی شدید و احتیاج به دفع سریع ادرار.
9- حمله‌های پانیک خصوصا پس از مصرف داروهای شیمیایی یا گیاهی خاص (به دلیل به هم خوردن تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک).

علائم و نشانه هاي گفته شده در تمام بيماران مبتلا به اين سندرم ديده شده، اما در بعضي از بيماران، نشانه هاي ديگري نيز شناخته شده که اين نشانه‌ها عبارتند از:

• افت فشار خون و افزایش ضربان قلب هنگام ایستادن (افزایش ضربان بیش از 30 بار در دقیقه پس از برخواستن).
• احساس گرگرفتگی پس از مصرف خوراکی های انرژی زا.
• سردشدن دست و پا (سندرم رینود) و عرق کردن دست و پاها هنگام سرد بودن.
• پرش های عضلانی غیر ارادی.
• لرزش پاها هنگام ایستادن و احساس نداشتن تعادل (خصوصا هنگام بسته بودن چشم ها) و افت جریان خون مغزی.
• فیبرومیالژیا ( دردهای مزمن و جابه جا شونده در عضلات و مفاصل).
• آلرژي و حساسيت به غذا (عموما خوراکی های حاوی هیستامین)، الکل، عطر، مواد شيميايي، دارو و سر و صدا و نور.
• نامنظمي ضربان قلب.
• افسردگی، عدم تحمل استرس، عصبانيت، ترس، زودرنجي و احساس تباهی و مرگ.
• درد در ناحیه پشت سر و زیر جمجمه یا گردن.
• دردهاي شکمي، تهوع، اسهال و نفخ (سندرم روده تحریک پذیر).

نشانه های سندرم خستگی مزمن

فاکتورهای سبک زندگی که منجر به خستگی مزمن می‌شوند:

• سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی.
• داروهایی مانند آنتی‌هیستامین، ضد سرفه، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، مسکن، ضدافسردگی.
• بي خوابي یا کیفیت بدخواب.
• شب‌کاری که منجر به اختلال در چرخه خواب و خستگی مزمن فرد می‌شود.
• عدم فعالیت بدنی.
• فعالیت بدنی بیش‌ازحد.
• مصرف کافئین.
• چاقی.
• غم و اندوه.
• استرسهای عاطفی.

زمانی که علت ریشه‌ای سندرم خستگی مزمن (به‌جز موارد ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای) شناسایی و درمان شود، علائم در مدت کمتر از یک ماه از بین رفته و فرد به حالت طبیعی بازمی‌گردد. اما در برخی موارد، خستگی مزمن می‌تواند به‌صورت ناگهانی بروز پیداکرده و نیازمند مداخلات پزشکی فوری باشد:

• درد قفسه سینه
• سردرد شدید
• تنگی نفس
• ضربان قلب نامنظم یا سریع
• درد شدید شکمی، درد در پشت یا لگن
• خونریزی غیرطبیعی شامل خونریزی از مقعد یا خون بالا آوردن

اگر فرد علاوه بر این علائم، با مشکلات روانی مانند نگرانی از آسیب زدن به خود یا دیگران یا احتمال خطر خودکشی مواجه باشد، اقدامات فوری پزشکی – روانشناسی برای فرد باید انجام شود.

اگر علائم خستگی مزمن باوجود تغییر در عادات تغذیه‌ای، انجام ورزش، کاهش استرس، قطع مصرف دارو پس از دو هفته همچنان ادامه داشته باشد، بیمار باید حتماً به پزشک مراجعه کند، چراکه این علائم می‌توانند نشانه‌ای از علائم اولیه یک بیماری باشند.

مشکلات و بیماری‌هایی که منجر به بروز خستگی مداوم می‌شوند:

• چاقی
• درد مداوم
• استرس
• آپنه خواب
• آسیب مغزی
• ﻣﻮﻟﺘﯿﭙﻞ اﺳﮑﻠﺮوزﯾﺲ (MS)
• بیماری التهابی روده (IBD)
• کم‌کاری تیروئید
• پرکاری تیروئید
• بیماری قلبی
• فیبرومیالژیا ( درد مزمن عضلات)
• دیابت
• افسردگی
• بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD)
• اختلال هورمونی
• ضعف سیستم ایمنی
• بیماری مزمن کلیه
• نارسایی مزمن کبدی
• آلرژی غذایی
• عفونت ادراری
• اضطراب
• کم‌خونی
• سرطان

فردی که از سندرم خستگی مزمن (CFS) رنج می‌برد، می‌تواند به‌منظور کاهش علائم و بهبود سطح انرژی و سلامت کلی بدن، اقداماتی را انجام دهد:

• هیدراتاسیون یا رساندن مایعات (آب) کافی به بدن
• مصرف مواد مغذی
• اصلاح عادات خواب مناسب و کافی
• ارتقاء کیفیت خواب شبانه
• دوری از استرس
• پرهیز از سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر

وضعیت این بیماران در ایران

در ایران اکثر افراد مبتلا به این بیماری اشتباها مبتلا به اختلال پنیک و یا اگر درد عضلانی هم داشته باشند مبتلا به فیبرومیالژیا تشخیص داده می‌شوند و به روانپزشک ارجاع داده می‌شوند و برای آن‌ها قرص‌های ضد افسردگی تجویز می‌شود. در حالیکه این قرص‌ها هیچگاه موجب درمان این بیماری نمی‌شوند و یا حتی بدن برخی از این بیماران به این قرص‌ها واکنش‌های شدیدی نشان میدهد و ممکن است موجب شروع دوره های تشدید علائم شوند. ار نظر روانی هم این بیماران در مضیقه قرار دارند زیرا نه تنها تحمل عوارض این بیماری بسیار سخت و طاقت فرساست است همچنین همواره از سوی دیگران و پزشکان مورد سرزنش قرار می‌گیرند و به آن ها تلقین میشود تمامی این علائم واقعی نیستند و ساخته ذهن خودشان هستند، در صورتی که در تمامی مراکز علمی و پزشکی دنیا این بیماری به عنوان بیماری جسمی و نورولوژیک(سازمان بهداشت جهانی 1969) دسته بندی شده و تشخیص دقیق علت ها و درمان های آن یکی از چالش‌های بزرگ قرن به حساب میاید. در سال ۲۰۱۷ فیلم مستندی به نام Unrest در مورد این بیماری ساخته شد. سازنده این مستند جنیفر بریا دانشجوی سابق دانشگاه هاروارد است که با شروع این بیماری مجبور به ترک تحصیل می‌شود و این فیلم را بر روی تخت خواب خود از طریق ارتباط اینترنتی با سایر بیماران در سایر نقاط جهان میسازد. این فرد در اواخر سال 2018 مبتلا به عدم تعادل جمجمه و گردن Cranio Cervical Instability تشخیص داده شد و تحت عمل جراحی قرار گرفت و اکنون در حال بهبودی است.

درمان‌های خانگی سندرم خستگی مزمن

جینسینگ برای درمان سندرم خستگی مفرط

مدت‌ زیادی است که جینسینگ به‌خاطر خواص ضداسترسش شناخته می‌شود، و استرس هم عامل اصلی سندرم خستگی مزمن است. جینسینگ برای سرزندگی و هوشیاری هم مفید است، و برای همین، کسانی که نیروی ذهنی و جسمی‌شان زود تمام می‌شود از آن مصرف می‌کنند. جنسینگ دارای آنتی‌اکسیدان نیز هست، و در نتیجه، برای افزایش ایمنی بدن در برابر عفونت‌هایی که باعث سندرم خستگی مزمن می‌شوند مفید است.

درمان سندرم خستگی مفرط با یونجه

این گیاه می‌تواند اشتها را افزایش دهد و گوارش را بهبود ببخشد، و در نتیجه، باعث تامین انرژی بدن و افزایش کارایی آن در مبارزه با این سندرم شود. یونجه توانایی شناختی را افزایش و اضطراب و استرس را کاهش می‌دهد. تولید هورمون‌ها در بدن ممکن است به‌خاطر سندرم خستگی مزمن به‌خطر بیفتد. یونجه، با افزایش هورمون‌ها، با این عارضه نیز مقابله می‌کند و باعث کارکرد عادی دستگاه‌های بدن می‌شود.

گون درمان کننده سندرم خستگی مفرط

گون سرزندگی را بالا می‌برد و بمب انرژی را در بدن می‌ترکاند، در نتیجه، با ضعف عمومی عضلات و بدن، که ناشی از سندرم شدید است، مقابله می‌کند. همچنین، تاثیرات چشمگیری بر سیستم ایمنی دارد و از تاثیر عفونت‌های ویروسی و باکتریایی جلوگیری می‌کند. گون دوره‌ی نقاهت پس از بیماری و جراحی را کوتاه می‌کند و جلوی ضعف ناشی از بیماری و سندرم خستگی مزمن را می‌گیرد.

شیرین‌بیان برای درمان سندرم خستگی مزمن

نحوه‌ی عمل شیرین‌بیان مثل عملکرد استروئید‌ها است: تولید کورتیزول و آدرنالین را افزایش می‌دهد، و به‌همین‌خاطر باعث بهبود واکنش بدن به استرس و اضطراب می‌شود. علاوه‌براین، شیرین‌بیان می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند و انرژی بیشتری برای مبارزه با خستگی مفرط تولید کند.

جو درمان کننده سندرم خستگی مزمن

غلات منبع انرژی هستند و جو نیز استثنایی بر این ماجرا نیست. فرقی نمی‌کند خستگی ناشی از زیاده‌روی در مصرف مواد غیرقانونی باشد یا فعالیت شدید یا افراط در لذت‌های جنسی و یا به‌خاطر اضطراب روانی؛ درهرحال، جو نیاز‌های تغذیه‌ای بدن را تامین می‌کند. جو سیستم قلبی‌عروقی را نیز تنظیم می‌کند و شدت تپش قلب را پایین می‌آورد. خوردن جو خواب راحتی را به ارمغان می‌آورد و بنابراین برای درمان بي خوابي نیز به کار می‌آید. علاوه بر همه‌ی این‌ها، جو غذای مغز نیز هست و خوردن آن ذهنی دقیق و شفاف به همراه دارد.

گرده‌ زنبور برای درمان سندرم خستگی مفرط

این داروی طبیعی درمان نامعمولی است، و به‌راحتی هم نمی‌توان به آن دست پیدا کرد، اما خیلی‌ها آن را غذایی عالی برای بدن می‌دانند، چون دارای ترکیبی مناسبی از آمینواسید، پروتئین، آنزیم، و دیگر مواد مغذی است که بدن برای کارایی به آن‌ها نیاز دارد. با خوردن گرده‌ی زنبور به‌طور مرتب، به جنگ ضعف‌های جسمی و ذهنی ناشی از سندرم خستگی مزمن بروید و در سرتاسر روز انرژی متعادلی داشته باشید.

درمان سندرم خستگی مزمن با ریشه‌ ماکا

ریشه‌ی ماکا سرشار از ویتامین‌های گروه B است. این ویتامین‌ها به‌خاطر تاثیر مثبتی که بر غده‌ی هیپوفیز دارند شناخته می‌شوند. ریشه‌ی ماکا با تنظیم هورمون‌ها تضمین می‌کند که بدن انرژی کافی، و اندام‌ها عملکرد مناسبی داشته باشند.

گل راعی درمان کننده سندرم خستگی مفرط

این داروی گیاهی، که برای رفع بسیاری از مشکلات سلامتی استفاده می‌شود، در درمان سندرم خستگی مزمن نیز به کار می‌آید. از این گیاه غالباً برای رفع اضطراب و افسردگی استفاده می‌شود، و درعین‌حال، برای خواب راحت نیز مفید است. اثر گل راعی به‌طور خاص در درمان ویروس‌هایی خود را نشان می‌دهد که منجر به خستگی مفرط و شدید می‌شوند، مثل ویروس هرپس سیمپلکس.

ریشه‌ سنبل‌الطیب برای سندرم سندرم خستگی مزمن

از نظر بسیاری از مردم، این ریشه‌ی دارویی برای درمان بي خوابي و اختلال خواب ناآرام بهترین گزینه است. اگر ریشه‌ی سنبل‌الطیب را به رژیم غذایی خود اضافه کنید، خواب راحت شبانه را برای خودتان تضمین کرده‌اید و هنگام بیداری هم پرانرژی و سرزنده از خواب بیدار می‌شوید، بدون اینکه نشانه‌ای از سندرم خستگی مزمن داشته باشید.

طب سوزنی بهبوددهنده سندرم خستگی مفرط

نتایج بسیاری از تحقیقاتی که درباره‌ی اثر طب سوزنی بر ضعف سیستم ایمنی و، همچنین، بي خوابي و فرسودگی، انجام شده به نفع این روش درمانی است. طب سوزنی الگوی انرژی بدن، به‌نام «چی»، را مدیریت، و عملکرد داخلی بدن را تنظیم، و کارایی اندام‌های بدن را پایدارتر و متعادل‌تر می‌کند.

درمان کایروپراکتیک

در این درمان خانگی پزشک نیز باید حضور داشته باشد، اما بااین‌حال، این درمان جایگاهی میان درمان‌های جایگزین و تضاددرمانی دارد. متخصص کایروپراکتیک مفصل‌ها و عضلات و استخوان‌ها را از استرس رها می‌کند و باعث می‌شود بدن به وضعیتی متعادل و بی‌درد وارد شود. در این روش، استرس درونی‌شده‌ی بدن نیز رها می‌شود و، در نتیجه، سندرم خستگی مزمن تاثیرگذاری کمتری بر ضعف کلی بدن پیدا می‌کند.

راه های درمان سندرم خستگی مزمن

چگونه خود بیمار می تواند این بیماری را درمان کند؟

بیماران مبتلا به این سندرم باید یک برنامه متناوب چرخشی (در طول بیماری تا دوره بهبودی) را دنبال کنند.

اگر بیمارانی که در آستانه‌ی بهبودی هستند و تا حدی علائم و نشانه های آن کم شده است، بیش از حد فعالیت کنند، دوباره دچار خستگی و بیشتر شدن نشانه های سندرم خستگی مزمن می شوند.

* بیمار باید برنامه روزانه خود را زمان بندی کند و در زمانی که بیشترین انرژی را دارد، شروع به فعالیت کند.

* در برنامه خود ورزش را قرار دهد، زیرا که ورزش به بدن و مغز برای سالم زیستن کمک می کند.

* از دوست یا فامیل برای سلامتی خود کمک بگیرد.

* سر یک ساعت معین همیشه بخوابد.

* اگر در این بیماری دچار عدم حافظه یا عدم تمرکز شدند، هر آن چه که مهم است را بر روی کاغذ بنویسند. داروها ممکن است در بهتر خوابیدن به بیمار کمک کند که این هم باعث افزایش قدرت تمرکز و یادگیری می شود.

آزمایش های لازم برای اطمینان از سندرم خستگی مفرط

آزمایش های تیروئید، کبد، اندازه گیری تعداد گلبول های خون و سرعت ته نشین شدن آن برای تشخیص لازم است، اما آزمایش ادرار لازم نیست.

اگر یکی از این آزمایشات غیرعادی بود، نمی توان شخص را مبتلا به سندرم خستگی مزمن دانست، بلکه در این مرحله باید به دنبال نشانه های دیگر بود.

همان طور که گفته شد، بیماری ها یکی از علل مبتلا شدن به این سندرم می باشد، بیماری هایی از قبیل: هپاتیت، کم خونی، بیماری های عفونی، سرطان ها، بیماری های عصبی و عضلانی، کم کاری تیروئید و دیابت.

افراد خیلی چاق( BMI بیشتر از 30) و داروها و الکل نیز ممکن است ابتلا به این سندرم را موجب شوند.